Hành vi thay đổi tiêu dùng xanh còn thấp

Chia sẻ tại hội thảo trực tuyến về tham vấn kết quả nghiên cứu hành vi người tiêu dùng nhựa sử dụng một lần, do Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam (Bộ Tài nguyên và Môi trường) phối hợp với một số đơn vị liên quan tổ chức ngày 23/7, TS. Nguyễn Thị Minh Phương - Viện Xã hội học - Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam - cho biết: Còn nhiều hạn chế trong hiểu biết của người dân cũng như thay đổi hành vi tiêu dùng nhựa. Mặc dù phần đông người dân nhận thấy tình trạng ô nhiễm chất thải rắn trong môi trường sống của họ, nhưng rất nhiều người chưa sẵn sàng sử dụng các túi thay thế túi nilon.

Nhiều quốc gia trên thế giới đã tẩy chay sử dụng nhựa dùng một lần

TS. Nguyễn Thị Minh Phương dẫn chứng, trong cuộc khảo sát được thực hiện vào tháng 11/2020 tại 9 tỉnh/thành phố là Hà Tĩnh, Quảng Bình, Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Phú Yên, Long An, Bà Rịa Vũng Tàu và Kiên Giang về nhựa dùng một lần của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên thế giới tại Việt Nam cho thấy: Chỉ có 5,1% người được hỏi cho biết không dùng bất kỳ sản phẩm nhựa dùng một lần nào; 94,9% ý kiến cho biết đã sử dụng ít nhất một sản phẩm; 38,3% đã dùng từ 3 sản phẩm trở lên.

Trong các sản phẩm nhựa dùng một lần, túi nilon được sử dụng nhiều nhất, với mức độ trung bình 3,5 chiếc/người/ngày, tiếp đến là chai nhựa trung bình 1 chai/người/ngày, ống hút 0,7 chiếc/người/ngày, hộp xốp 0,6 chiếc/người/ngày. Khu vực đô thị cũng tiêu dùng nhiều túi nilon hơn khu vực nông thôn. Con số này tương ứng là 3,8/túi/người/ngày và 3,2 túi/người/ngày. Đáng chú ý, hơn 70% người dùng đã thải bỏ sau lần sử dụng đầu tiên. Chai nhựa, hộp nhựa, dao nhựa được nhiều người giữ lại hơn để bán đồng nát hoặc tái sử dụng.

Các nghiên cứu quốc tế cũng chỉ ra, Việt Nam là một trong những quốc gia có lượng rác thải nhựa nhiều nhất thế giới, đứng thứ 4 trên 20 quốc gia ở tốp đầu với khoảng 0,3 - 0,8 triệu tấn/năm. Nguyên nhân chính dẫn đến lượng rác thải khổng lồ của Việt Nam phát thải vào đại dương là do phương thức sản xuất hàng hóa, cách thức quản lý, năng lực xử lý rác nhựa và ý thức của người dân cũng như doanh nghiệp.

Nhận thức là yếu tố quyết định

Với ưu điểm bền, chắc, tiện dụng, giá thành thấp, túi nilon và các sản phẩm bằng nhựa đã gắn với thói quen của không ít người tiêu dùng, khiến việc thay đổi hành vi gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, theo phân tích của chuyên gia, sự thay đổi phụ thuộc cơ bản vào nhận thức. Do đó, cần tiếp tục truyền thông để nâng cao nhận thức cho người sử dụng cũng như doanh nghiệp.

Theo TS. Nguyễn Thị Minh Phương, việc vận động chính sách cần ban hành các hướng dẫn cụ thể cho doanh nghiệp, tổ chức và cộng đồng trong việc tuân thủ cam kết giảm thiểu nhựa dùng một lần; lồng ghép hình ảnh, hành động thực hành tốt về giảm thiểu nhựa dùng một lần qua các chương trình giải trí, điện ảnh, sân khấu...; hỗ trợ nhóm thiện nguyện, tổ đội nhóm phi chính thức trong các hoạt động về bảo vệ môi trường bằng cách hỗ trợ nguồn kinh phí; xây dựng mô hình thử nghiệm về phân loại rác từ nguồn và quản lý rác thải ở các cộng đồng đô thị, khu du lịch. Ở đó, chú trọng phát triển các nhà cung cấp dịch vụ thu gom và xử lý rác thải, đặc biệt là rác thải nhựa dùng một lần với phương châm “rác là nguồn tài nguyên”; xây dựng các biện pháp thưởng - phạt, xếp phân loại, xếp hạng đối với những đơn vị, tổ chức đang lạm dụng sử dụng nhựa dùng một lần; hướng tới xây dựng nhận thức mới trong xã hội về giảm thiểu tiêu dùng các sản phẩm nhựa dùng một lần...

Hiện nay, các tổ chức môi trường quốc tế cũng như nhiều quốc gia đang kêu gọi người dân hạn chế việc sử dụng sản phẩm từ nhựa và túi nilon. Trước hết bắt đầu từ việc giảm thiểu tiêu thụ các sản phẩm nhựa và túi nilon khó phân hủy, đặc biệt là sản phẩm nhựa dùng một lần. Có thể sử dụng thay thế chúng bằng các loại túi khác thân thiện với môi trường như túi giấy, túi vải sử dụng nhiều lần, túi nilon tự phân hủy, túi dệt từ sợi nilon sử dụng nhiều lần… Bên cạnh đó, tái sử dụng là biện pháp đang được nhiều cơ quan môi trường khuyến khích và khuyên người dân nên làm. Việc này sẽ hạn chế phần nào rác thải nhựa bị thải ra môi trường. Thay vì dùng một lần và vứt đi, người dân có thể sử dụng sản phẩm đó cho những mục đích khác, vừa tiết kiệm vừa thúc đẩy sáng tạo.

Còn “Nếu bạn không thể tái sử dụng chúng, hãy từ chối chúng!”- ông Erik Solheim, người đứng đầu của Cơ quan môi trường Liên hợp quốc đã kêu gọi người dân trên toàn thế giới cùng hành động để giảm thiểu ô nhiễm rác thải nhựa.

Tháng 12/2019, Việt Nam cũng đã ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030 với mục tiêu nâng cao nhận thức, ứng xử và thói quen sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần, túi nilon khó phân hủy của cộng đồng và xã hội.