Các biện pháp trừng phạt trên diện rộng của Liên minh châu Âu đối với Nga đã cắt giảm đáng kể hoạt động nhập khẩu mọi thứ của Nga, từ ô tô Đức đến các thương hiệu thiết kế của Pháp. Một ngoại lệ là dược phẩm, được EU miễn trừ khỏi lệnh trừng phạt vì lý do nhân đạo. Điều này không phù hợp với Chính phủ Ukraine, họ đã chuyển sang trừng phạt các công ty dược phẩm. EU lo lắng rằng đồng minh và thành viên tương lai của mình đang vũ khí hóa các loại thuốc rất cần thiết và sẽ làm tổn hại đến lợi ích kinh doanh của châu Âu trong quá trình này.

Vào cuối tháng 5/2022, Ukraine đã thay đổi luật để có nhiều quyền hạn loại bỏ khỏi thị trường bất kỳ loại thuốc nào được sản xuất bởi các công ty có quan hệ với Nga. Và vào tháng 10, họ đã thực hiện bước đầu tiên trong việc loại bỏ một công ty châu Âu khỏi thị trường của mình, bất chấp sự phản đối từ Brussels. Tổng cộng, 19 công ty chủ yếu đến từ EU nằm trong tầm ngắm của chính phủ Ukraine, với tổng khối lượng kinh doanh là 1,7 tỷ euro, theo đánh giá nội bộ của Ủy ban châu Âu.

Cao ủy thương mại EU Valdis Dombrovskis đã nêu vấn đề này với Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal trong chuyến đi gần đây tới Kiev. Ông Shmyhal cho biết, Chính phủ Ukraine đã thông qua quyết định này, quy định khả năng các công ty sản xuất thuốc bán loại thuốc này trên thị trường Ukraine.

Ukraine cho phép tất cả các công ty châu Âu bán ở Ukraine tất cả các loại thuốc được sản xuất ở tất cả các nước châu Âu, trên toàn thế giới, ngoại trừ Nga. Thứ trưởng Bộ Kinh tế Ukraine Taras Kachka đã hạ thấp sự bất đồng, gọi đó là “sự kích thích thương mại”, chỉ ra rằng 70% dược phẩm nhập khẩu của Ukraine đến từ EU. Chính phủ nước này không muốn đặt điều đó vào rủi ro. Thay vào đó, họ muốn hợp tác với các công ty dược phẩm để tìm ra giải pháp. Đồng thời, cũng không loại bỏ các biện pháp trừng phạt.

Miễn trừ các biện pháp trừng phạt đối với dược phẩm là một thông lệ phổ biến. Các biện pháp trừng phạt Iran cũng có giới hạn đối với thuốc men. Và ma túy không được đưa vào lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc đối với Iraq vào những năm 1990.

Maria Shagina, một chuyên gia về trừng phạt tại Viện Nghiên cứu chiến lược Quốc tế cho biết, theo quy định, bất kỳ hoạt động nông nghiệp và dược phẩm nào thường được miễn trừ nhằm tránh một cuộc khủng hoảng nhân đạo. Nhưng đó là một cuộc tranh luận không mấy thuyết phục với chính quyền Ukraine.

Thứ trưởng Bộ Y tế thứ nhất của Ukraine Oleksandr Komarida tuyên bố không thể chấp nhận được việc tiếp tục mua thuốc, từ đó tài trợ cho ngân sách Nga, quốc gia đã chi những khoản tiền này cho tên lửa và máy bay không người lái kamikaze. Trong thông báo đó, Bộ Y tế nói rằng có đủ lựa chọn thay thế trên thị trường và bệnh nhân Ukraine sẽ không phải thiếu thuốc.

Cho đến nay, luật mới chỉ được áp dụng cho doanh nghiệp dược phẩm Gedeon Richter có trụ sở tại Budapest. Một ủy ban được thành lập để quyết định đình chỉ công ty nào khỏi thị trường Ukraine đã bỏ phiếu cấm công ty Hungary sản xuất mọi thứ từ thuốc trợ tim đến thuốc chống loạn thần. Tổng cộng, 35 loại thuốc đang bị đe dọa rút khỏi thị trường, mặc dù lệnh chính thức làm như vậy đang bị hoãn lại. Mặc dù Chính phủ Ukraine phủ nhận bất kỳ động cơ chính trị nào đằng sau quyết định này, Hungary vẫn kiên quyết lên án cuộc chiến và gửi viện trợ cho Ukraine.

Theo báo cáo thu nhập gần đây nhất của Gedeon Richter, Nga là thị trường lớn thứ hai của công ty. Công ty này đã kiếm được 232 triệu euro từ việc bán thuốc trong nước trong 9 tháng đầu năm 2022. Do đó lệnh cấm vận dược phẩm là “không thể hiểu nổi” và “gây nguy hiểm nghiêm trọng đến việc cung cấp thuốc an toàn cho người dân Ukraine.” Công ty cho biết, họ vẫn bán sản phẩm của mình nhưng điều này có thể thay đổi nếu Chính phủ Ukraine áp dụng lệnh cấm.

Hai công ty khác đang được xem xét kỹ lưỡng: Krka của Slovenia và Berlin Chemie, một công ty con của Tập đoàn Menarini của Ý, cùng nhau sản xuất gần 300 sản phẩm y tế. Người phát ngôn của công ty cho biết không có sản phẩm nào của Menarini Berlin Chemie được bán ở Ukraine được sản xuất tại Nga hoặc Belarus, đồng thời chỉ ra rằng họ sử dụng 300 người Ukraine, áp đặt giá đóng băng đối với thuốc của mình mặc dù lạm phát tăng cao và đã cung cấp hỗ trợ tài chính cho quốc gia.

Doanh nghiệp dược phẩm cũng cho biết kể từ sau chiến tranh, họ “tự do lựa chọn giảm đáng kể sự tham gia của mình vào Nga” bằng cách chấm dứt tất cả các khoản đầu tư mới, làm gián đoạn các thử nghiệm lâm sàng và ngừng tuyển dụng. Không chỉ ở Brussels, động thái này đã gây phản ứng tại Ukraine. Bộ phận chống tham nhũng của Ukraine đã ban hành một đánh giá gay gắt về luật pháp. Trong một báo cáo được công bố gần đây, cơ quan này đã nêu chi tiết những gì họ coi là rủi ro tham nhũng lớn nhất do các quy định mới tạo ra.

Số một trong danh sách là các nhà sản xuất thuốc Ukraine trả tiền cho các quan chức chính phủ để cấm các đối thủ châu Âu của họ, cho phép họ lũng đoạn thị trường. Cơ quan giám sát cạnh tranh của Ukraine đã đưa ra một cảnh báo tương tự vào tháng 11, nhận thấy “những rủi ro đáng kể do vi phạm luật bảo vệ cạnh tranh kinh tế”. Và cho phép chính phủ có hai tháng để trả lời các khuyến nghị. Bộ Kinh tế Ukraine cho biết chính phủ đang lắng nghe các cơ quan chống tham nhũng và cạnh tranh khi có nhiều ý kiến tiếp tục phản đối bất kỳ lệnh cấm nào có thể gây nguy hiểm cho việc tiếp cận thuốc của bệnh nhân.