Thứ nhất, phải khẳng định quy định này không mới mà đã được chỉ rõ trong điều 15, mục 3, Nghị định số 83/2014/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu, có hiệu lực từ năm 2014.

Thứ hai, để làm rõ quy định này, cần hiểu sự khác nhau giữa thương nhân đầu mối và thương nhân phân phối xăng dầu.

Theo quy định tại dự thảo Nghị định kinh doanh xăng dầu đang được Bộ Công Thương lấy ý kiến, điều kiện trở thành thương nhân đầu mối có điểm đáng chú ý là phải kết nối mạng với Bộ Công Thương về dữ liệu kho chứa xăng dầu, tình hình thực hiện tổng nguồn xăng dầu, nhập - xuất - tồn kho xăng dầu và các dữ liệu khác theo quy định của Bộ Công Thương. Đồng thời, phải là thương nhân phân phối xăng dầu tối thiểu trong 36 tháng liên tục trước khi đề nghị cấp Giấy xác nhận đủ điều kiện làm thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu.

Nếu đáp ứng được các yêu cầu để trở thành thương nhân đầu mối, các doanh nghiệp thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu sẽ có quyền được phân giao tổng nguồn xăng dầu tối thiểu hàng năm; được quyền nhập khẩu xăng dầu, nguyên liệu để pha chế xăng dầu; được quyền nhập khẩu, xuất khẩu dầu thô; mua bán dầu thô với các thương nhân sản xuất xăng dầu; được mua bán xăng dầu, nguyên liệu để pha chế xăng dầu với các thương nhân sản xuất xăng dầu trong nước và thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu khác… Thương nhân cũng cần đảm bảo nguồn cung xăng dầu không thấp hơn mức tổng nguồn tối thiểu được Bộ Công Thương phân giao. Từ đó, Bộ Công Thương sẽ nắm được toàn bộ các thông tin của doanh nghiệp liên quan đến lượng hàng, nguồn gốc hàng hoá để có sự chủ động trong việc lên kế hoạch đảm bảo nguồn cung xăng dầu cho nhu cầu sử dụng của người dân và nền kinh tế.

Như vậy, thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu phải chịu những quy định rất khắt khe bởi đây là các doanh nghiệp tạo nguồn, được phép nhập khẩu để cung ứng xăng dầu cho nền kinh tế và phải chịu trách nhiệm đối với nguồn cung xăng dầu sử dụng trong nước. Vai trò của lực lượng này là vô cùng quan trọng trong đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.

Trong khi đó, thương nhân phân phối xăng dầu không phải chịu những quy định khắt khe như trên.

Được biết, tính đến tháng 6/2024, cả nước có 298 thương nhân phân phối xăng dầu, trong khi đó số thương nhân đầu mối là trên 30 thương nhân. Với số lượng lớn, lên đến 298 doanh nghiệp như hiện nay, nếu như cho phép các thương nhân phân phối xăng dầu mua hàng của nhau, việc kiểm soát nguồn gốc, chất lượng và số lượng xăng dầu sẽ rất khó khăn cho cơ quan chức năng.

Trong bối cảnh hiện nay, tình hình sản xuất, kinh doanh xăng dầu giả còn diễn biến phức tạp. Nhiều vụ việc liên quan đến xăng dầu giả với con số lên đến hàng trăm triệu lít đã khiến dư luận xôn xao những ngày qua. Dù số vụ việc bị phanh phui nhiều, song có thể đâu đó vẫn còn những vụ việc chưa được phát hiện, tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với hệ thống phân phối xăng dầu Việt Nam, với an ninh năng lượng trong nước. Do đó, việc Bộ Công Thương đề xuất thương nhân phân phối chỉ được mua hàng từ các đầu mối là dễ hiểu, nhằm kiểm soát chặt chẽ chất lượng nguồn hàng, bảo vệ cho người tiêu dùng và bảo vệ doanh nghiệp làm ăn chân chính.

Bên cạnh đó, quy định này nhằm minh bạch hóa thị trường kinh doanh xăng dầu, loại bỏ việc mua bán lòng vòng, làm đội thêm chi phí, tăng giá thành, gây ảnh hưởng đến đời sống người dân.

Xăng dầu là ngành hàng đặc biệt, có ảnh hưởng đến an ninh năng lượng quốc gia. Nhiều chuyên gia kinh tế khẳng định, trong hệ thống kinh doanh xăng dầu nhiều cấp hiện nay, thì mỗi cấp có những chức năng, nhiệm vụ cũng như điều kiện kinh doanh riêng biệt, các doanh nghiệp cần phải đáp ứng đủ điều kiện và phải thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ của mình, tránh tình trạng mua đi bán lại lẫn nhau tạo ra nguồn cung ảo. Đồng thời khó kiểm soát nguồn gốc, chất lượng xăng dầu, gây thiệt hại cho thị trường cũng như nền kinh tế.