Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, nhiệt độ trung bình của 3 tháng đầu năm 2024 trên cả nước đều cao hơn trung bình nhiều năm (TBNN) từ 0,5-1,5⁰C. Tính đến 24/4/2024, nhiệt độ tại Bắc Bộ và Thanh Hóa đến Thừa Thiên Huế, nhiệt độ phổ biến cao hơn từ 2-4⁰C so với TBNN, các khu vực khác nhiệt độ phổ biến cao hơn từ 1,5-2⁰C so với TBNN.

Nắng nóng được dự báo sẽ đạt kỷ lục mới trong năm 2024 (ảnh minh họa: Thu Hường)

Trong đó, tại Tây Nguyên từ đầu năm đến nay đã xuất hiện 03 đợt nắng nóng kéo dài từ ngày 03-08/4, 13-17/4 và 21-22/4 và số ngày nắng trung bình khu vực tại Tây Nguyên vào tháng 3 phổ biến từ 2-4 ngày (cao hơn từ 1-2 ngày so với TBNN). Trong tháng 4 xảy ra 11 ngày nắng nóng (cao hơn 7 ngày so với TBNN cùng thời kỳ).

Cùng với nắng nóng , tình hình mưa cũng có nhiều diễn biến bất lợi, tại thượng lưu sông Đà (phía Trung Quốc), tổng lượng mưa (TLM) 3 tháng đầu năm 2024 ở mức thiếu hụt từ 58-80% so với TBNN; thiếu hụt 20-60% so với cùng kỳ năm 2023.

Tính đến 24/4/2024, tại khu vực Đà Nẵng đến Bình Thuận, Tây Nguyên phổ biến ít mưa. Khu vực Bắc Bộ và các tỉnh từ Thanh Hóa đến Thừa Thiên Huế có tổng lượng mưa phổ biến từ 10-40mm, riêng khu vực Đông Bắc phổ biến từ 50-130mm, tổng lượng mưa phổ biến thấp hơn từ 40-100% so với TBNN, riêng một số nơi tại Quảng Ninh tổng lượng mưa xấp xỉ so với TBNN.

Khô hạn diễn ra ở nhiều địa phương

Theo đó, tình hình khô hạn, thiếu nước tại khu vực Tây Nguyên đang diễn ra gay gắt, nhiều hồ chứa nhỏ đã cạn nước ảnh hưởng lớn đến cây trồng có kinh tế cao như cà phê, hồ tiêu. Trên địa bàn tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk và Lâm Đồng có khoảng 2.992 ha bị ảnh hưởng hạn hán (trong đó có 1.885 ha lúa, 1.103 ha cây lâu năm, 04 ha cây hàng năm, nguồn Bộ NN&PTNT).

Lượng mưa thiếu hụt, lưu lượng nước về các hồ chứa thủy điện thấp hơn trung bình nhiều năm (Ảnh hồ Thủy điện Hòa Bình: Thu Hường)

Tình trạng khô hạn thiếu nước cục bộ ngoài vùng cấp nước của các công trình thủy lợi đã xảy ra ảnh hưởng đến dân sinh và sản xuất nông nghiệp tại tỉnh Ninh Thuận (huyện Ninh Sơn, Bác Ái, Ninh Hải, Thuận Bắc, Thuận Nam), Bình Thuận (huyện Hàm Thuận Nam), Kon Tum (huyện Sa Thầy, Ia H’ Drai, Đắk Hà, Đăk Tô, Kon Rãy, tp Kon Tum); Gia Lai (huyện Mang Yang, Chư Păh, Đắk Pơ, Đức Cơ), Đắk Lắk (huyện Krông Búk, Ea H’leo, Krông Năng, Lắk, Buôn Đôn, Krông Pắc, TX Buôn Hồ, Cư Kuin, Cư M’gar), Đắk Nông (huyện Cư Jút, Krông Nô, Đắk Mil, Đắk R’Lấp), Lâm Đồng (huyện Lâm Hà, Bảo Lâm, Đạ Tẻh, Di Linh).

Trong khi đó, tại khu vực Bắc Bộ, mực nước các sông ở khu vực Bắc Bộ biến đổi chậm và ở mức thấp, đặc biệt mực nước trên sông Thái Bình tại Phả Lại, trên sông Thao tại Phú Thọ đã xuống mức thấp nhất lịch sử. Nguồn nước trên các sông, hồ chứa khu vực Bắc Bộ phổ biến thiếu hụt so với TBNN từ 30-60%, thiếu hụt nhiều trên sông Thao và sông Lô từ 50-60%.

Đối với các hồ chứa, dòng chảy thượng nguồn sông Đà về đến hồ Lai Châu từ tháng 01-4/2024 thấp hơn năm 2023 khoảng 5-15% (riêng tháng 01 thấp hơn 40%), thấp hơn TBNN (5 năm gần đây) khoảng 27% (riêng tháng 1 và tháng 4 thấp hơn 50- 60%). Tính đến thời điểm hiện tại, tổng dung tích các hồ chứa thủy điện lớn trên sông Hồng so với dung tích thiết kế như sau: Hồ Lai Châu đạt 90%; Sơn La 91%; Hòa Bình 93%; Tuyên Quang 79%; Thác Bà 64%.

Tại khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên, Nam Bộ, mực nước trên các sông ở khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên biến đổi chậm và ở mức thấp, trên một số sông mực nước đã xuống dưới hoặc tương đương với mực nước thấp nhất lịch sử như: sông Vu Gia tại Ái Nghĩa: 1,41m (05h/15/4), ở mức thấp nhất lịch sử; sông Thu Bồn tại Giao Thủy -0,47m (01h/15/4), dưới mức thấp nhất lịch sử 0,09m; sông Ayun tại Pơ Mơ Rê: 669,65m (19h/15/4), dưới mức thấp nhất lịch sử 0,27m; sông Đăkbla tại KonPlong: 590,37m tương đương mức thấp nhất lịch sử năm 2020.

Dòng chảy trên các sông ở khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên phổ biến thiếu hụt so với TBNN từ 20-40%, một số sông thiếu hụt trên 70% như trên sông Ba tại Củng Sơn, sông La Ngà tại Tà Pao.

Liên quan đến dung tích các hồ chứa thủy điện: Tính đến thời điểm hiện tại mực nước các hồ chứa thủy điện lớn khu vực Trung Bộ và Tây Nguyên thấp hơn từ 1,0-17,4m so với mực nước dâng bình thường. Dung tích hiện tại của các hồ chứa khu vực Bắc trung Bộ đạt từ 57-87% DTTK, các hồ khu vực Trung Trung Bộ đạt 69-90% DTTK, các hồ khu vực Nam Trung Bộ đạt 35-83% DTTK, các hồ khu vực Tây Nguyên đạt từ 40-95% DTTK; các hồ trên hệ thống sông Đồng Nai đạt từ 55-97% DTTK.

Nhận định tình hình nắng nóng, nguồn nước, cảnh báo hạn hán từ tháng 5-9/2024

Theo nhận định của cơ quan khí tượng thủy văn, tháng 5/2024, trên phạm vi toàn quốc nhiệt độ trung bình phổ biến cao hơn so với TBNN khoảng 1,0-2,0⁰C, có nơi cao hơn. Tháng 6/2024, cao hơn từ 0,5-1,5⁰C so với TBNN cùng thời kỳ. Từ tháng 7-9/2024, nhiệt độ trung bình trên cả nước phổ biến cao hơn so với TBNN khoảng từ 0,5-1,0⁰C.

Từ tháng 5-7/2024, nắng nóng tiếp tục xuất hiện tại khu vực Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ, Trung Trung Bộ và Tây Nguyên. Dự báo số đợt nắng nóng ở các khu vực phổ biến cao hơn TBNN, tại khu vực Tây Bắc khoảng 4-5 đợt, khu vực Đông Bắc 3-4 đợt và Đồng bằng Bắc Bộ từ 6-8 đợt; khu vực từ Thanh Hóa đến Thừa Thiên Huế từ 7-9 đợt, từ Đà Nẵng đến Bình Thuận từ 4-6 đợt và tại khu vực Tây Nguyên từ 3-4 đợt.

Về lượng mưa, mùa mưa tại khu vực Tây Bắc bắt đầu vào cuối tháng 4 đầu tháng 5/2024; các khu vực khác ở Bắc Bộ có khả năng xuất hiện từ giữa tháng 5/2024. Mùa mưa tại Tây Nguyên xuất hiện từ nửa đầu tháng 5/2024

Tổng lượng mưa các khu vực phổ biến ở mức xấp xỉ so với TBNN, riêng khu vực Trung Bộ, trong các tháng chính của mùa mưa (từ tháng 9-11/2024) có xu hướng cao hơn so với TBNN.

Riêng khu vực Bắc Bộ được dự báo tổng lượng mưa từ tháng 5-8/2024 phổ biến ở mức xấp xỉ trung bình nhiều năm, tháng 9/2024 dự báo cao hơn từ 10-30% so với trung bình nhiều năm.

Trong khi đó, khu vực Trung Bộ, tháng 5 tổng lượng mưa phổ biến dự báo thiếu hụt từ 10-30% so với TBNN, tháng 6 và 7/2024 phổ biến xấp xỉ với với trung bình nhiều năm, còn tổng lượng mưa khu vực Trung và Nam Trung Bộ phổ biến cao hơn từ 15-30% so với TBNN cùng thời kỳ. Tháng 8/2024, tổng lượng mưa phổ biến xấp xỉ so với TBNN, riêng khu vực từ Nam Nghệ An đến Đà Nẵng TLM cao hơn từ 10-20% so với TBNN. Tháng 9/2024, tại khu vực từ Thanh Hóa-Thừa Thiên Huế TLM phổ biến cao hơn từ 10-30% so với TBNN, khu vực từ Đà Nẵng đến Bình Thuận phổ biến cao hơn từ 5-15% so với TBNN.

Đối với khu vực Tây Nguyên và Nam Bộ, tháng 5/2024, tổng lượng mưa thiếu hụt so với TBNN khoảng từ 10-30%. Tháng 6/2024, tổng lượng mưa phổ biến xấp xỉ so với TBNN, từ tháng 7-9/2024 tổng lượng mưa phổ biến cao hơn từ 5-20% so với TBNN cùng thời kỳ.

Nguồn nước trên các lưu vực sông và hồ chứa

Tại khu vực Bắc Bộ, trong tháng 5/2024, chưa có dấu hiệu xuất hiện lũ tiểu mãn ở khu vực Bắc Bộ. Từ tháng 5-9/2024, dòng chảy đến các hồ chứa lớn trên sông Đà thiếu hụt từ 30-40% so với TBNN, dòng chảy đến hồ Thác Bà trên sông Chảy và đến hồ Tuyên Quang trên sông Gâm có khả năng ở mức thiếu hụt từ 20-30% so với TBNN.

Đối với khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ, từ tháng 5-9/2024, lượng dòng chảy trên các sông ở Thanh Hóa, sông Tả Trạch (ThừaThiên Huế), sông Trà Khúc (Quảng Ngãi), các sông ở Bình Định, bắc Bình Thuận ở mức xấp xỉ và cao hơn từ 10-30% so với TBNN; các sông khác ở khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên mức thấp hơn từ 15-55% so với TBNN, riêng dòng chảy trên sông Bến Hải (Quảng Trị), sông Ba (Phú Yên) và sông La Ngà (Nam Bình Thuận) thấp hơn TBNN từ 65-80%.

Đặc biệt tổng lượng dòng chảy đến các hồ thủy điện vừa và lớn trên các hồ chứa thuộc khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ có khả năng như sau:

Trên lưu vực sông Mã thấp hơn từ 10-35% so với TBNN;

Trên lưu vực sông Cả ở mức thấp hơn từ 10-40% từ tháng 4-9/2024, cao hơn từ 5-10% trong tháng 10/2024;

Trên lưu vực sông Hương thấp hơn so với TBNN từ 20-34%;

Trên lưu vực sông Vu Gia-Thu Bồn thấp hơn so với TBNN từ 12-25%;

Trên lưu vực sông Trà Khúc thấp hơn so với TBNN 15-20%;

Trên lưu vực sông Kôn, sông Ba thiếu hụt 15-35% so với TBNN;

Trên lưu vực sông Sê San cao hơn 2-12% so với TBNN; riêng hồ Ialy thấp hơn TBNN khoảng 15%;

Trên lưu vực sông Srêpôk ở mức xấp xỉ TBNN;

Trên lưu vực sông Đồng Nai ở mức xấp xỉ TBNN.

Hồ Thủy điện Đồng Nai 3 (Ảnh minh họa: GENCO1 cung cấp)

Từ các dự báo trên, Trung tâm dự báo Khí tượng thủy văn quốc gia đã ra cảnh báo, tình trạng hạn hán ở khu vực Bắc Tây Nguyên tiếp tục đến nửa đầu tháng 5/2024, sau đó có khả năng giảm dần, riêng phía Nam Tây Nguyên có thể chấm dứt hạn từ giữa tháng 5/2024; các tỉnh khu vực phía bắc của Trung Trung Bộ và Nam Trung Bộ hạn hán tiếp tục ảnh hưởng từ tháng 5-7/2024, sau đó có xu thế giảm dần.

Mùa hè năm 2024 khu vực Bắc Bộ, Trung Bộ nắng nóng có khả năng xảy ra nhiều hơn và gay gắt hơn so với trung bình, khả năng sẽ xuất hiện nhiều kỷ lục về nhiệt độ cao nhất tuyệt đối. Nguy cơ cao xảy ra các trận dông, lốc, mưa đá.