Nhà trường được thành lập trong điều kiện quân và dân ta đang tích cực chuẩn bị cho Chiến dịch Việt Bắc Thu - Đông năm 1947 chống lại quân đội Pháp xâm lược Việt Nam.

Thời gian đầu mới thành lập, Nhà trường gặp không ít khó khăn, song các cấp lãnh đạo xã Cao Xá đã xác định được nhiệm vụ trọng tâm lúc này là thực hiện thật tốt Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Diệt giặc ngoại xâm”, “Diệt giặc đói”, “Diệt giặc dốt”. Thực hiện lời kêu gọi của Bác, xã Cao Xá thực hiện nhanh nhiệm vụ “Diệt giặc dốt”, mở đầu là phát động phong trào “Bình dân học vụ”, trong đó nổi lên là các phong trào “Người biết chữ dạy người không biết chữ”, không phân biệt già trẻ gái trai, ai ai cũng phải học. Nhờ vậy, chỉ trong một thời gian ngắn xã Cao Xá cơ bản đã xóa xong nạn mù chữ. Không dừng lại, xã Cao Xá tiếp tục mở trường cho con em trong làng được học để có trình độ văn hóa, khoa học đáp ứng yêu cầu của cách mạng.

Một góc Trường THCS Cao Xá.

Từ ý tưởng là phải thành lập một trường dạy học cơ bản, cuối năm 1946 dưới sự chỉ đạo của cụ Cao Địch Quỳnh cùng đại diện các già làng đã họp bàn, thống nhất thành lập trường tư thục để cho con em trong làng đã có trình độ sơ học thời Pháp để học tiếp lên. Hội nghị họp bàn, kết luận, lấy toàn bộ đình làng thôn Cao Xá làm trường học. Làng thống nhất bán đấu trương 7 mẫu ruộng công của làng lấy tiền để nuôi thầy. Cùng với đó, cử người đi các thôn làng, xã lân cận vận động, lấy danh sách học sinh theo học. Tháng 1/1947 trường khai giảng với 3 lớp, (lớp nhất 57 học sinh, lớp nhị 45 học sinh, và 1 lớp Bình dân học vụ với 35 học sinh) lớp nhất tương đương lớp 5, lớp nhị tương đương lớp 4 cải cách giáo dục.

Các cựu học sinh về thăm lại trường

Với phong trào giáo dục phát triển, trước cảnh trò nhiều thầy ít, lại thêm việc nghe thôn mở trường, con em các thôn lân cận, các xã quanh vùng kéo về nô nức xin học. Cụ Cao Địch Quỳnh đã về Tòa soạn Báo Cứu quốc đăng tin tìm thầy giỏi. Nhân dân Cao Xá có nhiều công lao dựng trường cùng với thầy và trò góp công trong sự nghiệp văn hóa kháng chiến nên tháng 1/1948, Bộ Giáo dục tặng Bằng khen. Nhân dân và thầy trò Trường Trung học tư thục Cao Xá được Bác Hồ gửi thư khen. Trong thư Bác viết: “Học trò trường Cao Xá (Hạc Trì) sáng thì học, chiều thì giúp việc xã hội trong các làng: đã sửa giếng và lấy bông gạo may áo trấn thủ để tặng bộ đội, ngày nghỉ thì đi thăm thương binh và may áo mùa đông kháng chiến. Các giáo viên đã quyên một ngày lương để giúp thương binh”.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, do phân chia lại các đơn vị hành chính, huyện Hạc Trì giải thể, TP. Việt Trì được thành lập, xã Cao Xá thuộc về huyện Lâm Thao. Như vậy Trường cấp 2 Cao Xá được tái lập. Giai đoạn này, thầy trò nhà trường gặp không ít khó khăn do giặc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc.

Mặc dù được tái lập trong hoàn cảnh cả nước đang tập trung mọi nguồn lực cho cuộc chống Mỹ cứu nước, song tập thể cán bộ, giáo viên và học sinh đã đoàn kết, quyết tâm khắc phục mọi khó khăn, thi đua dạy và học. Nhờ đó, nhà trường đã không ngừng lớn mạnh cả về số lượng và chất lượng. Đặc biệt, hàng trăm giáo viên và học sinh đã lên đường nhập ngũ, hàng nghìn thầy trò có mặt trong các công trường, nhà máy, trên ruộng đồng để sản xuất, chiến đấu và phục vụ chiến đấu. Nhiều cán bộ nhà trường đã anh dũng hy sinh để cùng cả nước làm nên Đại thắng mùa xuân năm 1975.

Bước sang thời kỳ đổi mới, thực hiện các Nghị quyết của Trung ương về đổi mới giáo dục phổ thông, dưới sự chỉ đạo của Ban Giám hiệu, tập thể cán bộ giáo viên Nhà trường đã không ngừng học hỏi, trau rồi chuyên môn nghiệp vụ để kịp thời đáp ứng yêu cầu đổi mới. Chỉ tính trong năm học 2022-2023, Nhà trường có 16 lớp/606 học sinh; 38 cán bộ, giáo viên, nhân viên. Nhà trường đã có nhiều biện pháp để nâng cao chất lượng dạy và học. Trường luôn chú trọng dạy kiến thức và dạy kỹ năng cho học sinh. Trường luôn đi đầu về đổi mới phương pháp dạy học, áp dụng dạy học Stem... Học sinh tham gia cuộc thi Khoa học kỹ thuật, sáng tạo thanh thiếu niên nhi đồng đạt giải cấp Huyện, cấp Tỉnh đứng trong tốp đầu các trường huyện Lâm Thao.

Hoạt động ngoại khóa ở Trường THCS Cao Xá.

Trong 5 năm học qua nhà trường có 208 lượt học sinh giỏi cấp huyện, 25 em HSG cấp tỉnh, có 15 sáng kiến kinh nghiệm cấp huyện, 1 sáng kiến kinh nghiệm cấp tnh. Có nhiều GVG các cấp. Chất lượng giáo dục toàn diện có chuyển biến vượt bậc. Năm 2021-2022 học sinh lớp 9 thi vào THPT xếp thứ 23/249 Trường THCS của Tỉnh Phú Thọ và xếp thứ 4 trong huyện Lâm Thao. Nhà trường đạt danh hiệu tập thể lao động tiên tiến, tập thể lao động Xuất sắc được nhận nhiều bằng khen, giấy khen của các cấp, được Bộ Giáo dục tặng bằng khen. Liên đội đạt xuất sắc cấp tỉnh, Công đoàn được Liên đoàn Lao động tỉnh, Công đoàn Giao dục Việt Nam khen.

Đặc biệt tháng 12 năm 2022 Trường THCS Cao Xá được công nhận trường công nhận trường đạt chuẩn Quốc gia mức độ 2, đạt kiểm định chất lượng mức độ 3.

Trải qua 75 năm xây dựng và trưởng thành, Trường THCS Cao Xá đã phát triển lớn mạnh không ngừng cả về số lượng và chất lượng. Dưới sự lãnh đạo của Đảng cùng ngành giáo dục và các cấp chính quyền, đặc biệt là sự quan tâm chỉ đạo của Đảng ủy, UBND xã Cao Xá, cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh Trường THCS Cao Xá đã khẳng định chất lượng đào tạo và trách nhiệm của mình trong nhân dân.

75 năm qua, đã có hàng trăm học sinh trở thành chiến sĩ, nhiều người đã ngã xuống vì sự bình yên của tổ quốc. Không chỉ có vậy, nhiều học sinh đã cố gắng phấn đấu và thành đạt, giữ những chức vụ quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, góp phần làm rạng danh cho quê hương đất Tổ. Tự hào về truyền thống của nhà trường đã đạt được trong suốt hơn bảy thập kỉ qua, thầy và trò Trường THCS Cao Xá ngày càng tin tưởng sâu sắc vào sự nghiệp đổi mới đất nước, sự nghiệp đổi mới giáo dục mà Nghị quyết 29 (Hội nghị TW8) khóa XI đã đề ra. Niềm tin vừa là động lực, vừa là mục tiêu để nhà trường tiếp tục vững bước đi lên, góp phần xây dựng sự nghiệp giáo dục huyện Lâm Thao nói riêng, tỉnh Phú Thọ nói chung ngày càng thêm vững mạnh, xứng đáng với truyền thống văn hóa, hiếu học của mảnh đất cội nguồn dân tộc Việt Nam.