Trung bình mỗi tháng, trên cả nước, nhà chức trách đã thu hồi hàng nghìn phù hiệu phương tiện kinh doanh vận tải khách và hàng hóa vi phạm thông qua thiết bị giám sát hành trình (GSHT) nhưng vi phạm vẫn không giảm, hàng loạt doanh nghiệp vẫn tái phạm... Cục Đường bộ Việt Nam cũng thẳng thắn nhìn nhận: Hệ thống quản lý dữ liệu từ thiết bị GSHT của đơn vị đang quá tải nên khó có thể phát hiện ra vi phạm sớm để ngăn chặn, xử lý tài xế ngay trên đường.

Doanh nghiệp "nhờn" với thu hồi phù hiệu

Thông tin từ Cục Đường bộ Việt Nam cho hay, tính đến hết tháng 3/2023, đã có gần 940.000 phương tiện thuộc đối tượng phải lắp thiết bị GSHT truyền dữ liệu về hệ thống xử lý và khai thác sử dụng dữ liệu từ thiết bị GSHT.

Số liệu thống kê cho thấy, 3 tháng đầu năm, hệ thống đã ghi nhận hơn 3 triệu lần xe vi phạm tốc độ. Trong 3 tháng đầu năm, các Sở Giao thông vận tải đã xử lý thu hồi phù hiệu đối với hơn 3.000 phương tiện vi phạm tốc độ từ 5 lần/1.000km trở lên/tháng; chấn chỉnh, nhắc nhở đối với hơn 8.300 phương tiện có vi phạm quá tốc độ, vi phạm quá thời gian lái xe, vi phạm không truyền dữ liệu.

Dù số lượng phương tiện vi phạm bị thu hồi phù hiệu hoạt động rất lớn nhưng vì sao vi phạm vẫn không giảm? Do chế tài xử lý chưa đủ sức răn đe với doanh nghiệp và lái xe hay còn yếu tố nào khác?

Nếu kiểm soát chặt việc truyền dữ liệu giám sát hành trình, thì chính doanh nghiệp vận tải sẽ được hưởng lợi nhiều nhất

Ông Nguyễn Văn Quyền, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam phân tích, thiết bị GSHT là giải pháp hữu hiệu để xử lý nạn “xe dù, bến cóc”. Sau thời gian áp dụng quy định, mục tiêu này không hoàn thành. Nguyên nhân là bộ máy không bố trí đủ nhân lực và thời gian để kiểm soát tất cả các xe đang chạy có đúng tuyến hay không. Việc kiểm soát trực tuyến xem tài xế nào đang chạy nhanh để yêu cầu giảm tốc độ, cảnh báo nguy hiểm cũng chưa thực hiện được. Chưa kể việc cùng lúc hàng trăm nghìn phương tiện truyền dữ liệu về khiến hệ thống không đáp ứng yêu cầu.

Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ôtô Việt Nam bày tỏ, chi phí lắp và duy trì các thiết bị GSHT gây tốn kém cho doanh nghiệp vận tải nhưng cơ quan quản lý chưa khai thác hiệu quả. Cần có nghiên cứu để cụ thể hóa, kết hợp nhuần nhuyễn các giải pháp để sử dụng hiệu quả các dữ liệu đã ghi nhận được.

Chia sẻ thêm về thực trạng này, một chuyên gia khác trong lĩnh vực vận tải lý giải, các quy định pháp luật hiện hành trong lĩnh vực này chưa "nhấn" đúng trách nhiệm của doanh nghiệp vận tải. Doanh nghiệp bị thu hồi phù hiệu của một số phương tiện nhưng cũng không lực lượng nào kiểm soát xem các phương tiện đã bị thu hồi phù hiệu có sử dụng phù hiệu của xe khác để tiếp tục hoạt động hay không? Cũng bởi vậy nên việc thu hồi phù hiệu phương tiện vi phạm với doanh nghiệp có vẻ như "bắt cóc bỏ đĩa", chưa tạo hiệu ứng mạnh trong răn đe và ngăn chặn vi phạm. Cũng theo vị chuyên gia này, để có thể giảm tình trạng vi phạm thì phải ràng buộc được trách nhiệm của doanh nghiệp.

Cần sớm có giải pháp để đảm bảo mục tiêu an toàn của việc lắp GSHT

Kiểm soát, quản lý phương tiện qua GSHT quan trọng nhất là đảm bảo 3 yếu tố: Tốc độ, hành trình phương tiện và thời gian hoạt động của lái xe. Hộp đen gắn trên các phương tiện cung cấp đầy đủ 3 thông tin trên, nhưng cơ quan chức năng hầu hết chưa sử dụng được tối đa công năng của thiết bị.

Vậy làm thế nào để chủ trương lớn thu hút được doanh nghiệp và phát huy được hiệu quả thật sự trong công tác đảm bảo an toàn giao thông? Ông Đỗ Công Thủy, Phó phòng Quản lý vận tải phương tiện và người lái, Cục Đường bộ Việt Nam chia sẻ, theo quy định, xe hợp đồng không được chạy quá 30% số chuyến xe có điểm đầu điểm cuối trùng nhau. Muốn giám sát được hành trình của phương tiện, cơ quan quản lý phải có thông tin đầu vào doanh nghiệp gửi về như: Hợp đồng chuyến đi, đón khách, trả khách ở địa điểm nào… Trên cơ sở đó, đối chiếu với tọa độ từ dữ liệu thiết bị GSHT mới kết luận xe có đi đúng hành trình, lộ trình hay không. Quá trình này tương đối phức tạp, phụ thuộc phần lớn vào việc doanh nghiệp có khai đúng hay không. Hiện chưa có thông tin này nên chưa có cơ sở xử lý doanh nghiệp chạy sai hành trình.

Lý giải việc có thể kiểm tra xác suất, ông Thủy cho hay, theo quy định, doanh nghiệp phải gửi hợp đồng, danh sách hành khách về sở GTVT qua mail. Tuy nhiên, việc kiểm tra qua mail vẫn thủ công, từ thông tin trên mail, đối chiếu với hành trình, giờ chạy của xe trên hệ thống làm mất rất nhiều thời gian. Với hàng trăm nghìn phương tiện thuộc 5 loại hình vận tải (hợp đồng, tuyến cố định, taxi, du lịch, buýt) mà doanh nghiệp gửi về rất khó khăn trong kiểm soát.

Nói về trách nhiệm của các sở GTVT trong việc xử lý xe dù, bến cóc, ông Thủy cho hay, việc kiểm tra xác suất một xe hay doanh nghiệp nào đó thuộc trách nhiệm của các Sở GTVT. Cục Đường bộ Việt Nam đã cung cấp tài khoản truy cập hệ thống cho các Sở GTVT để quản lý phương tiện kinh doanh vận tải do sở cấp phép. Cục Đường bộ Việt Nam chỉ có văn bản đôn đốc các sở GTVT thực hiện theo quy định. Sở GTVT cấp phép kinh doanh, cấp phù hiệu, quản lý phương tiện nên có trách nhiệm theo dõi, kiểm tra, xử lý. Ở một phương diện khác, đại diện Phòng Quản lý vận tải phương tiện và người lái cũng thừa nhận, hệ thống nhận thông tin GSHT của đơn vị đang trong tình trạng… quá tải. Máy chỉ có thể thống kê kết quả từ một hai ngày trước, chứ chưa thể cảnh báo ngay vi phạm trong ngày.

Không phủ nhận việc từ khi chính thức áp dụng quy định bắt buộc lắp đặt thiết bị GSHT đối với xe kinh doanh vận tải, tai nạn với xe khách, xe tải đã giảm nhiều. Tuy nhiên, tai nạn có thể giảm sâu hơn, lái xe sẽ thấy "ngại" khi định nhấn ga hay đi sai hành trình, nếu Nhà nước và doanh nghiệp quan tâm khai thác, sử dụng hiệu quả hơn dữ liệu từ hệ thống GSHT. Có thể thấy, Nghị định 86 trước đây và Nghị định 10 hiện nay về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải cũng đã quy định cụ thể trách nhiệm của doanh nghiệp cũng như các Sở GTVT tỉnh, thành phố. Cục Đường bộ Việt Nam có trách nhiệm kiểm tra, chấn chỉnh và kiến nghị xử lý vi phạm trong việc thực hiện quy định pháp luật đối với các Sở GTVT.

"Chúng ta cũng cần nắm được là từ khi triển khai Nghị định 10 đến nay, ví dụ như Sở GTVT Hà Nội đã kiểm tra bao nhiêu lần đối với việc chấp hành quy định của các doanh nghiệp vận tải do Sở cấp phép? Cục Đường bộ Việt Nam đã có bao nhiêu lần kiểm tra các Sở GTVT trong việc thực hiện chức trách quản lý theo Nghị định 10?", đại diện Ủy ban ATGT Quốc gia đặt vấn đề.

Theo vị này, vấn đề quan trọng nhất hiện nay là phải có phần mềm quản lý hoạt động kinh doanh vận tải vận hành trên nền tảng dữ liệu thiết bị GSHT. Hiện quy định pháp luật đã có, dữ liệu từ hơn 1 triệu phương tiện gắn thiết bị GSHT đã có, cơ quan chức năng cần khẩn trương xây dựng phần mềm.

Ông Trần Bảo Ngọc, Vụ trưởng Vụ Vận tải, Bộ GTVT cũng nhấn mạnh, nếu làm tốt công tác GSHT, làm tốt việc cảnh báo thì góp phần tích cực cho việc đảm bảo an toàn giao thông trên đường bộ. Vị này cho rằng, bản thân doanh nghiệp phải tăng cường giám sát và Cục Đường bộ Việt Nam phải quản lý chặt, phối hợp với sở GTVT các địa phương. Cục Đường bộ Việt Nam hàng tháng đều có thống kê, rà soát gửi đến các Sở GTVT, các sở phải căn cứ vào thông tin đấy để xử phạt nghiêm doanh nghiệp vi phạm. Có như vậy mới mong các giải pháp đảm bảo ATGT cùng phát huy hiệu quả.