Củ sâm đất là loại dược liệu được người dân xã Y Tý trồng thử nghiệm cách đây khoảng 4 năm. Do có vị ngọt mát, dễ ăn, giá rẻ, lại có tác dụng bồi bổ sức khỏe nên được nhiều người tìm mua. Cứ đến mùa thu hoạch, sâm đất được thương lái thu mua ngay lập tức và chuyển về thành phố Lào Cai, Hà Nội và nhiều tỉnh khác. Nhìn hình dáng bên ngoài, những củ sâm đất giống hệt như củ khoai lang. Tuy nhiên, bên trong củ khoai sâm đất có ruột mầu trắng trong hoặc màu vàng nhạt. Đặc biệt, ở những củ khoai sâm này là mùi thơm nhẹ giống như mùi nhân sâm. Khoai sâm đất sau khi được đào lên tại ven đồi có thể được bảo quản rất lâu đến nửa năm nếu ở nơi khô ráo, thoáng.

Bà con vùng cao Y Tý thu hoạch sâm đất

Sâm đất trồng chủ yếu tại 4 xã của huyện Bát Xát (ALu, Ngải Thầu, Y Tý, Trịnh Tường). Đặc biệt, 2 năm trở lại đây, nhiều hộ dân người Hà Nhì ở các thôn Ngải Chồ, Lao Chải, Tả Dì Thàng, Choản Thèn, Mò Phú Chải, xã Y Tý đã tập trung trồng loại cây dược liệu này để tăng thu nhập. Theo lãnh đạo xã Y Tý, đa số các hộ dân người Hà Nhì của xã đều trồng sâm đất để phục vụ nhu cầu của gia đình và bán ra thị trường. Diện tích trồng của toàn xã là 16 héc-ta. Năm trước, cây sâm đất phát triển tốt, mỗi gốc có thể cho thu hoạch 1 - 2 kg củ, cả xã thu được 20 tấn củ. Với giá bán 5.000 đồng/kg, vụ năm 2018, toàn xã đã thu trên 100 triệu đồng từ bán củ sâm đất. Dự kiến năm nay được mùa, được giá nên thu nhập có thể tăng cao hơn.

Củ sâm đất chỉ sinh trưởng ở những nơi có khí hậu lạnh và độ cao hơn 1.000 mét so với mực nước biển, mỗi năm chỉ có một vụ thu hoạch vào độ cuối thu, đầu đông. Đặc biệt, cây này được trồng trên những vùng rất cao, củ được khai thác vào mùa lạnh và đảm bảo sạch tuyệt đối. Thông thường vào đầu vụ, giá bán sâm đất tại các vườn dao động từ 15.000 - 30.000 đồng/kg nhưng giá bán lẻ có thể cao gấp 2 - 3 lần. Các thương lái cho biết, hiện mới chỉ đầu mùa nên giá khoai sâm còn cao, nếu vào rộ vụ thu hoạch giá bán lẻ từ 60.000 đồng/kg sẽ xuống còn 35.000 - 40.000 đồng/kg. Đặc biệt, 2 năm gần đây, sâm đất bán rất chạy, hàng về đến đâu hết đến đó.

Thông thường, vào thời điểm từ tháng 9 đến tháng 10, sâm đất đã được củ, bà con khẩn trương thu hoạch để bán cho thương lái. Tuy nhiên, hiện nay, huyện Bát Xát đã có thông báo yêu cầu các xã trồng sâm đất trên toàn huyện phải thu hoạch đúng tiến độ bởi củ sâm đất chỉ đảm bảo năng suất, chất lượng nếu được thu hoạch đúng thời vụ (khoảng từ 25/9 - 30/10). Thời điểm này, cây sâm đất đang trong giai đoạn sinh trưởng, phát triển, tích tụ dưỡng chất trong củ. Tuy nhiên, qua kiểm tra thực tế, một số hộ dân đã thu non và chọn củ to bán ra thị trường. Trước thực trạng trên, huyện Bát Xát đã có văn bản chỉ đạo các xã: A Lù, Ngải Thầu, Y Tý, Trịnh Tường tuyên truyền, vận động bà con không thu non làm ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng của củ sâm đất và làm giảm giá trị của củ sâm đất trên thị trường.

Cây sâm đất rất phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu của nhiều xã trên địa bàn huyện Bát Xát. Với năng suất khoảng 15 – 20 tấn/héc-ta, đầu ra ổn định, sâm đất mang lại nguồn thu nhập tương đối cho bà con vùng cao. Đáng mừng là củ sâm đất hiện được thương lái đến tận ruộng thu mua đem đi tiêu thụ ở các tỉnh, thành trong cả nước. Đặc biệt, Công ty TNHH Thạch rau câu Long Hải cũng đã ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm củ sâm đất với số lượng lớn để chế biến thành nước giải khát.