CôngThương - Trung Quốc liệu đã có đủ người? Câu hỏi này có vẻ như không hợp lý. Trung Quốc bao lâu nay vốn nổi tiếng về việc có dân số lớn nhất thế giới và đã đưa ra biện pháp khắc nghiệt để hạn chế tăng trưởng dân số.
Dù đã đông dân số, kể cả Trung Quốc và người ngoài đều kinh ngạc với hậu quả tồi tệ của chính sách một con, thế nhưng cũng nhiều khi người ta thừa nhận rằng Trung Quốc cần làm gì đó để kiểm soát tốt dân số của mình.
Con số thống kê mới công bố cho thấy Trung Quốc đương đầu với vấn đề lớn về nhân khẩu học: tỷ lệ sinh quá thấp. Con số công bố ngày 28/04/2011 dựa trên cuộc tổng điều tra tại Trung Quốc năm 2010 cho thấy tổng dân số Trung Quốc đại lục ở mức khoảng 1,34 tỷ người.
Trong giai đoạn 2000 – 2010, tốc độ tăng trưởng dân số khoảng 0,57%, tương đương khoảng một nửa tốc độ 1,07% trong thập kỷ trước. Số liệu cho thấy rằng tỷ lệ sinh, số lượng trẻ con mà người phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có, tính trung bình trong cuộc đời của cô ta, hiện nay chỉ khoảng 1,4, thấp hơn nhiều so với tỷ lệ thay thế 2,1 – tỷ lệ cần thiết để dẫn đến bình ổn dân số.
Quá trình tăng trưởng chậm của kinh tế Trung Quốc nổi bật với việc dân số Trung Quốc ngày một già hóa. Hiện nay, 13,3% người Trung Quốc trên 60 tuổi, cao hơn so với con số 10,3% của năm 2000. Trong cùng thời gian trên, số trẻ dưới 14 tuổi giảm từ 23% xuống 17%.
Nếu xu thế này tiếp tục, nhóm người trẻ sẽ phải chịu gánh nặng nuôi dưỡng lớn hơn, hệ thống phúc lợi xã hội, lương hưu cũng sẽ phải đương đầu với nhiều khó khăn. Thời kỳ số lượng người trong độ tuổi lao động tại Trung Quốc tăng cao nay đã qua.
Không chỉ bóp méo phân phối tuổi tác của người Trung Quốc, chính sách một con còn khiến bất bình đẳng giới trở nên lớn hơn. Số lượng các bé trai được sinh ra nhiều hơn số lượng bé gái tại Trung Quốc. Trên phương diện này, Trung Quốc không phải ngoại lệ.
Ấn Độ cũng phải giải quyết vấn đề tương tự khi không áp dụng biện pháp kiểm soát dân số chặt chẽ. Văn hóa nối dõi tông đường Trung Quốc đã khiến nhiều gia đình làm bất kỳ biện pháp nào có thể để đảm bảo sinh được đứa con trai. Trong những ngày đầu khi chính sách này được áp dụng, số lượng trẻ con bị bỏ đi sau khi sinh khá lớn. Khi công cụ siêu âm phát triển, việc phá thai theo giới tính trở nên phổ biến.
Số liệu thống kê mới nhất cho thấy cho đến nay chưa có biện pháp nào đủ mạnh để ngăn được xu thế tồi tệ này. Trong số trẻ em mới được sinh ra, trong năm 2010, 118 bé trai mới có 100 bé gái, cao hơn chút so với mức của năm 2000. Như vậy trong từ 20 đến 25 năm nữa, khoảng 20% nam thanh niên Trung Quốc sẽ không thể lấy được vợ và hậu quả bất ổn sẽ còn lớn hơn nữa.
Kết quả thống kê nhiều khả năng sẽ khiến căng thẳng giữa nhóm ủng hộ biện pháp kiểm soát dân số và nhóm ủng hộ nới lỏng chính sách này tại Trung Quốc tăng cao. Sự bất đồng của họ không chỉ về tương lai của chính sách mà còn về những gì đã xảy ra trong quá khứ.
Ông Wang Feng, một học giả nổi tiếng tại Brookings-Tsinghua Centre for Public Policy, nhận xét mô hình nhân khẩu tại Trung Quốc đã thay đổi mạnh từ khi chính sách một con được áp dụng vào năm 1980. Tỷ lệ sinh vào năm 1950 ở mức 5,8 và đến năm 1980 còn 2,3; chỉ trên mức thay thế một chút.
Trong cùng thời kỳ trên, tỷ lệ sinh tại một số nước khác cũng giảm. Ông Wang chỉ ra khi hệ thống y tế tốt hơn và tỷ lệ trẻ bị chết khi còn nhỏ giảm đi khiến động lực muốn có nhiều con để đảm bảo ít nhất một đứa sống sót không lớn như trước.
Chính phủ Trung Quốc bác bỏ quan điểm cho rằng chính sách một con không hợp lý. Họ khăng khăng rằng nhờ chính sách này, đã hạn chế dân số tăng thêm 400 triệu và chính phủ không thể đủ tiền chi trả cho số dân trên. Ông Ma Jiantang, trưởng cơ quan thống kê Trung Quốc, cho rằng động lực tăng trưởng dân số nhanh của Trung Quốc đã được kiểm soát hiệu quả nhờ chính sách kế hoạch hóa gia đình.
Có nhiều lý giải cho việc tại sao chính phủ Trung Quốc cương quyết bảo vệ quan điểm về chính sách một con. Thứ nhất, Trung Quốc có đặc điểm riêng về dân số, không giống với bất kỳ nước nào.
Thứ hai, dù chính sách có thể chưa phát huy nhiều hiệu quả để giảm tỷ lệ sinh ngay từ ban đầu, tỷ lệ sinh hiện nay cần giữ ở mức thấp. Thứ ba, nếu biện pháp kiểm soát dân số bị bỏ đi, tăng trưởng dân số sẽ lên cao hơn.
Trên thực tế, phạm vi và mức độ áp dụng của chính sách một con khác nhau tại từng vùng ở Trung Quốc, ở khu vực miền núi, chính sách chẳng được thực hiện nhiều và dân số khu vực này không tăng vọt.
Chuyên gia Wang và các đồng nghiệp của ông tin rằng đã đến lúc cần chấm dứt chính sách một con. Mục tiêu giảm tỷ lệ sinh đã đạt được cách đây khá lâu.
Tỷ lệ sinh hiện nay, theo ông, ở dưới mức thay thế và không thể duy trì được. Đã đến lúc Trung Quốc chuyển hướng sang chính sách mới: chính sách 2 con. Nghiên cứu của nhóm nghiên cứu này cho thấy rất ít hộ gia đình tại Trung Quốc muốn có nhiều hơn 2 con.
Có nhiều dấu hiệu cho thấy giới học giả đang thành công trong việc khiến vấn đề trong các cuộc tranh luận của họ bớt mang tính chính trị hóa và trở nên có căn cứ hơn.
Chuyên gia Ma của Cơ quan thống kê Trung Quốc không chỉ nói đến việc kế hoạch hóa gia đình mà còn đến chính sách cải thiện tăng trưởng dân số cân bằng hơn tại Trung Quốc. Chủ tịch Nhà nước Trung Quốc Hồ Cẩm Đào mới đây đã nói đến sự thay đổi.
Trung Quốc sẽ vẫn duy trì tỷ lệ sinh thấp thế nhưng sẽ vẫn tiếp tục cải thiện chính sách kế hoạch hóa gia đình hiện nay. Chắc chắn chính sách khó có thể đi theo hướng người dân tự quyết định tất cả nhưng khả năng về chính sách hai con có thể xảy ra.
