Trước bối cảnh đó, Bộ Công Thương đang phối hợp với các hiệp hội, doanh nghiệp tìm giải pháp tháo gỡ khó khăn, lấy lại đà tăng trưởng.

Bước tiến mạnh mẽ

Hội nhập quốc tế, đặc biệt là hội nhập quốc tế về kinh tế là một trong những điểm sáng của nền kinh tế nước ta những năm qua. Kết quả, từ một nền kinh tế kế hoạch tập trung và khép kín, đến nay Việt Nam là nền kinh tếthị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có liên kết kinh tế sâu rộng, đã ký 16 Hiệp định thương mại tự do (FTA) và đang tích cực đàm phán 2 FTA khác, trong đó có các FTA thế hệ mới; kim ngạch xuất nhập khẩu vượt mốc 732,5 tỷ USD năm 2022, tương đương khoảng 200% GDP, thu hút gần 450 tỷ USD vốn FDI đăng ký…

Trong những năm qua, xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam đã có bước tiến mạnh mẽ về mặt quy mô và tốc độ. Tổng trị giá xuất nhập khẩu hàng hóa trong 20 năm (giai đoạn 2002 - 2021) của Việt Nam đã đạt con số 5.146 tỷ USD. Trong đó, chỉ tính riêng 10 năm từ năm 2012 đến 2021, tổng trị giá xuất nhập khẩu của nước ta đạt 4.110 tỷ USD, cao gấp gần 4 lần xuất nhập khẩu của 10 năm về trước cộng lại.

Lý giải cho thành tích xuất nhập khẩu thời gian qua, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên nêu rõ, Việt Nam đã có một hệ thống doanh nghiệp, trong đó doanh nghiệp đầu tư nước ngoài và doanh nghiệp nội địa có năng lực sản xuất và năng lực xuất khẩu tốt, trong bối cảnh thế giới đứt gãy nguồn cung cả về nguyên liệu và sản xuất, gây ra thiếu hụt các loại hàng hóa, chúng ta đã mở cửa đúng lúc, thúc đẩy các doanh nghiệp phát triển, tìm kiếm thị trường mới.“Chúng ta đã tranh thủ được thị trường thế giới khan hiếm về hàng hóa và tranh thủ cơ hội để đẩy mạnh xuất khẩu”– Bộ trưởng chỉ rõ.

Thêm vào đó, các doanh nghiệp đang khai thác rất hiệu quả lợi thế từ các FTA để đẩy mạnh xuất khẩu; thị trường truyền thống được khai thác triệt để, mở thêm các thị trường mới.

Trong kết quả chung đó, ngành Công Thương đã triển khai kịp thời, hiệu quả các giải pháp tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ các doanh nghiệp phục hồi, phát triển sản xuất, kinh doanh; đẩy mạnh các hoạt động kinh tế đối ngoại, xúc tiến thương mại, kết nối cung - cầu hàng hóa, khai thác có hiệu quả các hình thức thương mại, các loại thị trường.

Đồng thời, phát huy tốt vai trò của hệ thống cơ quan Thương vụ Việt Nam ở ngoài nước để hỗ trợ các địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp đa dạng hóa thị trường, duy trì tốt các chuỗi cung ứng, thúc đẩy xuất khẩu và đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ, đóng góp tích cực phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Nhận định từ các chuyên gia thương mại, nếu năm 2006, nền kinh tế Việt Nam xếp hạng thứ 50 trên thế giới về xuất khẩu hàng hóa và xếp thứ 44 về nhập khẩu hàng hóa thì đến năm 2021, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) ghi nhận thứ hạng của Việt Nam tăng ấn tượng về xuất khẩu hàng hóa là thứ 23 và nhập khẩu thứ 20 trên thế giới. Hiện, Việt Nam nằm trong top 20 nền kinh tế hàng đầu về thương mại quốc tế.

Từ năm 2011 trở về trước, Việt Nam luôn trong trạng thái thâm hụt, kéo dài liên tục với con số nhập siêu lên đến hàng tỷ USD, thâm hụt lớn nhất được ghi nhận lên đến 18,02 tỷ USD trong năm 2008. Tuy nhiên, từ năm 2012 đến nay, cán cân thương mại hàng hóa của Việt Nam đã đổi chiều, chuyển sang thặng dư liên tục, (trừ năm 2015, có mức thâm hụt trị giá 3,55 tỷ USD). Năm 2022, dù chịu tác động tiêu cực của dịch Covid-19, xuất siêu cả năm 2022 vẫn đạt con số kỷ lục 12,4 tỷ USD. Tính đến ngày 15/8/2023, xuất siêu đạt 16 tỷ USD.

Đáng lưu ý, Việt Nam có quan hệ thương mại rộng khắp với các quốc gia, vùng lãnh thổ trên toàn thế giới, tập trung vào các đối tác lớn như: Trung Quốc, Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Nhật Bản, EU, ASEAN...

Đánh giá về thành tích xuất nhập khẩu của nước ta thời gian qua, chuyên gia kinh tế Lê Quốc Phương – Nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin công nghiệp và Thương mại (Bộ Công Thương) - cho biết: “Có thể thấy, xuất khẩu đã trở thành động lực tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế nước ta. Với nhiều chính sách của nhà nước về tự do hóa đối với thương mại và hội nhập quốc tế, xuất khẩu của Việt Nam đã có những bước nhảy vọt. Hiện nay, chúng ta là một trong những cường quốc xuất khẩu của thế giới”.

Nỗ lực vượt qua khó khăn

Sau thành tích vượt trội của năm 2022 và những năm trước đó, 2023 đánh dấu một năm vô cùng khó khăn của hoạt động xuất nhập khẩu khi cả chiều xuất khẩu và nhập khẩu đều suy giảm do tình hình khó khăn chung. Thống kê của Tổng cục Hải quan, tính chung từ đầu năm đến ngày 15/8, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt hơn 402 tỷ USD. Trong đó, xuất nhập khẩu 209,43 tỷ USD, giảm 23,5 tỷ USD so với cùng kỳ năm ngoái; nhập khẩu đạt 193,17 tỷ USD, giảm 38,73 tỷ USD. Cán cân thương mại của Việt Nam thặng dư hơn 16 tỷ USD.

Thời gian qua, để tháo gỡ khó khăn cho hoạt động xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương đã liên tục triển khai các giải pháp xúc tiến thương mại. Nhờ đó, trong 3 tháng gần đây, kim ngạch xuất khẩu đã dứt được đà suy giảm. Mức tăng dù thấp song cũng là tín hiệu đáng mừng của nền kinh tế khi doanh nghiệp đã tìm kiếm thêm các đơn hàng mới, tháo gỡ được phần nào khó khăn.

Ở chiều ngược lại, kim ngạch nhập khẩu hàng hóa của cả nước cũng có những dấu hiệu phục hồi. Nửa đầu tháng 8, kim ngạch nhập khẩu hàng hóa đạt 14,2 tỷ USD, tăng 5,3% so với cùng kỳ. Máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện là nhóm hàng lớn nhất với kim ngạch 4,1 tỷ USD. Máy móc, thiết bị, dụng cụ, phụ tùng là nhóm hàng “tỷ đô” thứ hai với 1,87 tỷ USD. Đây là tín hiệu vui cho thấy kim ngạch xuất khẩu sẽ tăng hơn trong thời gian tới bởi nhập khẩu hàng hóa chủ yếu tập trung vào các nhóm hàng hóa phục vụ cho sản xuất, xuất khẩu và tiêu dùng nội địa.

Bộ Công Thương đang tích cực triển khai các giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn, tạo thuận lợi lớn nhất cho xuất nhập khẩu. Đơn cử, theo quy định tại Thông tư 36/2023/TT-BTC của Bộ Tài chính, từ ngày 21/7, doanh nghiệp xin cấp chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) phải nộp lệ phí. Tuy nhiên, thay vì phải đến trực tiếp cơ quan quản lý nộp phí, doanh nghiệp có thể thực hiện thanh toán phí/lệ phí C/O bằng hình thức trực tuyến. Hình thức này nhằm tạo điều kiện thuận lợi tối đa, giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian và các chi phí phát sinh khác. Sau khi thực hiện nộp phí/lệ phí C/O, doanh nghiệp sẽ nhận được biên lai qua email đã đăng ký với cơ quan quản lý.

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương đang nỗ lực hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng thị trường thông qua đàm phán, ký kết các FTA mà mới nhất là FTA với Israel. Đây là động thái được các doanh nghiệp, hiệp hội, chuyên gia đánh giá cao vì sẽ giúp mở thêm cơ hội cho hàng Việt Nam ra thị trường thế giới.

Ngoài ra, Bộ Công Thương sẽ tổ chức chuỗi sự kiện “Kết nối chuỗi cung ứng hàng hóa quốc tế” (Viet Nam International Sourcing 2023) tại TP. Hồ Chí Minh vào tháng 9/2023. Đây là cơ hội cho các doanh nghiệp nhập khẩu tìm kiếm nguồn hàng từ Việt Nam thông qua sự kiện quan trọng này.