Ở Việt Nam có nhiều thị trường chịu sự quản lý của nhiều bộ, ngành khác nhau, nhưng thị trường xăng dầu chủ yếu lại chịu sự quản lý nhà nước của một bộ là Bộ Công Thương.

Trước đây, từ khi chúng ta nhập khẩu 100% xăng dầu thuộc quản lý của Bộ Công Thương; cho đến khi chúng ta sản xuất được 30%, rồi đến 50%, thậm chí có thời điểm 70% phục vụ cho sản xuất trong nước thì toàn bộ sản xuất lọc hoá dầu đó cũng thuộc quyền quản lý nhà nước của Bộ Công Thương. Những doanh nghiệp đầu mối và kể cả những doanh nghiệp lớn có liên quan đến xăng dầu cũng thuộc quyền quản lý Nhà nước của Bộ Công Thương…

Chuyên gia kinh tế TS. Vũ Đình Ánh

Bên cạnh đó, toàn bộ hệ thống phân phối xăng dầu 17.000 cửa hàng bán lẻ cũng thuộc quản lý Bộ Công Thương. Như vậy, toàn bộ thị trường xăng dầu có vai trò quản lý và thuộc quyền quản lý Bộ Công Thương, và khi có quyền quản lý thì gắn với đó là trách nhiệm. Rõ ràng ở đây, Bộ Công Thương quản lý nguồn cung thị trường xăng dầu và có thể đánh giá được tốt nhất hệ thống phân phối và cầu, nhưng duy nhất về giá thì lại không hoàn toàn thuộc Bộ Công Thương mà có sự tham gia của Bộ Tài chính.

Bộ Công Thương đã quản lý cung - cầu và thị trường rồi thì tại sao giá lại thêm Bộ Tài chính? Đã đến thời điểm chúng ta nên chuyển nốt phần quản lý Nhà nước về giá xăng dầu cho Bộ Công Thương.

Giá xăng dầu trên thế giới như nhau, nhưng tại sao giá xăng dầu ở các nước bán lẻ cuối cùng lại khác nhau, có nước nửa USD, có nước 1 USD, hay có nước lại vài USD 1 lít? Có sự khác biệt là do khoản thu ngân sách mỗi nước khác nhau.

Ở Việt Nam, cũng thu ngân sách xăng dầu và đó là khoản thu đáng kể cho ngân sách nhà nước. Như vậy khi chúng ta can thiệp vào giá, có mấy vấn đề cần lưu ý. Thứ nhất, hình thức kinh doanh xăng dầu, tại sao phải giao ngay mà không sử dụng kỳ hạn, sử dụng hợp đồng tương lai, công cụ ngăn chặn, hạn chế rủi ro về giá? Thứ hai, cần có tư duy tổng thể về yếu tố quan trọng liên quan đến xăng dầu, đó là tỷ giá hối đoái. Tỷ giá này chỉ cần lên 5% sẽ rất khó để kìm được giá xăng dầu. Hai năm vừa qua, đồng Việt Nam không những không mất giá mà còn lên giá nên mới ổn như vậy. Năm nay, có biến động tỷ giá hối đoái, sẽ khó kìm giá xăng dầu cũng như rất nhiều mặt hàng mà chúng ta nhập khẩu nói chung.

Việt Nam phải quan tâm đúng mức đối với vấn đề về dự trữ chiến lược đối với xăng dầu

Việt Nam phải quan tâm đúng mức đối với vấn đề về dự trữ chiến lược đối với xăng dầu. Vì đây là một công cụ can thiệp của cung - cầu, công cụ can thiệp về giá cực kỳ quan trọng. Đã đến lúc cần đặt ra để có chiến lược dự trữ xăng dầu trong thời gian tới.

Để dự trữ được xăng dầu, việc đầu tiên là phải có một cơ sở hạ tầng riêng, không thể hoàn toàn trông cậy vào các doanh nghiệp đầu mối và bản thân cở sở hạ tầng của các doanh nghiệp đầu mối cũng chưa phải là tốt để có thể đáp ứng được yêu cầu này.

Bên cạnh đó, phải có một nguồn lực tài chính hay nguồn ngoại tệ để làm sao có thể dự trữ được xăng dầu với một mức đủ, giúp cho ổn định thị trường xăng dầu trong nước trước những biến động. Bên cạnh đó, trong dự trữ về chiến lược xăng dầu, nên thay đổi các phương thức kinh doanh xăng dầu như hiện nay. Cụ thể, hiện nay Việt Nam chủ yếu áp dụng các biện pháp giao ngay khi kinh doanh xăng dầu. Trong khi đó, có rất nhiều các công cụ, như: Công cụ mua bán kỳ hạn, công cụ mua bán tương lai trên thị trường xăng dầu được sử dụng khá phổ biến.

Để giá xăng dầu không ảnh hưởng tới tăng trưởng và lạm phát năm 2022, thuế hay còn gọi là khoản thu ngân sách chỉ là một trong những công cụ để can thiệp vào biến động của giá xăng dầu đến đời sống kinh tế - xã hội. Vì vậy, phải sử dụng đồng bộ một hệ thống các công cụ, không nên đặt vấn đề hôm nay thuế bảo vệ môi trường trừ một nửa không đủ, ngày mai trừ thêm một nửa không đủ lại trừ cả và nếu tiếp tục không đủ thì lại trừ tiếp thuế tiêu thụ đặc biệt… “Câu chuyện là chúng ta cần tư duy tổng thể các khoản thu ngân sách trên xăng dầu và mỗi lít xăng dầu, có như vậy thì mới có công cụ điều hành hữu hiệu, đơn giản và ngay lập tức. Hãy xem xét, đánh giá lại xem thu bao nhiêu? thu như thế nào? để sử dụng công cụ đó can thiệp về giá xăng dầu.

Một hệ thống công cụ nữa cần phải tính đến là nhập xăng dầu cần ngoại tệ, sản xuất xăng dầu trong nước cũng cần ngoại tệ. Vì Việt Nam nhập khẩu ròng dầu thô, bán 1 triệu tấn thì nhập 2 triệu tấn, như vậy tỷ giá hối đoái cực kỳ quan trọng. Do đó, cần đánh giá tất cả các khoản thu hiện tại, công cụ thuế, công cụ thu ngân sách đó sẽ sử dụng ra sao và đặt vấn đề căn cơ đối với thuế, thu ngân sách xăng dầu để sử dụng hữu hiệu công cụ này.