Sự khác biệt về mục đích tiến hành chiến dịch phản công, tư duy chiến đấu đã khiến Lực lượng vũ trang Ukraine (AFU) dù nhận được sự hậu thuẫn mạnh mẽ về cả nhân lực, vật lực từ đồng minh nhưng vẫn thất bại.

AFU đã tiêu hao lực lượng cơ động chiến lược

Theo đánh giá của giới chuyên gia quân sự phương Tây trên tờ The Economist, việc duy ý chí quyết chiến ở thành phố Bakhmut của Ukraine đã giúp Quân đội Nga có nhiều tháng xây dựng được hệ thống phòng thủ kiên cố ở Zaporozhye và Nam Donetsk.

Sau vụ việc rò rỉ thông tin tình báo lớn của Mỹ hồi tháng 4/2023, Ukraine đã lựa chọn đi theo cách của riêng mình. Ukraine đã cố gắng trì hoãn tổ chức các đợt phản công lớn và không chia sẻ kế hoạch tác chiến cụ thể trên chiến trường với đồng minh.

Cuộc phản công được khởi động vào đầu tháng 6/2023 với sự phối hợp chặt chẽ giữa AFU và các đồng minh NATO. Họ chuyển thông tin tình báo, đưa ra những khuyến cáo, thậm chí còn tham gia vào quá trình hoạch định chiến thuật phản công và quan trọng nhất chính là việc huấn luyện các lữ đoàn chuẩn NATO phù hợp với học thuyết tác chiến của khối quân sự này.

Không giống như những kỳ vọng của Ukraine và đồng minh, Quân đội Nga thực sự là đối thủ khó chơi trên chiến trường. Ảnh; Getty.

Một trong những trở ngại lớn nhất khiến Ukraine không thể tổ chức phản công lớn sớm hơn trong nửa đầu năm 2023 chính là cuộc chiến giành giật thành phố Bakhmut, vùng Donetsk. Dù vị trí này theo đánh giá của phương Tây có ít giá trị chiến lược, nhưng giới chức Kiev lại cho rằng nó là biểu tượng của sự kháng cự quyết liệt của Ukraine trước Nga.

Chuyên gia quân sự Konrad Muzyka của Tổ chức Rochan Consulting, cho biết, quyết định bảo vệ Bakhmut bằng mọi giá của Ukraine đã có tác động lớn đến cuộc phản công sau đó. Ukraine đã cạn kiệt nguồn dự trữ đạn pháo và vấn đề chỉ được giải quyết khi Mỹ tăng cường viện trợ nhờ việc lấy đạn pháo từ đồng minh. Trong thời gian đó, Nga đã có được thời gian quan trọng để tạo ra các tuyến phòng thủ vững chắc ở phía Nam với tên gọi phòng tuyến Surovikin.

Cuộc phản công không còn tính bất ngờ khi bắt đầu

Sau khi cuộc phản công bắt đầu, Kiev cũng không nghe theo khuyến nghị của Mỹ là tập trung lực lượng xuyên thủng tuyến phòng thủ phía Nam của Nga để tiến tới biển Azov, thay vào đó Ukraine là dàn trải lực lượng tấn công Nga dọc theo phòng tuyến dài hơn 1.000km. Những lữ đoàn thiện chiến nhất vẫn bị giữ lại gần Bakhmut, nơi họ đã tham gia các cuộc phản công ác liệt, nhưng chỉ giành được kết quả hạn chế tại hướng Berkhovka và Kleshchevka.

Trong khi đó, ở mặt trận quan trọng phía Nam chỉ có những lữ đoàn mới được thành lập cùng trang bị mới theo chuẩn NATO. Sự “non nớt” đã phải trả giá khi họ kẹt lại trong những bãi mìn rộng lớn và phơi mình trước hỏa lực pháo binh, UAV tự sát và trực thăng tấn công của Nga. Cùng với đó, những sĩ quan chỉ huy thiếu kinh nghiệm đã khiến tỷ lệ thương vong và tổn thất khí tài vượt quá sức chịu đựng.

Các chuyên gia về Quân đội Nga Michael Kofman và Rob Lee đánh giá: “Nếu các lữ đoàn Ukraine giàu kinh nghiệm hơn nhận được thiết bị mới, họ sẽ khó có thể mắc nhiều sai lầm như các đơn vị mới”.

Một phần nguyên nhân dẫn đến những bước đi sai lầm ở giai đoạn đầu nằm ở những người lên kế hoạch phản công. Trong một bài báo gần đây, chuyên gia Jack Watling và Nick Reynolds thuộc Viện nghiên cứu Royal United Services Institute ở London cho rằng cuộc tấn công được chuẩn bị dựa trên những giả định và đánh giá lỗi thời, mà không tính đến mối đe dọa từ các thiết bị trinh sát và UAV: “Phần lớn dữ liệu hình thành nên nền tảng chiến thuật mà các đối tác nước ngoài cố gắng huấn luyện quân đội Ukraine dựa trên phân tích hoạt động từ thế kỷ 20, và những nhà hoạch định chiến lược đã không tính đến thực tế tác chiến mới, bao gồm nhiều loại công nghệ và vũ khí được sử dụng ở Ukraine".

Chuyên gia Jack Watling cho biết: “Có vẻ như Ukraine không có kế hoạch dự phòng nào có thể được thực hiện nếu cuộc tấn công bị chững lại”.

Thất bại trong gian đoạn đầu của cuộc phản công, AFU quyết định rút các xe bọc thép hạng nặng và sử dụng chiến thuật bộ binh đơn giản hơn. Các nhóm công binh nhỏ của Ukraine đang phải rà phá mìn ở các bãi mìn theo cách thủ công. Trong các cánh rừng ở tiền tuyến, không phải lữ đoàn chiến đấu mà chỉ là các đại đội và trung đội được triển khai để hạn chế thương vong. Họ phải tự cơ động theo nhóm nhỏ để tránh hỏa lực. Điều này giúp giảm tổn thất về nhân lực và thiết bị, nhưng quân Ukraine lại tiến lên rất chậm.

Điều này dẫn đến sự bắt đầu tranh luận về hai chủ đề. Chủ đề thứ nhất: Có phải các chỉ huy Ukraine quá ngại mạo hiểm? Một số quan chức phương Tây cho rằng nếu Ukraine thực hiện các cuộc tấn công quyết liệt và quy mô lớn hơn như kế hoạch ban đầu, thì ban đầu có thể chịu nhiều tổn thất hơn, nhưng có thể xâm nhập sâu hơn vào hàng phòng ngự của Nga. Kết quả là cuộc phản công sẽ mất ít thời gian hơn và tổng thiệt hại sẽ thấp hơn.

Chủ đề thứ hai: Ukraine có nên áp dụng các chiến thuật của phương Tây hay nên áp dụng chiến thuật riêng? Quân đội phương Tây đánh giá cao tác chiến cơ động và binh chủng hợp thành, trong đó các đơn vị xe tăng là mũi nhọn tiếng công kết hợp với đội hình bộ binh, pháo binh, phòng không và tác chiến điện tử. Năm tuần huấn luyện quân đội Ukraine ở Đức trước cuộc tấn công rõ ràng là không đủ để dạy họ cách tiến hành tác chiến binh chủng hợp thành theo tiêu chuẩn NATO hiệu quả.

Vũ khí có thể thay đổi nhanh chóng, nhưng tư duy tác chiến thì không

Một quan chức quân sự Mỹ giấu tên đánh giá: “Người Ukraine vẫn bị ràng buộc với học thuyết quân sự thời Liên Xô. Sẽ mất thời gian để thay đổi suy nghĩ, thay đổi chiến thuật của họ”. Các cuộc tấn công bằng pháo hạng nặng chứ không phải các cuộc tấn công chính xác và được tính toán kỹ lưỡng là một khía cạnh gây ra tranh cãi, đặc biệt là vì Mỹ cung cấp phần lớn đạn dược cho pháo binh Ukraine.

Sĩ quan pháo binh đã nghỉ hưu B. Friedman, người từng phục vụ trong Thủy quân lục chiến Mỹ cho biết, chiến thuật của Ukraine khá phù hợp để đạt được các mục tiêu tấn công. Ông Friedman nói rằng các quan chức Mỹ không có khả năng đưa ra những chiến thuật tối ưu. Quân đội Mỹ gần đây đã có được kinh nghiệm chiến đấu ở vùng núi và sa mạc, nơi các đơn vị nhỏ không thể sử dụng nơi trú ẩn trong một cuộc tấn công. Hai trung tâm huấn luyện chính của Quân đội Mỹ đều nằm ở sa mạc California. Đây là căn cứ của Quân đội tại Fort Irwin và trung tâm huấn luyện Thủy quân lục chiến tại Twentynine Palms. Ông Friedman lưu ý: “Quân đội Mỹ có ít kinh nghiệm trong huấn luyện chiến đấu và các hoạt động chiến đấu mà Ukraine phải tiến hành”.

Theo đúng truyền thống, khi người Nga đã bắt nhịp chiến tranh thì mọi ưu thế trước đó của Ukraine đều không còn tồn tại. Ảnh: Reuters.

Theo các chuyên gia Watling và Reynolds, quy mô của quân đội Ukraine đã tăng lên đáng kể trong một năm rưỡi qua, nhưng do sự suy giảm của số lượng sĩ quan, một tình huống đã nảy sinh trong đó quân đội thiếu các chỉ huy cấp thấp có kinh nghiệm tiến hành các hoạt động tấn công. Công tác chỉ huy được đưa ra bởi các sĩ quan cấp cao tại sở chỉ huy lữ đoàn cách xa chiến tuyến nhiều km, nên không thể đáp ứng được diễn biến chiến trường.

Các chuyên gia quân sự được tờ Economist phỏng vấn đều có chung nhận định, cuộc phản công của Ukraine đã kết thúc không đạt được kết quả không chỉ do năng lực của AFU, mà còn do sự kỳ vọng quá lớn vào một chiến dịch quân sự chớp nhoáng để đánh bại một quân đội của một cường quốc như Nga.