Chiều ngày 29/12, Phó Tổng Thanh tra Chính phủTrần Ngọc Liêm đã ký ban hành thông báo Kết luận thanh tra số 2303 chuyên đề công tác quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo; thời kỳ thanh tra từ 1/1/2014 đến ngày 31/12/2018.

Theo đó, tại Bộ Giáo dục và Đào tạo, Thanh tra Chính phủ tiến hành thanh tra đối với nội dung về sách giáo khoa (việc quy định tiêu chuẩn, quy trình biên soạn, chỉnh sửa sách giáo khoa, thẩm định, duyệt, xuất bản, in và phát hành sách giáo khoa); việc quản lý, triển khai, thực hiện một số dự án đầu tư cho giáo dục, đào tạo.

Thanh tra Chính phủ xác định, nội dung hướng dẫn sử dụng sách bài tập, sách tham khảo có dấu hiệu "lợi ích nhóm" giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo là cơ quan quản lý nhà nước với Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.

Thanh tra Chính phủ cũng chỉ ra, năm 2013, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành văn bản về việc sử dụng sách tham khảo có nội dung: Sách bài tập do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam biên soạn dựa theo sách giáo khoa. Sách được Bộ thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành.

Việc Bộ Giáo dục và Đào tạo tự nhận được thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành sách bài tập được cơ quan thanh tra cho là không đúng chức năng, nhiệm vụ. Thực tế, việc tổ chức biên soạn, xuất bản, in ấn và tổng phát hành các loại sách bài tập, sách tham khảo là chức năng, nhiệm vụ của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. Nhà xuất bản này là đơn vị thống lĩnh thị trường, độc quyền tổ chức biên soạn, xuất bản, in và phát hành.

Cũng theo thanh tra Chính phủ, từ trước năm 2014 và giai đoạn 2014-2019, Nhà xuất bản Giáo dục chỉ thu thập báo giá của số ít nhà thầu cung cấp giấy in, chỉ có 2-3 đơn vị được Nhà xuất bản lựa chọn cung cấp giấy in Sách giáo khoa trong một năm, lặp đi lặp lại trong nhiều năm. Riêng giai đoạn 2014-2019, Công ty cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng cung cấp hơn 83% số lượng giấy của Nhà xuất bản Giáo dục (tương đương tổng số tiền gần 1.890 tỷ đồng. Qua kiểm tra xác xuất một số hợp đồng của Công ty Phùng Vĩnh Hưng, thanh tra Chính phủ thấy giá giấy in công ty bán cho Nhà xuất bản Giáo dục cao bình quân gấp khoảng 1,7 lần giá giấy công ty nhập khẩu trực tiếp, tương đương số tiền chênh lệch khoảng hơn 210 tỷ đồng.

“Những nội dung nêu trên cho thấy việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh của Nhà xuất bản có nhiều điểm bất thường, chưa bảo đảm công bằng, minh bạch”, kết luận thanh tra nêu.

Thanh tra Chính phủ cũng xác định, quá trình xây dựng giá gói thầu in sách giáo khoa, hạch toán của Nhà xuất bản Giáo dục có sai sót. Điều này dẫn đến khách hàng là gia đình học sinh phải mua sách giáo khoa bằng giá Nhà xuất bản đã đăng ký giá từ năm 2011, tức cao hơn giá sách giáo khoa phải đăng ký đúng giá với số tiền khoảng 85 tỷ đồng.

Theo cơ quan thanh tra, điều này khiến phụ huynh và học sinh hiểu nhầm rằng sách bài tập là tài liệu bắt buộc, phải mua kèm theo sách giáo khoa. Từ đây dẫn đến thực tiễn hầu hết gia đình học sinh khi mua sách giáo khoa đều mua sách bài tập kèm theo do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam phát hành.

Theo đó, Thanh tra Chính phủ kết luận, ở đây có dấu hiệu lợi ích nhóm giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo là cơ quan quản lý nhà nước với nhà xuất bản trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.

Cụ thể, khi biên soạn sách giáo khoa, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã thiết kế một số bảng số liệu để trống nên học sinh có thể viết vào sách. Bộ sau đó mới ban hành được 3 văn bản hướng dẫn việc giữ gìn sách.

Từ 2014 đến tháng 8/2019, 73 trên 193 sách giáo khoa học sinh có thể viết vào đã được in, phát hành; trong đó bán được hơn 300 triệu bản. Các trang sách học sinh có thể viết vào đã không dùng lại được, gây lãng phí cho gia đình học sinh và xã hội gây lãng phí tạm tính hơn 2.300 tỷ đồng.

Bộ Giáo dục và Đào tạo chưa có giải pháp kiểm soát để Nhà xuất bản điều chỉnh tăng giá bán sách giáo khoa gần 17%. Bộ chưa ban hành định mức kinh tế, kỹ thuật trong biên soạn, xuất bản bộ sách giáo khoa chuẩn làm căn cứ xây dựng phương án giá cho các nhà xuất bản khi thực hiện kê khai. Công tác phê duyệt, giao kế hoạch sản xuất kinh doanh sách giáo khoa hàng năm cho nhà xuất bản cũng bị chậm, Thanh tra Chính phủ nêu.

Công tác lưu trữ của Bộ Giáo dục và Đào tạo bị xác định đã buông lỏng. Trong đó có việc không cung cấp được bản thảo mẫu sách giáo khoa được Bộ trưởng phê duyệt để làm cơ sở đối chiếu sách giáo khoa hiện hành.

Thanh tra Chính phủ đã kiến nghị kiểm điểm trách nhiệm và có hình thức xử lý nghiêm với Bộ trưởng và lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo được phân công phụ trách theo từng thời kỳ.