Bảo hiểm Xã hội Việt Nam cho biết, giai đoạn từ năm 1995 - 2006, thực hiện chính sách, pháp luật về bảo hiểm xã hội theo quy định tại Điều lệ bảo hiểm xã hội ban hành kèm theo Nghị định số 12/CP ngày 26/01/1995 của Chính phủ, Nghị định số 01/2003/NĐ-CP ngày 9/1/2003 của Chính phủ mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc là người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động có thời hạn, hợp đồng theo mùa vụ hoặc một công việc nhất định có thời hạn từ đủ 3 tháng đến dưới 12 tháng tại các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế ngoài quốc doanh (trong đó có hộ sản xuất, kinh doanh cá thể, tổ hợp tác).

Giai đoạn từ năm 2016 đến nay, thực hiện theo quy định tại Luật Bảo hiểm xã hội số 58/2014/QH13 bổ sung thêm một số đối tượng như: Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động theo mùa vụ, hoặc một công việc nhất định có thời hạn từ đủ 01 tháng đến dưới 03 tháng; công dân nước ngoài làm việc tại Việt Nam... và người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã có hưởng tiền lương.

Thực hiện Nghị định số 01/2003/NĐ-CP, từ năm 2003 các hộ kinh doanh cá thể thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc (người lao động theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 3 tháng trở lên, hợp đồng lao động không xác định thời hạn) lập hồ sơ tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc gửi cơ quan bảo hiểm xã hội theo quy định, trong đó, nhiều hộ lập danh sách cả chủ hộ, với nhận thức chủ hộ là người trực tiếp làm việc, trực tiếp thực hiện các công việc sản xuất kinh doanh của hộ kinh doanh cá thể như người lao động (nhiều hộ chỉ có chủ hộ làm việc).

Quá trình thực hiện, theo bảo hiểm xã hội Việt Nam, một số chủ hộ đủ điều kiện đã được giải quyết hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội bao gồm cả chế độ hưu trí, bảo hiểm xã hội một lần. Tuy nhiên còn nhiều trường hợp là chủ hộ chưa được tính thời gian đóng, chưa được giải quyết chế độ bảo hiểm xã hội do nhận thức chưa thống nhất về hộ kinh doanh tham gia bảo hiểm xã hội.

Vì vậy, để thống nhất nhận thức thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội đối với hộ kinh doanh cá thể, đảm bảo quyền lợi của người tham gia theo đúng quy định của pháp luật, bảo hiểm xã hội Việt Nam có các văn bản chỉ đạo bảo hiểm xã hội các địa phương dừng thu bảo hiểm xã hội đối với chủ hộ. Đồng thời, để giải quyết quyền lợi bảo hiểm xã hội đối với chủ hộ kinh doanh cá thể đã có quá trình đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc với chức danh chủ hộ, đảm bảo an sinh xã hội bảo hiểm xã hội Việt Nam đã có văn bản báo cáo, đề xuất giải quyết gửi Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội.

Bên cạnh đó, ngày 25/4/2023, Bảo hiểm xã hội Việt Nam cũng đã có Công văn số 1191/BHXH-TST về việc báo cáo giải trình về đóng bảo hiểm xã hội của hộ kinh doanh cá thể để báo cáo Ban Dân nguyện - Ủy ban Thường vụ Quốc hội và đề xuất giải quyết đối với chủ hộ kinh doanh cá thể đã đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc nhằm đảm bảo quyền lợi cho người tham gia, thụ hưởng chính sách.

Đề cập đến việc chủ hộ kinh doanh cá thể đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm xã hội Việt Nam cho biết, theo tinh thần của Bộ luật Lao động năm 1994, Nhà nước khuyến khích phát triển kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi hoặc giúp đỡ cho mọi hoạt động tạo ra việc làm hoặc tự tạo việc làm để tạo ra của cải vật chất. "Vì vậy, việc các chủ hộ tự tạo việc làm thời kì này theo định hướng của Nhà nước rất đáng được khích lệ và một trong những điều kiện đó là chủ hộ tự sản xuất kinh doanh phải được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp với tư cách như là một người lao động. Thời gian này chưa có chính sách cho người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện" - Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho hay.

Theo Bảo hiểm xã hội Việt Nam, nhu cầu của người lao động được tham gia đóng, hưởng các chế độ an sinh (bảo hiểm xã hội, BHYT). Số đông chủ hộ tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc là người trực tiếp sản xuất kinh doanh, chủ hộ vừa là người sử dụng lao động vừa là người lao động, thông qua hoạt động sản xuất kinh doanh có được khoản thu nhập, tiền lương. Như vậy có thể coi là một dạng của hợp đồng lao động tự thỏa thuận, tự ký, nên tham gia đóng, hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội, BHYT như người lao động. Các chủ hộ kinh doanh cá thể sẽ không đăng ký tham gia cho cả hộ nếu bản thân không được tham gia bảo hiểm xã hội .

Trên cơ sở quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội và thực tiễn nêu trên, nhằm tạo điều kiện để người lao động được tham gia bảo hiểm xã hội đủ điều kiện hưởng lương hưu hàng tháng, ổn định cuộc sống, đảm bảo an sinh xã hội bền vững theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Hội nghị lần thứ bảy Ban chấp hành Trung ương khóa XII về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội, chủ hộ kinh doanh cá thể và một số nhóm đối tượng khác sẽ thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội; việc giải quyết chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội đối với chủ hộ kinh doanh cá thể đã đóng bảo hiểm xã hội được thực hiện và tuân thủ theo nguyên tắc đóng - hưởng theo quy định của Luật bảo hiểm xã hội.

Bảo hiểm xã hội Việt cho rằng, việc thoái thu bảo hiểm xã hội thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội đối với chủ hộ kinh doanh cá thể sẽ rất phức tạp, khó khăn trong thực hiện do không có sự đồng thuận từ phía người lao động là chủ hộ kinh doanh cả thể, quyền lợi của người lao động sẽ bị ảnh hưởng vì đã tham gia bảo hiểm xã hội trong thời gian dài.

Để đảm bảo an sinh xã hội và tình hình an ninh, chính trị tại địa phương, bảo hiểm xã hội Việt Nam cho biết, cơ quan này đã đề xuất Ban Dân nguyện - Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất với chủ trương thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với hộ kinh doanh cá thể bao gồm cả chủ hộ. Cụ thể, tính thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội để giải quyết chế độ bảo hiểm xã hội theo quy định của pháp luật; giao Bộ Lao động, Thương Binh và Xã hội phối hợp với bảo hiểm xã hội Việt Nam trình Chính phủ ban hành Nghị quyết tính thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc và bảo hiểm tự nguyên (nếu có) đối với chủ hộ kinh doanh cá thể.