"Đánh thức" di tích Chăm Phong Lệ bị quên lãng

Sáng 23/2, UBND quận Cẩm Lệ (Đà Nẵng) tổ chức lễ công bố quyết định và đón nhận bằng xếp hạng di tích cấp thành phố Di chỉ khảo cổ Chăm Phong Lệ.

Di chỉ khảo cổ Chăm Phong Lệ được lấy tên theo tên làng Phong Lệ xưa. Trong quá khứ, đây là vùng đất được chuyển giao từ vương quốc Chămpa sang Đại Việt sau cuộc hôn nhân lịch sử giữa vua Champa Chế Mân và công chúa Huyền Trân.

Trải qua nhiều biến cố xã hội và qua thời gian, địa điểm khảo cổ Chăm Phong Lệ bị lãng quên, hoang phế và ít người qua lại.

Việc khai quật khu di chỉ khảo cổ Chăm Phong Lệ tình cờ vào tháng 4/2011, gia đình ông Ông Văn Tồn và bà Lê Thị Út, trú tại xóm Cấm (tổ 3, phường Hòa Thọ Đông) khi đào móng làm nhà đã phát hiện ra một pho tượng cổ đầu người mình chim và nhiều gạch Chăm. Ngay sau đó, Bảo tàng Điêu khắc Chăm đã thực hiện khai quật khẩn cấp, tiếp đó, năm 2012 và năm 2018, di chỉ khảo cổ Chăm Phong lệ tiếp tục được khai quật khảo cổ.

Qua 3 đợt khai quật, nhiều dấu vết kiến trúc Chăm đã xuất lộ, cùng một số hiện vận còn sót lại. Đáng chú ý, trong đợt khai quật năm 2012 do Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng phối hợp với Trường đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (ĐHQG Hà Nội) đã làm phát lộ khá rõ ràng và chính xác toàn bộ quy mô và cấu trúc nền móng của 1 tòa tháp Chăm lớn. Đặc biệt lần đầu tiên đã khai quật được 1 “hố thiêng” có bố cục hoàn toàn khác lạ với các di tích đã biết.

Đoàn khảo cổ đã nhận định Di chỉ khảo cổ Chăm Phong Lệ là một tổ hợp kiến trúc phân bố trên một gò đất cao, được bao quanh bởi một dòng chảy cổ thuộc dòng sông Cẩm Lệ. Phỏng đoán, Di tích được người Champa khởi dựng vào khoảng đầu thế kỉ X và được duy trì thờ tự cho đến ít nhất vào thế kỷ XII.

Sau khi được phát lộ và nghiên cứu khảo cổ, di chỉ khảo cổ Chăm Phong Lệ đã được UBND thành phố phê duyệt Sơ đồ ranh giới bảo vệ di chỉ khảo cổ Phong Lệ với với diện tích 2.653m2; sau đó mở rộng quy hoạch định hướng bảo tồn phát huy di chỉ khảo cổ Chăm Phong Lệ với diện tích 17.087m2.

Gắn bảo tồn, trùng tu di tích với phát triển du lịch

Đà Nẵng hiện có 02 di tích quốc gia đặc biệt, 17 di tích quốc gia và 60 di tích thành phố nhưng trong số đó chỉ mới có 01 di tích thuộc loại hình di tích khảo cổ. Đó chính là Di chỉ khảo cổ Chăm Phong Lệ. Điều này cho thấy những giá trị quan trọng, đặc biệt và tiêu biểu của di tích. Cũng vì vậy, UBND TP. Đà Nẵng đã quyết định xếp hạng Di chỉ khảo cổ Chăm Phong Lệ là di tích cấp thành phố.

Theo Đề án khảo cổ và phát huy giá trị Khu di tích Chăm Phong Lệ đã được UBND TP. Đà Nẵng phê duyệt, khu di tích Chăm Phong Lệ sẽ được chia làm 3 khu vực gồm khu vực bảo tồn, diện tích 2.653m2, khu vực bảo vệ di tích 1.626m2 và khu vực phát huy giá trị di tích 15.461m2..

Ông Nguyễn Xuân Tiến – Phó Chủ tịch UBND quận Cẩm Lệ - cho biết, những đề án, phê duyệt của TP. Đà Nẵng sẽ là cơ hội, điều kiện góp phần đẩy mạnh các hoạt động văn hóa, du lịch tại địa phương. "Cùng với di tích Nghĩa trủng Hòa Vang (phường Khuê Trung), khu di tích Chăm Phong Lệ trong tương lai sẽ là một phần trong cụm các di tích lịch sử, văn hóa được liên kết để phát triển du lịch”, ông Tiến cho hay.

Theo Giám đốc Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng - ông Hồ Tấn Tuấn, ngay khi phát hiện những hiện vật và dấu tích của di tích và trên cơ sở khai quật khảo cổ Chăm Phong Lệ, Bảo tàng Điêu khắc Chăm đã xây dựng phòng chuyên đề về khai quật khảo cổ Chăm Phong Lệ để giới thiệu cho du khách đến thăm quan. "Hiện nay Sở Văn hóa và Thể thao Đà Nẵng đã xin ý kiến UBND thành phố và đang lấy ý kiến của các chuyên gia đầu ngành để hoàn thiện đề án trùng tu khu di tích nhằm phát huy khu di tích trên phương diện giới thiệu văn hóa lịch sử của thành phố đồng thời giúp phát triển du lịch của thành phố trong tương lai", ông Tuấn nói.

Để bảo tồn, tôn tạo, tu bổ, phục hồi và phát huy bền vững giá trị văn hóa, di sản tại Di chỉ khảo cổ Chăm Phong Lệ, Phó Chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng - ông Lê Quang Nam - cho biết, trong thời gian tới, TP. Đà Nẵng sẽ nghiên cứu xây dựng Dự án Bảo tàng Điêu khắc Chăm giai đoạn 2 tại khu vực này. Bên cạnh đó, kiện toàn Ban quản lý di tích; tuyên truyền, quảng bá, nâng cao nhận thức cộng đồng chung tay bảo vệ và phát huy bền vững các giá trị của di tích; xây dựng các chương trình, các tour du lịch đến với di tích. TP. Đà Nẵng sẽ tiếp tục nghiên cứu, điền dã khảo cổ để làm sáng tỏ hơn nữa các tầng ý nghĩa của di tích này, tìm ra giải pháp trùng tu, tôn tạo, phục dựng phù hợp và tối ưu nhất nhằm phát huy giá trị của di tích trong bối cảnh đời sống xã hội hiện đại.