Củ đậu hay còn được gọi là Củ sắn, Đậu thự, Mằn cát (Tày), Mằn phao, thuộc họ Đậu với danh pháp khoa học là Fabaceae. Củ đậu là một loại thực phẩm quen thuộc, có thể ăn sống hoặc nấu chín. Trong y học, củ đậu có tác dụng sát trùng, ghẻ, hắc lào (hạt giã với dầu vừng bôi). Củ tươi dùng xát vào mặt chống nẻ và làm săn da.

Củ đậu cắt nhỏ trộn đường cát giúp giải độc rượu. Ảnh minh họa

Là cây thuộc thân leo, có thể dài tới 4 - 5m, lá kép có 3 chét hình tam giác mỏng, to và trải rộng, hoa mọc thành chùn, có màu tím nhạt, lớn, hoa kép từ nách lá.

Mùa hoa thường vào tháng 4 - 6. Quả được tạo thành từ bầu nhụy sau khi thụ tinh và lớn lên tạo thành quả.

Củ chính là rễ chính của cây phình to lên thành củ, có lớp vỏ rất mỏng ở ngoài và lớp xơ - cellulose bao xung quanh bên trong có phần thịt trắng chứa nước, đường tinh bột.

Thành phần hóa học

Củ tươi có 2,4% tinh bột, 2.4 - 4,5% ose (biểu thị bằng glucose), có 16 - 90% nước, 46% protein, 0,39% -chất vô cơ, các men peroxydase, amylase và phosphatase.

Ngoài ra còn có các chất dinh dưỡng khác: Sắt, canxi, photpho, vitamin C và đặc biệt là trong củ đậu không chứa chất béo.

Hạt củ đậu và lá có chứa Rotenon là một chất độc, có thể diệt côn trùng và thuốc cá, diệt rệp rau và rệp thuốc lá. Rất độc nên tuyệt đối không được ăn.

Tác dụng của củ đậu

Củ đậu có vị ngọt, nhạt, tính mát, quy kinh Phế và Vị, ăn sống thì giải khát, nấu chín thì bổ ích tràng vị.

Rễ củ đậu không độc, được dùng ăn sống hoặc xào nấu chín. Có khi người ta ép củ lấy nước bôi mặt để làm cho da mịn màng và khỏi nẻ.

Lá độc đối với cá và các loài nhai lại nhưng không độc đối với ngựa.

Hạt độc đối với cá và sâu bọ, người ta dùng nó để trị các loại sâu hại rau, rệp bông, rầy bông (một kg hạt giã nhỏ, thêm nước xà phòng và 200ml nước).

Trong dân gian vẫn dùng hạt củ đậu giã nhỏ trộn với dầu để chữa một số bệnh ngoài da. Tuy nhiên có độc, cần chú ý để tránh ngộ độc.

Bài thuốc chữa bệnh từ củ đậu

Chữa lở loét và ghẻ ngoài da: Hạt củ đậu, giã cho nát và nấu với dầu vừng, sau đó dùng thoa hằng ngày lên vùng da cần điều trị. Nếu bị nặng, có thể dùng đồng thời với hạt máu chó và quả bồ hòn.

Chữa bệnh ghẻ nước: Lá củ đậu rửa sạch, để ráo và xát vào chỗ da bị ngứa.

Bài thuốc giải độc rượu: Củ đậu tươi và đường cát, cắt nhỏ củ đậu và trộn với đường cát, dùng ăn trực tiếp.

Cách giảm vết thâm và mờ tàn nhang: Củ đậu tươi 1kg. Giã củ đậu lấy nước, sau đó làm sạch mặt và thoa nước củ đậu lên da. Massage trong 10 phút và rửa lại với nước lạnh.

Trẻ em bị rôm sảy: Thái lát củ đậu phơi khô tán bột bôi lên da ngày 2 lần sáng, chiều, lưu khoảng 30 phút rồi rửa sạch.

Trị say nắng: Dùng 1kg củ đậu tươi gọt vỏ rửa sạch giã nát lấy nước uống.

Bên cạnh đó, ăn củ đậu thường xuyên giúp giảm ốm nghén ở phụ nữ có thai và ăn củ đậu tươi giúp giảm căng thẳng stress, ngủ ngon giấc hơn.

Những lưu ý khi sử dụng củ đậu

Không ăn hạt và lá cây củ đậu, vì bên trong lá và hạt của củ đậu có chứa chất tephrosin và rotenon, khi hai chất này đi vào cơ thể sẽ gây ngộ độc, với triệu chứng đau bụng, co giật, rối loạn nhịp tim, tụt huyết áp và suy hô hấp.

Củ đậu hay sắn nước đem lại nhiều công dụng đối với sức khỏe. Tuy nhiên nếu sử dụng quá nhiều, bạn có thể bị đầy bụng, ợ hơi và khó tiêu. Vì vậy chỉ nên bổ sung loại củ này với liều lượng thích hợp để tăng cường sức khỏe và hạn chế các tác dụng phụ.

Không dùng củ đậu trong những trường hợp dị ứng với lá, hạt củ đậu.

Trẻ em dưới 3 tuổi không nên ăn củ đậu vì hệ tiêu hóa còn non yếu.