Doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam khó tham gia chuỗi giá trị toàn cầu

Mặc dù chiếm tỷ trọng không đáng kể trong cơ cấu các DN đang hoạt động tại Việt Nam xét về số lượng, chỉ khoảng 3%, nhưng các DN FDI lại có những đóng góp rất lớn cho nền kinh tế. Điều đáng nói là DN FDI tập trung phần lớn nguồn vốn vào lĩnh vực công nghiệp- xây dựng, tăng từ 17,8% vào năm 2009 lên 24,6% trong năm 2014, tỷ trọng DN FDI trong lĩnh vực này chiếm tới hơn 62%. Theo bà Phạm Thị Thu Hằng - Tổng Thư ký Phòng thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI)- con số này cho thấy sức hấp dẫn của ngành công nghiệp chế biến, chế tạo tại Việt Nam. Tuy nhiên, điều này cũng cho vai trò của DN nội ngày càng bị hạn chế.

Tuy chiếm đại đa số nhưng các DN trong nước lại rất chật vật trong hoạt động sản xuất, thiếu tính tự chủ và càng khó khăn hơn trong việc tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Kết quả nghiên cứu của VCCI cho thấy, trong hàng trăm nghìn DN Việt đang hoạt động, các DN quy mô lớn chỉ chiếm khoảng 2%, DN có quy mô vừa cũng chỉ trên 2% một chút, còn lại tới 95% các DN nhỏ, siêu nhỏ. Riêng DN siêu nhỏ, dưới 10 lao động, đã chiếm tới 66- 67%. So với tỷ lệ 30% của Thái Lan, 46% của Malaisia..., chỉ có khoảng 21% DN vừa và nhỏ của Việt Nam có thể tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Thực tế đó khiến DN Việt ít được hưởng lợi hiệu ứng lan tỏa của vốn đầu tư nước ngoài, chuyển giao công nghệ, quản trị và năng suất. Điểm yếu của DN Việt hiện nay là thiếu tính liên kết, phụ thuộc vào nguyên liệu đầu vào cũng như chưa có nhiều mô hình sản xuất theo cụm công nghiệp để giảm bớt chi phí, tăng sức cạnh tranh...

Nhưng, nâng cao năng lực cạnh tranh chỉ là yếu tố cần nhưng chưa đủ cho DN Việt tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Để các DN Việt sẵn sàng biến Việt Nam trở thành trung tâm chế tạo mới của thế giới thì Chính phủ cần có những quyết sách cụ thể hơn. Đại diện VCCI khuyến nghị: Cần tư duy lại hệ thống ưu đãi khuyến khích thu hút FDI chất lượng cao, thay vì ưu thế “lao động giá rẻ” như trước. Việt Nam nên hướng tới những lợi thế về quy mô thị trường và chi phí vận chuyển. Thị trường Việt Nam sẽ hấp dẫn được các DN FDI nếu có nhiều nhà cung ứng nội địa.

Để các DN FDI tạo được sự “lan tỏa” thì các thông tin về chiến lược phát triển kinh tế địa phương, phát triển ngành cũng phải được minh bạch và ổn định, được xây dựng trên cơ sở có sự tham vấn của DN trong nước. Ngoài ra, cần xây dựng các trung tâm thử nghiệm vật liệu mới để hỗ trợ cho DN nội đáp ứng được yêu cầu chất lượng sản phẩm của các DN lớn và DN FDI.

Bà Phạm Thị Thu Hằng bày tỏ quan điểm: Chính phủ có thể hỗ trợ sự gắn kết của chuỗi cung ứng trong ngành công nghiệp bằng cách khuyến khích DN FDI tham gia vào những hoạt động “thượng nguồn” của các ngành kinh doanh nông nghiệp, da giày, đồ gỗ, may mặc, kim khí... thông qua hoạt động đầu tư vào các khu công nghiệp.