Quặng sắt và nước Úc

Tháng trước, Gina Rinehart - người phụ nữ giàu nhất Úc, người đứng đầu đế chế mỏ Hancock của Perth - đã gây sốc cho công nhân ở vùng Tây Úc với tuyên bố: Họ phải chấp thuận bị cắt khoảng 10% lương hoặc đối mặt với nguy cơ bị giảm biên chế.

Bà Rinehart đã chứng kiến tài sản của mình teo tóp lại từ khi giá nguyên liệu thô bắt đầu tuột dốc vào năm ngoái. Tài sản của bà trùm khai thác mỏ nước Úc này ước tính rớt xuống còn khoảng 11 tỉ đô la từ khoảng 30 tỉ đô la chỉ 3 năm trước.

Chuyện xảy ra với tài sản của bà Rinehart cũng là tương tự với vấn đề kinh tế mà nước Úc đang phải đối mặt, sau nhiều năm được xem là đất nước may mắn vì giàu tài nguyên, khoáng sản như quặng sắt, than và vàng. Trong những năm bùng nổ phát triển và nhu cầu nguyên liệu, Trung Quốc dường như “mua bao nhiêu cũng không đủ” mọi thứ tài nguyên khoáng sản Úc đào lên khỏi mặt đất, nhất là quặng sắt cho ngành công nghiệp thép. Kinh tế của Úc lúc này giống như đất nước dầu mỏ giàu có Ảrập Saudi.

Trong khi phần còn lại của thế giới chịu tác động của khủng hoảng tài chính toàn cầu, kinh tế của Úc, gắn bó chặt chẽ với Trung Quốc - dường như miễn nhiễm với khủng hoảng, việc làm và thặng dư thương mại vẫn luôn dồi dào.

Nền kinh tế Úc đang khủng hoảng nghiêm trọng do quặng sắt bị khai thác ồ ạt

Tuy nhiên, cũng như kinh tế Ảrập Saudi trở nên dễ tổn thương từ khi giá dầu lao dốc, sự sụt giảm giá than và quặng sắt cùng với tác động của việc đầu tư ồ ạt của các công ty khai thác mỏ quốc tế đang gây ảnh hưởng nặng nề với nền kinh tế Úc.

Trong tháng 4 vừa qua, thâm hụt thương mại của Úc với phần còn lại của thế giới lên đến 4,14 tỉ đô la Úc. Khoảng cách giữa giá trị xuất và nhập khẩu này ước tính sẽ còn tăng lên do giá các mặt hàng tài nguyên quan trọng nhất của Úc đã chạm mức thấp nhất trong nhiều năm. Quặng sắt nay được bán với giá 45 đô la Mỹ/tấn, so với mức đỉnh 180-190 đô la/tấn năm 2011. Than nhiệt cũng sụt giá thê thảm, nay còn 60 đô la/tấn, so với mức 150 đô la/tấn vào bốn năm trước.

Các nhà kinh tế George Tharenou và Scott Haslem của UBS Australia cho biết: “Xuất khẩu sang Trung Quốc sụt giảm từ một phần ba trong tổng giá trị xuất khẩu năm ngoái (7% GDP) xuống còn 28% năm nay, và vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất. Có nghĩa là GDP của Trung Quốc vẫn là yếu tố “điều khiển” GDP danh nghĩa của Úc trong các năm qua”.

Việc tài sản Trung Quốc suy yếu hiện nay đặc biệt ảnh hưởng đến Úc do rổ hàng hóa xuất khẩu của Úc có đến hai phần ba là hàng nguyên liệu thô, mà nhu cầu từ Trung Quốc là yếu tố quyết định lợi nhuận biên (riêng quặng sắt đã chiếm 30% toàn bộ giá trị xuất khẩu của Úc năm 2013, mới đây do giá giảm tỷ trọng này chỉ còn chưa đến 20%). Hiệu ứng giá kéo theo đầu tư giảm mạnh.

Tờ Financial Times mới đây đã đưa tin, sẽ có “cuộc nội chiến quặng sắt” trên mạng xã hội của Úc với phong trào “quặng sắt của chúng ta” cùng các khẩu hiệu như “gia đình chúng ta, việc làm của chúng ta, tương lai của chúng ta”. Chiến dịch phản đối các chính sách khai thác ồ ạt và cho phép các công ty đa quốc gia đầu tư và khai thác khiến giá quặng sắt sụt giảm. Dĩ nhiên, thị trường và giá không chỉ đơn giản như vậy, nhưng rõ ràng giá quặng sắt là vấn đề được quan tâm hàng đầu của người dân Úc, nhất là tại các vùng mỏ. Tờ báo này ước tính quặng sắt sẽ đóng góp 600 tỉ đô la cho nền kinh tế Úc trong 10 năm tới, nhiều hơn thập niên vừa qua.

Với nền kinh tế mà vào năm 2012 lệ thuộc vào tài nguyên đến 65% tổng giá trị giao thương hàng hóa và dịch vụ, theo như tình hình hiện tại, khó có thể giữ bình ổn mà không gây tổn thất lan rộng. Tỷ lệ thất nghiệp của Úc đang ở mức 6%, mức thất nghiệp rất cao, dù đã cải thiện so với mức 7,6% vào tháng 5, mức cao nhất kể từ năm 2001. Ngân hàng dự trữ Úc (RBA) dự báo thất nghiệp vẫn sẽ tăng cao (khoảng 6,5%) vào giữa năm 2016.

Trong khi đó, thu ngoại tệ giảm buộc Úc phải vay thêm để bù đắp cho chi tiêu chính phủ và duy trì mức sống lâu nay. Tờ The Telegraph trích lời nhà kinh tế Stephen Koukoulas nhận xét về những nguy cơ của sự gia tăng nợ nước ngoài này. Theo đó, nếu giai đoạn giá nguyên liệu sụt giảm vẫn kéo dài, có khả năng Úc sẽ trở thành phiên bản châu Á của Hy Lạp, mà ngân hàng chủ nợ là Trung Quốc.

Nhà kinh tế Koukoulas chỉ ra rằng, cuối quí I năm nay, nợ nước ngoài của Úc đã đạt 955 tỉ đô la, tương đương 60% GDP nước này. Dù còn xa mới bằng mức nợ 175% GDP của Hy Lạp, nhưng mức nợ của Úc có khả năng còn tiếp tục tăng lên.

Chính quyền Canberra và RBA đã cam đoan là việc giảm giá đồng tiền của nước này có thể bù đắp sự sụt giảm của ngành công nghiệp khai thác mỏ. Tuy nhiên, điều đó không xảy ra như mong muốn. Các cuộc khảo sát mới đây cho thấy, chỉ có ngành duy nhất tăng trưởng là địa ốc.

Vì sao đô la Úc mất giá?

Đô la Úc có thời điểm đã ở mức thấp nhất trong sáu năm: 1 đô la Úc chỉ đổi được ít hơn 0,75 đô la Mỹ, lần đầu tiên kể từ năm 2009. Nghĩa là đô la Úc mất thêm 9% giá trị so với đô la Mỹ kể từ giữa tháng 5 và mất 20% trong vòng 12 tháng qua.

Khi Hy Lạp đang trên bờ vực khủng hoảng tài chính, bong bóng chứng khoán Trung Quốc vỡ và mối e ngại gia tăng về kinh tế toàn cầu, ít nhà phân tích nghi ngờ chuyện đồng tiền của Úc sẽ còn giảm thêm.

Không chỉ kinh tế Úc là nạn nhân duy nhất, đồng kiwi (của New Zealand) và đô la Canada cũng giảm giá trị khi đô la Mỹ và yên Nhật trở thành nơi trú ẩn an toàn của giới đầu tư.

Giám đốc phụ trách chiến lược ngoại hối của BK Asset Management, Kathy Lien cho biết: “Các nhà đầu tư lo ngại cuộc khủng hoảng Hy Lạp, cuộc bán tháo tài sản vốn của người Trung Quốc và sự sụt giảm giá nguyên liệu có thể dẫn đến suy thoái nghiêm trọng cho kinh tế Úc, New Zealand và Canada”.

Điều nguy hiểm là các tập đoàn khai thác mỏ ở Úc cũng như ở các nước giàu tài nguyên khác khai thác và bán nhiều hơn để bù đắp doanh thu sụt giảm do giá giảm. Điều này sẽ càng làm giá giảm sâu hơn. Quá trình này cũng khiến các nhà sản xuất có giá thành cao không cạnh tranh nổi và bị sẽ đào thải.

Trong trường hợp Mỹ nâng trần lãi suất như họ đang cân nhắc, trái phiếu chính phủ Mỹ sẽ hấp dẫn nhà đầu tư hơn, lúc này nhu cầu cho thị trường tài sản và vốn của Úc sẽ sụt giảm, đồng nghĩa đô la Úc sẽ còn giảm giá trị thêm.

Rõ ràng Úc đang đứng trước nhiều áp lực. Nhà kinh tế của Úc - Paul Dales nói: “Cả dự báo về giá quặng sắt và tỷ lệ lãi suất đều dẫn tới hệ quả là đô la Úc sẽ càng yếu hơn so với đô la Mỹ trong tương lai”.