Điều này khiến việc giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của khủng hoảng lương thực trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết thay vì chỉ ứng phó sau khi xảy ra. Đây là nội dung chính rút ra từ báo cáo thường niên đưa ra ngày 4/5 do Mạng lưới Toàn cầu chống Khủng hoảng Lương thực (GNAFC) - một liên minh quốc tế của Liên hợp quốc, Liên minh châu Âu, các cơ quan chính phủ và phi chính phủ cùng nhau giải quyết các cuộc khủng hoảng lương thực. Báo cáo tập trung vào những quốc gia và vùng lãnh thổ nơi quy mô và mức độ nghiêm trọng của cuộc khủng hoảng lương thực vượt quá khả năng và nguồn lực trong nước. Trong những tình huống này, sự huy động của cộng đồng quốc tế là cần thiết.

Những con số quan trọng

Tài liệu cho thấy khoảng 193 triệu người tại 53 quốc gia hoặc vùng lãnh thổ đã trải qua tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng ở mức khủng hoảng hoặc tồi tệ hơn vào năm 2021. Con số này tăng gần 40 triệu người so với con số kỷ lục trước đó là 2020. Trong số này, hơn nửa triệu người (570.000) ở Ethiopia, miền nam Madagascar, Nam Sudan và Yemen được xếp vào giai đoạn nghiêm trọng nhất của Thảm họa mất an ninh lương thực cấp tính và cần phải có hành động khẩn cấp để ngăn chặn tình trạng lan rộng sinh kế sụp đổ, chết đói và chết chóc. Khi xem xét cùng 39 quốc gia hoặc vùng lãnh thổ được nêu trong tất cả các phiên bản của báo cáo, số người phải đối mặt với khủng hoảng hoặc tồi tệ hơn đã tăng gần gấp đôi từ năm 2016 đến năm 2021, với mức tăng không suy giảm mỗi năm kể từ năm 2018.

Nguyên nhân sâu xa của khủng hoảng lương thực

Những xu hướng đáng lo ngại này là kết quả của nhiều nguyên nhân thúc đẩy lẫn nhau, từ xung đột đến khủng hoảng môi trường và khí hậu, từ khủng hoảng kinh tế đến sức khỏe với nghèo đói và bất bình đẳng là những nguyên nhân không thể bỏ qua. Xung đột vẫn là nguyên nhân chính gây mất an ninh lương thực. Trong khi phân tích trước khi xảy ra xung đột Ukraine, báo cáo cho thấy rằng cuộc chiến đã bộc lộ bản chất liên kết và sự mong manh của các hệ thống lương thực toàn cầu, gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với an ninh lương thực và dinh dưỡng toàn cầu. Các quốc gia đã phải đối mặt với mức độ đói trầm trọng đặc biệt dễ bị tổn thương trước những rủi ro do chiến tranh ở Đông Âu gây ra, đặc biệt là do sự phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu thực phẩm và đầu vào nông nghiệp và dễ bị tổn thương trước các cú sốc giá lương thực toàn cầu.

Các động lực chính dẫn đến tình trạng mất an ninh lương thực gia tăng vào năm 2021 là: (i) xung đột (động lực chính đẩy 139 triệu người tại 24 quốc gia/vùng lãnh thổ vào tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng, tăng từ khoảng 99 triệu người ở 23 quốc gia/vùng lãnh thổ vào năm 2020); (ii) thời tiết khắc nghiệt (trên 23 triệu người ở 8 quốc gia/vùng lãnh thổ, tăng từ 15,7 triệu người ở 15 quốc gia/vùng lãnh thổ); (iii) cú sốc kinh tế - (hơn 30 triệu người tại 21 quốc gia/vùng lãnh thổ, giảm so với hơn 40 triệu người tại 17 quốc gia/vùng lãnh thổ vào năm 2020 chủ yếu do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19).

Các chuyên gia phân tích cho rằng việc xung đột Nga-Ukraine gây nguy hiểm cho an ninh lương thực toàn cầu. Cộng đồng quốc tế phải hành động để ngăn chặn cuộc khủng hoảng lương thực lớn nhất trong lịch sử và biến động xã hội, kinh tế và chính trị có thể xảy ra sau đó. EU cam kết giải quyết tất cả các nguyên nhân gây mất an ninh lương thực: xung đột, biến đổi khí hậu, nghèo đói và bất bình đẳng. Mặc dù cần hỗ trợ ngay lập tức để cứu sống và ngăn chặn nạn đói, nhưng phải tiếp tục giúp các nước đối tác chuyển đổi sang hệ thống nông sản bền vững và chuỗi cung ứng linh hoạt bằng cách khai thác toàn bộ tiềm năng của thỏa thuận xanh và cổng toàn cầu. Ngày nay, một thông điệp rõ ràng đã vang lên: nếu muốn ngăn chặn một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu lớn, thì cần phải hành động ngay bây giờ, và cần làm việc cùng nhau. Bằng cách tận dụng hành động tập thể và tổng hợp các nguồn lực, sự đoàn kết toàn cầu ngày càng mạnh mẽ và vươn xa. Bằng cách thể hiện bằng nguồn tài trợ viện trợ cũng như sự hiệp lực vì hòa bình-phát triển-nhân đạo, EU vẫn cam kết giải quyết cuộc khủng hoảng lương thực và dinh dưỡng này cùng với cộng đồng quốc tế.

Trong khi cộng đồng quốc tế đã can đảm thực hiện các lời kêu gọi hành động khẩn cấp ngăn chặn và giảm nhẹ nạn đói, huy động nguồn lực để giải quyết hiệu quả các nguyên nhân gốc rễ của khủng hoảng lương thực do, trong số những tác động của đại dịch COVID-19, cuộc khủng hoảng khí hậu, các điểm nóng toàn cầu và cuộc chiến ở Ukraine, vẫn đang phải vật lộn để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng. Kết quả của Báo cáo toàn cầu năm nay chứng minh thêm sự cần thiết phải giải quyết một cách tổng thể tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng ở cấp độ toàn cầu trong các bối cảnh nhân đạo, phát triển và hòa bình.

Một sự thay đổi mô hình

Tình hình đòi hỏi hành động trên quy mô lớn để hướng tới các phương pháp tiếp cận tổng hợp nhằm ngăn ngừa, dự đoán và nhắm mục tiêu tốt hơn nhằm giải quyết bền vững các nguyên nhân gốc rễ của khủng hoảng lương thực, bao gồm cơ cấu nghèo nông thôn, tình trạng cận biên, gia tăng dân số và hệ thống lương thực mong manh. Kết quả của báo cáo cho thấy sự cần thiết phải ưu tiên nhiều hơn cho nông nghiệp quy mô nhỏ như một phản ứng nhân đạo tuyến đầu, để khắc phục những hạn chế về tiếp cận và như một giải pháp để đảo ngược các xu hướng tiêu cực trong dài hạn. Hơn nữa, thúc đẩy những thay đổi về cơ cấu đối với cách phân phối tài chính bên ngoài, để có thể giảm hỗ trợ nhân đạo theo thời gian thông qua các khoản đầu tư phát triển dài hạn, có thể giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của nạn đói. Song song đó, thế giới cần cùng nhau thúc đẩy các cách thức cung cấp hỗ trợ nhân đạo hiệu quả và bền vững hơn. Tương tự như vậy, tăng cường cách tiếp cận phối hợp để đảm bảo rằng các hoạt động nhân đạo, phát triển và gìn giữ hòa bình được thực hiện một cách tổng thể và phối hợp, đồng thời đảm bảo và tránh tiếp tục thúc đẩy xung đột như một hậu quả không mong muốn cũng sẽ góp phần xây dựng và nâng cao khả năng phục hồi.