VSSA cho biết, căn cứ vào kết quả sản xuất và giá mía nguyên liệu niên vụ 2018/2019 đều suy giảm khá mạnh, cùng với khả năng cạnh tranh của cây mía với các loại cây trồng khác…, các nhà máy đường trong nước đã dự kiến sơ bộ kế hoạch sản xuất của niên vụ 2019/2020, với tổng diện tích mía nguyên liệu là 157.809 ha (giảm 18% so với niên vụ 2018/2019); sản lượng mía ép khoảng 9,75 triệu tấn (giảm 20%); tổng sản lượng đường là 967.823 tấn (giảm 18%).

So sánh ngành đường Việt Nam trong ASEAN, ngoại trừ Thái Lan có ngành đường phát triển qui mô lớn hơn và được Chính phủ nước này bảo hộ rất cao. Thì các nước còn lại như Philipine, Indonesia… có ngành mía đường khá tương đồng với trình độ phát triển của Việt Nam. Thậm chí, giá đường và giá mua mía nguyên liệu cho nông dân của Việt Nam thấp hơn của Philipine, Indonesia.

Trong khi đó, để bảo vệ thị trường đường trong nước, Philipine đã thiết lập và duy trì sự cân đối cung cầu đường cũng như duy trì mức giá hợp lý bảo đảm công bằng cho người sản xuất mía đường và người tiêu thụ. Đường nhập khẩu được Philipine kiểm soát chỉ ở mức tương đương với lượng đường thiếu hụt. Mặt hàng đường lỏng sirô ngô cũng phải tuân thủ nguyên tắc này.

Sản xuất đường ở Đồng bằng Sông Cửu Long. Ảnh minh họa

Indonesia cũng kiểm soát giá đường và giá mía hợp lý trên cơ sở bảo đảm người nông dân trồng mía có thể sống được bằng cách tính toán giá thành trồng mía cộng thêm 10%; kiểm soát chặt chẽ đường nhập khẩu nhằm ngăn chặn đường giá rẻ thẩm lậu vào trong nước; lượng đường nhập khẩu vào Indonesia chỉ có thể ở mức tương đương với lượng đường thiếu hụt so với nhu cầu.

Tại Việt Nam, VSSA cho biết, giá mía và giá đường dựa trên thỏa thuận giữa nhà máy và nông dân. Việc kiểm soát nhập khẩu đường áp dụng hạn ngạch thuế quan (TRQ), nhưng hiệu lực, hiệu quả của chính sách bảo hộ này suy giảm nghiêm trọng do tình trạng buôn lậu đường và các hình thức gian lận thương mại đường trên thị trường diễn ra phức tạp. Bên cạnh đó, Việt Nam không hạn chế sử dụng đường lỏng sirô ngô trong chế biến thực phẩm cũng đã khiến cho ngành đường gặp thêm khó khăn.

Tác động của đường lậu, cũng như những khó khăn gặp phải khi hàng rào thuế quan nhập khẩu đường từ ASEAN sẽ được dỡ bỏ từ ngày 1/1/2020, dự báo ngành sản xuất mía đường trong nước sẽ tiếp tục gặp nhiều khó khăn. Để duy trì sản xuất, VSSA đã khuyến cáo các nhà máy đường cân đối đưa ra giá mua mía niên vụ 2019/2020 bảo đảm cho người nông dân có thể sống được với cây mía. Tùy vào hoàn cảnh thực tế địa phương, các doanh nghiệp đường phải cùng nông dân xây dựng giá mua mía sao cho bù đắp đủ các chi phí đã bỏ ra và cộng thêm khoảng 10% lợi nhuận để nông dân tồn tại và tiếp tục trồng mía. Đây cũng là một nguyên tắc đang được áp dụng tại các nước có ngành mía đường trong khối ASEAN.

Đối với giá đường, VSSA cũng khuyến nghị, các nhà máy xây dựng mức giá bán hợp lý, sao cho đủ chi phí tiền nguyên liệu mía và chi phí chế biến, bảo đảm hài hòa lợi ích giữa nông dân, nhà máy và người tiêu dùng, trong tình huống nào cũng không được bán phá giá đường dưới giá thành sản xuất.

VSSA nhận định, năm 2020, Việt Nam sẽ phải nhập khẩu đường để bù đắp nguồn cung trong nước thiếu hụt. Đây sẽ là yếu tố rất dễ khiến thị trường đường có thể biến động, đường nhập lậu từ Thái Lan… vào Việt Nam cũng như gian lận thương mại đường trên thị trường diễn biến phức tạp. Do vậy, công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại đối với mặt hàng đường trên thị trường của các cơ quan chức năng cần phải được chú trọng để nâng cao hiệu quả, triển khai thường xuyên, quyết liệt.