Gia tăng áp lực

Hiện nay, song song với xu hướng tự do hóa thương mại vẫn có sự tồn tại và phát triển của xu thế áp dụng các biện pháp hạn chế thương mại của nhiều quốc gia trên thế giới. Trong số các biện pháp hạn chế thương mại được các quốc gia áp dụng, các biện pháp PVTM và chống lẩn tránh biện pháp PVTM đang được sử dụng ngày càng phổ biến do đây là những biện pháp được thừa nhận là các công cụ chính sách phù hợp để bảo vệ lợi ích của các ngành sản xuất trong nước.

Thời gian qua, tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế đã giúp Việt Nam gặt hái được nhiều thành tựu về tăng trưởng kinh tế. Kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam đã vượt mốc 300 tỷ USD vào năm 2015 và vượt mốc 500 tỷ USD vào năm 2019. Với những kết quả đạt được, nền kinh tế Việt Nam đang tham gia ngày càng sâu hơn vào trao đổi thương mại toàn cầu. Tuy nhiên, sự va chạm với lợi ích của các ngành sản xuất trong nước của các thị trường nhập khẩu là không thể tránh khỏi. Vì vậy, ngày càng xuất hiện nhiều hơn những vụ việc PVTM đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam với tính chất phức tạp gia tăng.

Đặc biệt, Việt Nam hiện có trao đổi thương mại lớn với hai nền kinh tế lớn là Trung Quốc và Mỹ, nên là một trong các quốc gia chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ cuộc chiến thương mại của hai quốc gia này, trong đó có những nguy cơ về gian lận để lẩn tránh các biện pháp hạn chế thương mại mà Trung Quốc và Mỹ đang áp dụng với hàng hóa của nhau. Ngoài ra, sự bế tắc của WTO trong đó có cơ chế giải quyết tranh chấp, cùng với xu hướng gia tăng đầu tư nước ngoài từ các nền kinh tế trong khu vực có định hướng xuất khẩu vào Việt Nam khiến Việt Nam ngày càng thường xuyên trở thành mục tiêu của các vụ việc điều tra PVTM và lẩn tránh biện pháp PVTM.

Theo Cục PVTM, Bộ Công Thương, gần đây, các biện pháp PVTM được sử dụng nhiều hơn trong thương mại quốc tế. Sau khi biện pháp PVTM được áp dụng, doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa là đối tượng của biện pháp có khả năng tìm cách sử dụng xuất xứ của một nước thứ ba để tiếp tục xuất khẩu hàng hóa vào thị trường của nước nhập khẩu đang áp dụng biện pháp PVTM. Các hành vi lẩn tránh biện pháp PVTM như vậy có thể dưới hình thức chuyển tải, khai sai hải quan, các phương thức gian lận hải quan khác hoặc có chuyển đổi không đáng kể tại nước thứ ba.

Trong giai đoạn 2000 – 2016, đã có 15 vụ việc điều tra lẩn tránh thuế PVTM với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, trung bình 1 vụ/năm. Tuy nhiên, trong các năm 2017 – quý I/2020, đã có thêm 7 vụ việc mới được khởi xướng điều tra, trung bình mỗi năm đã có 2 vụ việc được tiến hành khởi xướng điều tra. Dự kiến xu hướng này sẽ tiếp tục gia tăng khi Việt Nam do đã có những dấu hiệu về dịch chuyển đầu tư cũng như phạm vi, số lượng sản phẩm bị áp dụng biện pháp PVTM hiện nay đang gia tăng.

Hiệu quả từ “lấy phòng ngừa làm chính”

Ngay từ đầu năm 2019, trước khả năng gian lận xuất xứ và lẩn tránh biện pháp PVTM có những diễn biến phức tạp, là cơ quan đại diện cho Chính phủ xử lý các vụ việc liên quan đến PVTM, Bộ Công Thương, trong đó nòng cốt là Cục PVTMđơn vị thực hiện chức năng nhà nước về công tác PVTM của Bộ đã nghiên cứu và tham mưu với Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 824/QĐ-TTg ngày 4/7/2019 phê duyệt Đề án “Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp PVTM và gian lận xuất xứ”.

Đề án 824 đặt ra 3 yêu cầu lớn cho các Bộ, ngành, trong đó có Bộ Công Thương. Một là, tiếp tục nâng cao hiệu quả của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt là việc tham gia các Hiệp định FTA thế hệ mới, bảo đảm thực hiện nghiêm túc các cam kết trong khuôn khổ WTO và các FTA. Hai là, ngăn chặn các hành vi gian lận xuất xứ để hưởng ưu đãi bất hợp pháp hoặc để lẩn tránh biện pháp PVTM của nước ngoài, giúp phát triển bền vững hoạt động xuất khẩu. Ba là, bảo vệ quyền và lợi ích của Việt Nam trong thương mại quốc tế, trong đó có quyền và lợi ích của các doanh nghiệp chân chính của Việt Nam.

Bộ Công Thương cũng đã tham mưu và trình Chính phủ ban hành Nghị quyết số 119/NQ-CP ngày 31/12/2019 về một số biện pháp cấp bách nhằm tăng cường quản lý nhà nước về phòng chống gian lận xuất xứ, chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp. Theo đó, Quyết định 824 và Nghị quyết 119 đã đề ra những giải pháp cụ thể, đồng bộ để Bộ Công Thương cùng với các bộ, ngành liên quan triển khai thực hiện nhằm đấu tranh chống lại các hành vi gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp, lẩn tránh biện pháp PVTM.

Trên cơ sở Quyết định 824 và Nghị quyết 119, Bộ Công Thương đang tiếp tục triển khai thực hiện những giải pháp, như: Có cơ chế thường xuyên theo dõi và cập nhật danh sách cảnh báo các mặt hàng có nguy cơ gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp nhằm lẩn tránh biện pháp PVTM để thông báo cho các bộ, ngành và địa phương tăng cường công tác kiểm tra, giám sát; Rà soát lại các quy định liên quan đến chống gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp. Trong đó, Bộ Công Thương đã ban hành Thông tư số 22/2019/TT-BCT ngày 12/11/2019 quy định về tạm ngừng kinh doanh chuyển khẩu, kinh doanh tạm nhập gỗ dán vào Việt Nam để tái xuất Hoa Kỳ và Thông tư số 27/2019/TT-BCT ngày 15/11/2019 quy định về danh mục phế liệu tạm ngừng kinh doanh tạm nhập, tái xuất, kinh doanh chuyển khẩu.

Bên cạnh đó, công tác thanh tra, kiểm tra các trường hợp nghi ngờ gian lận xuất xứ cũng đã được Cục PVTM chú trọng, đẩy mạnh. Qua nghiên cứu, tham mưu của Cục PVTM, Bộ Công Thương đã chỉ đạo các cơ quan cấp giấy chứng nhận xuất xứ tăng cường công tác kiểm tra, đấu tranh với các hành vi gian lận thương mại về xuất xứ, đặc biệt là đối với các mặt hàng thuộc nhóm có nguy cơ cao.Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan có thẩm quyền ở nước nhập khẩu để trao đổi thông tin, phối hợp xử lý các vụ việc gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp; tăng cường tuyên truyền, phổ biến các quy định về chống gian lận xuất xứ nhằm nâng cao nhận thức và sự tự giác tuân thủ của các doanh nghiệp;nghiên cứu một số phương án, cơ chế khai báo xuất khẩu tự nguyện để bảo vệ quyền lợi chính đáng của các doanh nghiệp.

Với các biện pháp được triển khai một cách có hệ thống và đồng bộ, công tác quản lý nhà nước nhằm chống lẩn tránh biện pháp PVTM, gian lận thương mại, xuất xứ hàng hóa đã được đẩy mạnh. Nhờ đó, lợi ích chính đáng của các doanh nghiệp xuất khẩu chân chính đã được bảo vệ.Đặc biệt, thông qua việc theo dõi, phát hiện sớm những mặt hàng có nguy cơ gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp nhằm lẩn tránh biện pháp PVTM kết hợp với tăng cường thanh tra, kiểm tra các trường hợp nghi ngờ gian lận xuất xứ, các cơ quan chức năng đã phát hiện được một số hành vi vi phạm và thực hiện xử lý theo quy định.

Trong các vụ việc nước ngoài điều tra chống lẩn tránh biện pháp PVTM, Cục PVTM luôn đồng hành cùng với các doanh nghiệp để trao đổi, phối hợp với các cơ quan điều tra qua đó quyền lợi và lợi ích chính đáng của các doanh nghiệp Việt Nam vẫn được đảm bảo.Cục PVTM cũng đã có nhiều hoạt động phối hợp với các cơ quan có thẩm quyền ở nước nhập khẩu để trao đổi thông tin, xử lý các vụ việc gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp. Đặc biệt,xác định phương châm “lấy phòng ngừa làm chính” đối với vấn đề chống lẩn tránh biện pháp PVTM, Cục PVTM đã tổ chức nhiều hoạt động thông tin, tuyên truyền, phổ biến các quy định về chống gian lận xuất xứ nâng cao nhận thức phòng ngừa và sự tự giác tuân thủ của các doanh nghiệp.

Bối cảnh thế giới tiếp tục có những diễn biến khó lường, các biện pháp PVTM sẽ tiếp tục gia tăng cả về số lượng cũng như mức độ phức tạp. Trong khi đó, PVTM vẫn còn là một vấn đề mới, đa số doanh nghiệp cũng như các cơ quan quản lý nhà nước chưa có sự hiểu biết sâu; nguồn lực của doanh nghiệp và nhà nước còn hạn chế nên chưa thể phân bổ một cách phù hợp cho công tác PVTM. Thách thức lớn hơn, khi các nền kinh tế toàn cầu đang chịu ảnh hưởng nặng nề bởi dịch Covid-19, ngành sản xuất trong nước của Việt Nam cũng như hầu hết các quốc gia đều gặp khó khăn; xu hướng bảo hộ của các nước ngày càng gia tăng và phức tạp.

Trước tình hình đó, Cục PVTM sẽ tiếp tục tăng cường công tác cảnh báo sớm các vụ kiện PVTM của nước ngoài đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt là các vụ việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp PVTM, chống bán phá giá; theo dõi và nâng cao hiệu quả áp dụng các biện pháp PVTM, đặc biệt là ngăn chặn tình trạng lẩn tránh các biện pháp này; tăng cường tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật PVTM của Việt Nam cũng như của WTO và một số nước trên thế giới để nâng cao nhận thức và hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp trong việc sử dụng công cụ PVTM và ứng phó với các vụ kiện PVTM của nước ngoài; lên kế hoạch xây dựng Đề án nâng cao năng lực PVTM trong bối cảnh tham gia các Hiệp định FTA thế hệ mới; đẩy mạnh xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành, địa phương để xử lý các vụ việc điều tra PVTM của nước ngoài.