Nhiều thách thức mới

Trong Báo cáo về phòng vệ thương mại (PVTM) năm 2020, Cục PVTM, Bộ Công Thương cho biết, tính vào thời điểm này, EU đã điều tra 14 vụ việc PVTM với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, bao gồm 6 vụ điều tra chống bán phá giá, 1 vụ điều tra chống trợ cấp, 6 vụ việc điều tra lẩn tránh thuế PVTM, 1 vụ điều tra tự vệ. Từ năm 2018, EU không khởi xướng điều tra PVTM đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam và chỉ tiến hành rà soát các vụ việc trước đây.

Theo Cục PVTM, hiện các mặt hàng EU điều tra tướng đối đa dạng bao gồm giày dép, sản phẩm thép đèn huỳnh quang, vòng khuyên kim loại, bật lửa gia. Năm 2020, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Eu đạt 35,1 tỷ USD, chiếm 14,43% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam.

Đáng chú ý, tại thị trường EU, ngoài một số nước, hiện Thổ Nhĩ Kỳ là quốc gia điều tra và áp dụng biện pháp PVTM nhiều thứ 3 với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam chỉ sau Hoa Kỳ và Ấn Độ. Tính đến nay, Thổ Nhĩ Kỳ đã điều tra 23 vụ việc PVTM bao gồm 8 vụ điều tra chống bán phá giá, 6 vụ điều tra lẩn tránh thuế PVTM, 9 vụ điều tra tự vệ. Năm 2020, Thổ Nhĩ Kỳ đã khởi xướng điều tra 2 vụ việc PVTM đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Các mặt hàng bị Thổ Nhĩ Kỳ điều tra chủ yếu là cá sản phẩm thép, sợi, ngoài ra còn có một số sản phẩm khác như săm lốp xe đạp, dây cu roa, điện thoại. Năm 2020, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Thổ Nhĩ Kỳ đạt hơn 980,6 triệu USD, chiếm 0,35% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam, trong đó kim ngạch bị ảnh hưởng bởi các vụ kiện PVTM khởi xướng mới hoặc rà soát 2020 khoảng 40 triệu USD.

Thời gian qua, để thực thi các cam kết trong Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và EU (EVFTA), Bộ Công Thương đã ban hành Thông tư số 30/2020/TT-BCT hướng dẫn thực hiện một số nội dung về PVTM theo Hiệp định EVFTA. Thông tư gồm 4 chương, 11 điều hướng dẫn việc xem xét lợi ích kinh tế, xã hội và áp dụng quy tắc thuế thấp hơn trong điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp; đồng thời quy định về điều tra, áp dụng biện pháp tự vệ song phương trong trường hợp hàng hóa nhật khẩu từ các quốc gia thành viên EU vào Việt Nam gia tăng đột biến do kết quả của việc giảm thuế theo Hiệp định EVFTA, gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước.

Bên cạnh đó, để chủ động phòng ngừa và ứng phó với các vụ kiện PVTM của nước ngoài đối với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam, Bộ Công Thương đã đẩy mạnh triển khai hệ thống cảnh báo sớm theo Đề án “Xây dựng và vận hành hiệu quả Hệ thống cảnh báo sớm về PVTM” nhằm xác định những mặt hàng xuất khẩu có nguy cơ bị điều tra PVTM để các doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước có sự chuẩn bị trước, từ đó có biện pháp phù hợp nhằm phòng ngừa các vụ kiện PVTM có khả năng xảy ra, cũng như kịp thời xử lý khi các vụ kiện diễn ra nhằm hạn chế tác động đến xuất khẩu.

Ngoài ra, thực hiện Đề án “Tăng cường quản lý nhà nước và chống lẩn tránh biện pháp PVTM, gian lận xuất xứ”, Bộ Công Thương tiếp tục triển khai đồng bộ các hoạt động nhằm thực hiện các nhiệm vụ được giao, như: phối hợp với cơ quan điều tra nước ngoài làm rõ các cáo buộc lẩn tránh biện pháp PVTM; tuyên truyền phổ biến nguy cơ tiềm ẩn và quyết tâm của Chính phủ trong việc chống gian lận nguồn gốc xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp, lẩn tránh biện pháp PVTM; đưa ra các giải pháp, phương án tư vấn cho doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu nhằm tránh bị các nước khác điều tra PVTM, lẩn tránh biện pháp PVTM.

Theo ghi nhận của Cục PVTM, với sự chủ động trong phòng ngừa, các biện pháp PVTM cơ bản đã giúp cho hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam tránh được những bất lợi tại thị trường EU; doanh nghiệp cũng đã chủ động, có những chuyển biến tích cực về nhận thức hơn trước các vụ kiện PVTM từ nước ngoài. Tuy nhiên, nhiều mặt hàng xuất khẩu vẫn đang đứng trước các nguy cơ bị áp thuế PVTM, điều này sẽ dẫn tới giá xuất khẩu hàng hóa bị áp thuế từ Việt Nam tăng lên đáng kể, làm giảm sức cạnh tranh của hàng nhập khẩu từ Việt Nam so với hàng hóa nhập khẩu từ các thị trường không bị áp thuế khác.

Thực hiện hiệu quả các giải pháp phòng, ngừa

Trong bối cảnh các nền kinh tế toàn cầu đều chịu ảnh hưởng nặng nề bởi Covid-19, ngành sản xuất trong nước của Việt Nam cũng như hầu hết các quốc gia đều gặp khó khăn. Hơn nữa, Hiệp định EVFTA đã chính thức có hiệu lực, các doanh nghiệp đã dần thích nghi với các cam kết của Hiệp định cùng với lộ trình thuế nhập khẩu của các đối tác tiếp tục được xóa bỏ hoặc cắt giảm, tạo thêm lợi thế cạnh tranh cho hàng hóa xuất khẩu của nước ta; tạo điều kiện để hàng hóa của Việt Nam thâm nhập vào các thị trường, đối tác với thuế quan ưu đãi do đó diễn biến và xu hướng bảo hộ của các nước ngày càng gia tăng và phức tạp.

Trước tình hình đó, ông Chu Thắng Trung – Phó Cục trưởng Cục PVTM cho biết, công tác PVTM gian đoạn tới sẽ hết sức nặng nề. Trước mắt, để bảo vệ lợi ích cho hàng xuất khẩu Việt Nam, các hoạt động cảnh báo sớm các vụ kiện PVTM, đặc biệt là các vụ việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp PVTM, chống bán phá giá từ thị trường EU đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sẽ được Cục PVTM quan tâm và đẩy mạnh. Đồng thời, tiếp tục theo dõi và nâng cao hiệu quả áp dụng các biện pháp PVTM, đặc biệt là ngăn chặn tình trạng lẩn tránh các biện pháp này; tăng cường theo dõi, nghiên cứu và phân tích thay đổi chính sách, pháp luật PVTM và thông lệ điều tra của các đối tác, thị trường trọng điểm là EU…

Trong kế hoạch các nhóm nhiệm vụ trọng tâm năm 2022, Bộ Công Thương cũng nhấn mạnh phải tận dụng triệt để, hiệu quả các Hiệp định FTA, trong đó có EVFTA để mở rộng thị trường xuất, nhập khẩu; đa dạng hóa đối tác, nguồn hàng, hạn chế sự phụ thuộc vào một số thị trường. Đặc biệt, chủ trương mà Bộ đề ra đó là thực hiện có hiệu quả các giải pháp phòng, ngừa, nâng cao năng lực PVTM, cảnh báo sớm và giải quyết tranh chấp thương mại, đầu tư quốc tế, bảo vệ hợp lý các ngành sản xuất trong nước và lợi ích chính đáng của doanh nghiệp.

Theo đó, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, củng cố thể chế về PVTM để triển khai hiệu quả chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về việc chủ động hoàn thiện hệ thống PVTM để bảo vệ nền kinh tế, doanh nghiệp, thị trường trong nước phù hợp với các cam kết quốc tế. Tích hợp công cụ PVTM vào các kế hoạch, chủ trương, chính sách về phát triển sản xuất trong nước; tiếp tục nâng cao nhận thức về các biện pháp PVTM, đặc biệt là tính chất, tác động của các biện pháp này để có cách tiếp cận phù hợp; nâng cao năng lực về PVTM để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, đặc biệt là củng cố cơ chế phối hợp thống nhất, xuyên suốt xử lý các vụ việc PVTM giữa các Bộ, ngành Trung ương và địa phương; giữa các cơ quan trong nước và ngoài nước; giữa các cơ quan quản lý Nhà nước và hiệp hội ngành hàng.

Ngoài ra, Bộ sẽ tiếp tục triển khai có hiệu quả Đề án Xây dựng và vận hành hiệu quả Hệ thống cảnh báo sớm về PVTM; Đề án Tăng cường quản lý Nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp PVTM và gian lận xuất xứ; Chương trình tổng thể về sử dụng và ứng phó với các biện pháp PVTM nhằm hỗ trợ phát triển một số ngành công nghiệp Việt Nam giai đoạn 2018-2020, xét đến năm 2025; Đề án Nâng cao năng lực về PVTM trong bối cảnh tham gia các Hiệp định FTA thế hệ mới. Tiếp tục tăng cường công tác thông tin, truyên truyền, phổ biến tới cộng đồng doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng, các tổ chức/cá nhân liên quan về pháp luật PVTM, các vụ việc điều tra PVTM thông qua tổ chức toạ đàm, hội thảo, đào tạo bồi dưỡng; xây dựng, duy trì bản tin điện tử/ bản tin giấy về PVTM; các báo cáo PVTM theo tháng/quý/năm.