Ùn tắc hàng hóa tại cửa khẩu tiếp tục “nóng”

Phát biểu tại Hội nghị trực tuyến về tình hình xử lý hàng hóa ùn tắc tại các cửa khẩu biên giới phía Bắc diễn ra ngày 25/2, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh thông tin, tại thời điểm cao điểm vào tháng 12/2021, tổng số xe tồn tại các cửa khẩu trên toàn tuyến biên giới phía Bắc là hơn 5.300 xe. Bằng nhiều giải pháp, đến cận Tết Nguyên đán, lượng xe chờ xuất khẩu đã trở lại con số bình thường như trước khi xảy ra ùn tắc.

Phó Thủ tướng Lê Văn Thành chủ trì Hội nghị

Tuy nhiên, tình trạng ùn tắc có xu hướng xuất hiện trở lại sau Tết. Theo báo cáo của Sở Công Thương các tỉnh biên giới phía Bắc, đến 8h00 ngày 24/2/2022, tổng số xe chờ xuất khẩu tại các cửa khẩu biên giới là 3.728 xe, trong đó, tại Lạng Sơn là 1.764 xe, Quảng Ninh là 1.584 xe, Lào Cai là 300 xe, Cao Bằng là 80 xe.

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh phát biểu tại hội nghị

Bà Đoàn Thu Hà - Phó chủ tịch UBND tỉnh Lạng Sơn thông tin cụ thể, số xe chở hoa quả tại các cửa khẩu của tỉnh Lạng Sơn đang chiếm 70%. Với năng lực thông quan 90-100 xe/ngày, phải mất 15-20 ngày mói thông quan hết lượng xe này. Hiện Lạng Sơn đã có yêu cầu các địa phương tạm dừng đưa xe lên cửa khẩu, song vẫn có 50-70 xe lên cửa khẩu mỗi ngày với lý do đi qua Lạng Sơn để mang đến các địa phương như Cao Bằng nhằm tiêu thụ nội địa. Khi chưa tiêu thụ được, nhiều xe cũng dừng ở Lạng Sơn.

“Việt Nam hiện đang có lượng trái cây rất phong phú, trong khi phía Trung Quốc vẫn đang là mùa đông, rất cần nhập khẩu trái cây, nên dù lái xe có chờ thì sau khi thông quan, họ vẫn bán được hàng, vẫn có lợi nhuận. Nhiều thương lái Trung Quốc vẫn đề nghị lái xe mang hàng lên biên giới, dẫn đến tình trạng các xe duy trì chở hàng về khu vực này, dù địa phương liên tục khuyến cáo” – bà Hà thông tin.

Trước mắt, để hạn chế ùn tắc từ ngày 23/2, Lạng Sơn đã thí điểm hình thức giao nhận hàng hoá không tiếp xúc bằng cách hàng hóa lên cửa khẩu, cắt container để phía bạn đưa về và khử khuẩn bên cửa khẩu phía bạn. Nếu làm theo cách này, năng lực thông quan hàng hóa của 2 cửa khẩu Tân Thanh và Hữu Nghị có thể lên tới 350 xe/ngày.

Bà Hà khẳng định: “Giải pháp này sẽ làm phát sinh chi phí, cũng không phải là giải pháp tối ưu, nhưng phù hợp trong bối cảnh đang khó khăn, khi phía bạn vẫn siết chặt kiểm soát Covid-19 như hiện nay”.

Ông Cao Tường Huy lý giải nguyên nhân ùn tắc hàng hóa tại cửa khẩu Quảng Ninh

Các đại biểu tại đầu cầu Quảng Ninh

Đối với Quảng Ninh, ông Cao Tường Huy – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh cho biết, từ Tết Nguyên đán đến nay, phía bạn đã tạm dừng thông quan 5 lần. Luỹ kế từ 1/1/2022 đến nay phía bạn đã dừng thông quan 9 lần với lý do có virus SARS-CoV-2 trên sản phẩm. Trên địa bàn Quảng Ninh, hiện nay, Trung Quốc đã rào toàn bộ đường biên giới, chỉ cho phép xuất nhập khẩu hàng hoá chính ngạch và qua các lối mở hai bên thống nhất với nhau.

Thực tế, trước đây, ta có 34 cửa khẩu quốc tế chính và phụ, 39 lối mở biên giới với Trung Quốc trên cả nước. Đến nay, do ảnh hưởng của Covid-19, và chính sách tăng nhập khẩu chính ngạch, số cửa khẩu, lối mở đang hoạt động chỉ còn 5. Do đó, việc ùn ứ hàng hóa tại cửa khẩu là không tránh khỏi.

Tìm giải pháp căn cơ cho xuất khẩu hàng hóa qua cửa khẩu

Trước tình hình khó khăn như vậy, sau khi có cuộc họp và tham khảo ý kiến UBND tỉnh Lạng Sơn, Bộ Công Thương đã có văn bản số 759/BCT-XNK ngày 18/02/2022 báo cáo Thủ tướng Chính phủ phương án xây dựng "luồng xanh". Theo hình thức này, UBND các tỉnh Lạng Sơn, Quảng Ninh, Cao Bằng và Lào Cai có thể bố trí bãi tập kết phương tiện gần cửa khẩu, sau đó hợp tác với phía Trung Quốc để tiến hành khử khuẩn cho hàng hóa và phương tiện cũng như lấy mẫu xét nghiệm SARS-CoV-2 cho lái xe (trong trường hợp cần thiết) tại các bãi này. Các phương tiện và lái xe đã được 2 bên xác nhận âm tính có thể đi thẳng qua biên giới để vào bãi sang tải, không phải qua khử khuẩn hoặc xét nghiệm lần 2 nữa. Hiện nay bên đất chúng ta đã khử khuẩn, nhưng sang phía Trung Quốc vẫn khử khuẩn lần nữa, do phía bạn chưa công nhận kết quả của ta.

Quy trình hợp tác giao nhận này có thể cải thiện đáng kể hoạt động thông quan tại các cửa khẩu biên giới, hạn chế được tối đa nguy cơ ùn tắc bởi các lý do sau đây: Khắc phục việc phương tiện và hàng hóa đã được khử khuẩn bên phía ta, phía Trung Quốc vẫn tiến hành khử khuẩn một lần nữa bên phía Trung Quốc do kết quả xét nghiệm và quy trình khử khuẩn của ta chưa được Trung Quốc công nhận. Khắc phục được hạn chế về diện tích khu vực phun khử khuẩn của phía Trung Quốc.

“Ví dụ, hiện khu vực cửa khẩu Tân Thanh, mỗi lần tiến hành khử khuẩn tại km số 0 chỉ được 6 xe, mỗi lần khử khuẩn 1 tiếng nên rất mất thời gian, số xe thông quan ít. Nên nếu chỉ khử khuẩn 1 lần tại bãi tập kết, số xe được khử khuẩn và số xe thông quan sẽ tăng lên rất nhiều” – Thứ trưởng Trần Quốc Khánh chỉ rõ. Đồng thời nhấn mạnh, nếu phát hiện phương tiện, hàng hóa nhiễm SARS-CoV-2 bên phía Trung Quốc thì theo quy định, Trung Quốc sẽ phải ngừng hoạt động thông quan để khử khuẩn toàn bộ khu vực cửa khẩu, đôi khi mất tới 1-2 ngày. Trong khi đó, nếu phát hiện phương tiện, hàng hóa, lái xe nhiễm SARS-CoV-2 trên đất Việt Nam thì chỉ cần không cho phương tiện đó ra cửa khẩu là đủ. Hoạt động thông quan, bốc dỡ, sang tải bên phía Trung Quốc sẽ không bị ảnh hưởng.

Tuy nhiên, do việc xây dựng "vùng xanh", "luồng xanh" được Phó Thủ tướng giao cho Bộ Y tế và Bộ Tài chính. Do đó Bộ Công Thương đề nghị 2 Bộ cho ý kiến về mô hình hợp tác này và nếu khả thi, đề nghị Phó Thủ tướng cho phép Bộ Công Thương và UBND các tỉnh Lạng Sơn, Quảng Ninh, Cao Bằng, Lào Cai được bàn bạc với phía Trung Quốc để triển khai áp dụng thí điểm trên thực tế nếu phía Trung Quốc nhất trí.

Hội nghị được tổ chức với các điểm cầu: Lạng Sơn, Cao Bằng, Lào Cai, Quảng Ninh

Tại Lạng Sơn, bà Đoàn Thu Hà chia sẻ, Lạng Sơn đã trao đổi để phía bạn công nhận kết quả xét nghiệm và khử khuẩn hàng hoá phía Việt Nam. Đồng thời, địa phương cũng đã chuẩn bị bến bãi để thí điểm thực hiện phương thức “luồng xanh” như Bộ Công Thương đề xuất. “Đề nghị Bộ Công Thương chủ trì xây dựng mô hình thí điểm trên toàn tuyến cửa khẩu đường bộ tại Lào Cai, Quảng Ninh, Lạng Sơn, Cao Bằng. Nếu thành công, đây sẽ là giải pháp căn cơ, lâu dài, thúc đẩy xuất khẩu bền vững hơn” – bà Hà đề xuất.

Lúc này, mở cửa khẩu đã khó, nhưng giữ được cửa khẩu còn khó khăn hơn. Do đó, giải pháp quan trọng thời điểm này được Bộ Công Thương đề xuất là phải thực hiện phương châm “an toàn để xuất khẩu, xuất khẩu phải an toàn”. Để làm được điều này, các địa phương vùng trồng, doanh nghiệp, các thương lái, lái xe đường dài tăng cường áp dụng các biện pháp nhằm bảo đảm quy trình sản xuất, bao gói, vận chuyển hàng hóa là tuyệt đối an toàn, theo đúng yêu cầu của công tác phòng chống dịch. Các địa phương biên giới cũng cần tăng cường các biện pháp kiểm tra, giám sát để bảo đảm quy trình an toàn hàng hóa, phương tiện được thực hiện một cách chính xác và nghiêm túc; kiên quyết loại bỏ những lô hàng có biểu hiện vi phạm quy tắc phòng chống dịch để không làm ảnh hưởng đến xuất nhập khẩu nói chung và xuất khẩu nông sản nói riêng, đồng thời xử lý nghiêm minh các tổ chức, cá nhân có liên quan tới các lô hàng đó…

Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành ghi nhận, đánh giá cao các bộ, ngành, địa phương, đã phối hợp chặt chẽ với cơ quan hữu quan của Trung Quốc để giải phóng hàng hoá ùn tắc tại cửa khẩu, không để tồn đọng dịp Tết Nguyên Đán. Tuy nhiên, theo Phó Thủ tướng, những chính sách đã triển khai thời gian qua là kịp thời, nhưng chưa thực sự căn cơ, chưa giải quyết tận gốc của vấn đề, chưa khắc phục triệt để tình trạng ùn tắc hàng hoá, trong đó đa số là nông sản, tại các khu vực cửa khẩu.

Trong thời gian tới, bên cạnh việc tích cực triển khai các giải pháp đã có như đẩy mạnh thông tin về tình trạng ùn tắc, chủ động hạn chế phương tiện dồn về cửa khẩu, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan phía bạn để đẩy nhanh tốc độ thông quan, Phó Thủ tướng nhất trí với đề xuất của Bộ Công Thương và các Bộ, ngành, địa phương tại cuộc họp; yêu cầu UBND các tỉnh Lạng Sơn, Quảng Ninh, Cao Bằng và Lào Cai “khẩn trương huy động lực lượng tại chỗ, phối hợp với các cơ quan hữu quan của Trung Quốc để thiết lập mô hình vùng xanh chung của hai nước”.

“Bố trí bãi tập kết phương tiện gần cửa khẩu, sau đó hợp tác với phía Trung Quốc để cùng tiến hành khử khuẩn cho hàng hóa và phương tiện cũng như lấy mẫu xét nghiệm cho lái xe”, Phó Thủ tướng nói rõ thêm. Các phương tiện và lái xe đã được 2 bên xác nhận âm tính có thể đi thẳng qua biên giới để vào bãi sang tải, không phải qua khử khuẩn hoặc xét nghiệm lần 2. Đây là giải pháp được đánh giá phù hợp, có thể rút ngắn đáng kể thời gian thông quan so với hiện nay.

Về dài hạn, Phó Thủ tướng giao Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các Bộ: Tư pháp, Quốc phòng, Tài chính, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các địa phương khẩn trương thành lập tổ nghiên cứu chính sách, trong vòng 15 ngày trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ các cơ chế, chính sách quy định rõ về tiêu chuẩn, quy chuẩn, chất lượng hàng hoá đủ điều kiện xuất khẩu tiểu ngạch để thống nhất thực hiện; đồng thời đề xuất các cơ chế, chính sách khuyến khích chuyển đổi sang xuất khẩu chính ngạch đối với các mặt hàng nông sản hiện đang chủ yếu xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc.