Nhiều địa phương khiếu kiện về đất đai chiếm gần 100%

Trong báo cáo Kết quả giám sát “Việc chấp hành pháp luật về tố tụng hành chính trong giải quyết các vụ án hành chính, thi hành các bản án, quyết định hành chính đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch Ủy ban nhân dân, Ủy ban nhân dân” gửi các vị đại biểu Quốc hội, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội cho biết, so với giai đoạn trước (2015 - 2017), tình hình khiếu kiện hành chính trong 3 năm 2019 - 2021 tiếp tục có những diễn biến phức tạp.

Hình ảnh bên ngoài trụ sở UBND TP. Hà Nội

Thứ nhất, số Quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch UBND, UBND bị khiếu kiện tăng so với giai đoạn trước: Tăng 9.858 về số lượng quyết định, hành vi bị khiếu kiện và tăng 3,1% về tỷ lệ tính trên tổng số khiếu nại hành chính (trong giai đoạn 2015-2017: có 11.180 quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch UBND, UBND bị khởi kiện, chiếm 5,9% trên tổng số khiếu nại hành chính).

Thứ hai, khiếu kiện hành chính vẫn tập trung chủ yếu ở các tỉnh, thành phố lớn, có tốc độ phát triển kinh tế - xã hội nhanh so với cả nước, đã và đang có nhiều dự án triển khai phải thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư như: Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bắc Giang, Kiên Giang, Long An, Quảng Nam, Quảng Ninh, Thanh Hóa…

Các khiếu kiện vẫn tập trung chủ yếu ở lĩnh vực quản lý nhà nước về đất đai như thu hồi đất, giải phóng mặt bằng, bồi thường, hỗ trợ tái định cư (chiếm tỷ lệ 91%); trong đó, nhiều địa phương, khiếu kiện liên quan đến đất đai chiếm gần 100%.

Thứ ba, số Quyết định hành chính, hành vi hành chính bị tuyên hủy một phần hoặc toàn bộ vì trái pháp luật tăng so với giai đoạn trước. Cụ thể là, đã có 1.921 quyết định hành chính, hành vi hành chính bị tuyên hủy toàn bộ hoặc một phần vì trái pháp luật trên cả nước, tăng gấp 2 lần so với giai đoạn 2015-2017.

Trong đó, có những địa phương, quyết định hành chính, hành vi hành chính bị Tòa án tuyên hủy chiếm tỷ lệ khá cao trên tổng số quyết định, hành vi bị khiếu kiện như tỉnh Long An, Quảng Nam, Đắk Lắk, Lào Cai, Lâm Đồng, Quảng Ngãi.

Chủ tịch UBND nào thường xuyên “vắng mặt” tại các phiên đối thoại?

Theo Ủy ban Tư pháp, về cơ bản, Chủ tịch UBND, UBND các địa phương đã quan tâm hơn đến công tác giải quyết vụ án hành chính.

Có 52 địa phương, tỉnh ủy, thành ủy đã ký Quy chế phối hợp với Ban cán sự đảng Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân và các cơ quan có liên quan tại địa phương nhằm tăng cường công tác phối hợp trong giải quyết các vụ án hành chính; 15 tỉnh ủy, thành ủy và chủ tịch UBND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương đã ban hành chỉ thị về việc tăng cường chấp hành pháp luật tố tụng hành chính và thi hành án hành chính.

UBND, chủ tịch UBND các cấp tại một số địa phương đã thực hiện nghiêm túc quy định tại Điều 60 của Luật Tố tụng hành chính. Theo đó, Chủ tịch UBND hoặc Phó Chủ tịch UBND là người đại diện theo ủy quyền đã đề cao trách nhiệm, trực tiếp tham gia tố tụng, góp phần giải quyết các vụ việc nhanh chóng, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người khởi kiện.

Một số địa phương, UBND hoặc người đại diện đã tham gia 100% cả phiên đối thoại và phiên tòa (Bắc Kạn, Hà Tĩnh, Kon Tum, Ninh Thuận, Sơn La, Vĩnh Long); một số địa phương, mặc dù số lượng án hành chính khá lớn nhưng UBND hoặc người đại diện vẫn bố trí tham gia phần lớn các phiên đối thoại, phiên tòa (Bắc Giang, Đồng Nai, Nghệ An, Kiên Giang, Quảng Nam).

Kết quả giám sát ghi nhận, việc chủ tịch UBND hoặc người đại diện của UBND tham gia đối thoại giải quyết án hành chính đã có những kết quả tích cực.

Tại nhiều địa phương, tỷ lệ hòa giải thành trên tổng số vụ án đã tổ chức đối thoại là rất cao, cho thấy, nếu UBND, Chủ tịch UBND đánh giá đúng ý nghĩa của việc đối thoại, bố trí tham gia đầy đủ các phiên đối thoại thì việc giải quyết các vụ án hành chính sẽ đạt nhiều kết quả tích cực, nhiều vụ án sẽ được hòa giải thành, không phải mở phiên tòa xét xử (ví dụ: TP. Hồ Chí Minh, trong tổng số 194 vụ án tổ chức đối thoại thì đối thoại thành tới 143 vụ, chiếm tỷ lệ 73,7%, đây là kết quả đáng ghi nhận).

Bên cạnh những kết quả nêu trên, qua giám sát cho thấy, chủ tịch UBND, UBND tại nhiều địa phương còn chưa chấp hành nghiêm túc quy định của Luật Tố tụng hành chính.

Hạn chế lớn nhất và kéo dài trong nhiều năm qua là tình trạng chủ tịch UBND hoặc người đại diện của UBND không chấp hành nghiêm quy định của Luật Tố tụng hành chính, không tham gia đối thoại, không tham gia phiên tòa. Theo Báo cáo của Chính phủ trong 3 năm (2019 - 2021) thì có tới 32,6% số phiên đối thoại và 27,8% số phiên tòa không có sự tham gia của UBND hoặc người đại diện.

Đáng lưu ý, tại nhiều địa phương mặc dù số lượng án không nhiều, nhưng chủ tịch UBND hoặc người đại diện vẫn thường xuyên vắng mặt. Ví dụ, Sóc Trăng: vắng 78/88 phiên đối thoại; Lạng Sơn: vắng 46/65 phiên tòa; Yên Bái: vắng 47/59 phiên tòa; Đà Nẵng: vắng 67/88 phiên tòa...

Cá biệt, có địa phương, UBND hoặc người đại diện vắng mặt 100% các phiên đối thoại hoặc phiên tòa. “Chẳng hạn như, chủ tịch UBND hoặc người đại diện của UBND các cấp tại tỉnh Khánh Hòa vắng mặt 100% các phiên đối thoại. Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội (hoặc người được ủy quyền tham gia tố tụng) vắng mặt 100% tại các phiên đối thoại và phiên tòa” - Ủy ban Tư pháp nêu.

Nhiều trường hợp chủ tịch UBND hoặc người đại diện vắng mặt tại các phiên đối thoại hoặc các phiên tòa nhưng không có đơn xin phép vắng mặt, dẫn đến Tòa án phải hoãn phiên tòa đột xuất, gây lãng phí về thời gian, công sức, kinh phí cho cả Nhà nước và đương sự.

Bên cạnh đó, việc chủ tịch UBND, UBND các cấp vắng mặt là đồng thời đã bỏ lỡ cơ hội tiếp xúc, lắng nghe ý kiến và đối thoại với người khởi kiện làm kéo dài quá trình tố tụng, gây bức xúc cho người dân.

Theo Ủy ban Tư pháp, còn khá phổ biến việc UBND, chủ tịch UBND không cung cấp đầy đủ tài liệu, chứng cứ hoặc cung cấp không đúng thời hạn yêu cầu của Tòa án nhân dân, làm kéo dài thời gian giải quyết vụ án, gây bức xúc cho người dân khởi kiện.

Báo cáo của Tòa án nhân dân tối cao cho thấy, có 57/63 đơn vị Tòa án cấp tỉnh phản ánh khó khăn trong việc thu thập chứng cứ, phổ biến ở các dạng như sau: các cơ quan chuyên môn của UBND thường chậm cung cấp; đùn đẩy giữa các cơ quan; thậm chí nhiều trường hợp không cung cấp cho Tòa án.