Israel cho biết mục tiêu của họ là làm tê liệt lực lượng Hezbollah ở khu vực phía Nam Lebanon do nhóm vũ trang này kiểm soát và nơi họ đã xây dựng các đường hầm vào Israel.

Israel và Hezbollah đã từng xảy ra chiến tranh trước đây, gần đây nhất là vào năm 2006, một cuộc xung đột kéo dài một tháng kết thúc bằng nghị quyết ngừng bắn của Liên Hợp Quốc kêu gọi cả hai bên rút lui khỏi vùng đệm rộng 20 dặm ở miền nam Lebanon dọc biên giới phía bắc Israel.

Nhưng Hezbollah không bao giờ rút khỏi khu vực này, và quân đội Israel đã tiến vào khu vực này vào cuối ngày thứ Hai trong một chiến dịch mà quân đội Israel gọi là "có giới hạn".

Vậy lý do tại sao?

Israel khởi động chiến dịch tấn công bằng bộ binh vào miền Nam Lebanon ngày 30/9. Ảnh: AFP

Mục tiêu của Israel là gì?

Cuộc xâm lược, được quân đội Israel xác nhận vào sáng thứ Ba, nhằm mục đích làm tê liệt lực lượng và cơ sở hạ tầng của Hezbollah tại một khu vực phía Nam Lebanon do nhóm vũ trang này kiểm soát và nơi được cho là đã xây dựng các đường hầm ngầm dẫn vào Israel.

Cuộc xâm lược diễn ra sau hai tuần Israel không kích dữ dội và tấn công bằng máy nhắn tin và radio nhằm vào nhóm vũ trang Lebanon do Iran hậu thuẫn. Các quan chức Israel cho biết, các cuộc tấn công này một phần là nhằm mục đích loại bỏ thủ lĩnh của nhóm; một cuộc không kích vào thứ sáu đã tiêu diệt thủ lĩnh Hezbollah, Hassan Nasrallah.

Tại sao Israel nhắm vào miền Nam Lebanon?

Nam Lebanon là một khu vực "gồ ghề", đầy những thung lũng dốc mà quân phòng thủ có thể dễ dàng phục kích một đội quân có thể đã định hình nên kế hoạch quân sự của Israel. Địa hình hiểm trở này trong lịch sử đã giúp các phe phái trong khu vực tự vệ và Hezbollah đã tận dụng lợi thế địa lý này trong các cuộc chiến tranh trước đây với Israel.

Các nhà lãnh đạo quân đội Israel đã tiến hành nhiều tháng tập trận chuẩn bị cho quân đội có thể được điều đến chiến đấu trong khu vực, các cuộc tập trận được họ thông báo trong suốt mùa hè và kéo dài đến mùa thu.

Nghị quyết 1701 của Liên hợp quốc là gì?

Nghị quyết 1701 của Liên hợp quốc, chấm dứt cuộc chiến năm 2006, kêu gọi quân đội Israel rút khỏi miền nam Lebanon đến một khu vực ở Cao nguyên Golan bên dưới cái được gọi là Đường Xanh, và Hezbollah rút lui về phía bắc Sông Litani, cách biên giới phía bắc của Israel khoảng 20 dặm. Khu vực ở giữa, nơi diễn ra phần lớn cuộc giao tranh giữa họ, sẽ trở thành vùng đệm.

Nghị quyết kêu gọi khu vực này được kiểm soát bởi quân đội Liban và lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc. Một lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc vẫn ở lại khu vực này, nhưng nghị quyết chưa bao giờ được thực hiện đầy đủ.

Hezbollah đã lập luận rằng sự hiện diện của họ trong vùng đệm là hợp lý vì Israel vẫn chiếm đóng đất của Lebanon. Mặc dù Liên hợp quốc cho rằng Israel đã rút hoàn toàn khỏi Lebanon vào năm 2000, Israel vẫn ở trong một khu vực được gọi là Shabaa Farms, nơi mà Liên hợp quốc coi là một phần bị chiếm đóng của Syria. Lebanon và Hezbollah nói rằng vùng đất này là của Lebanon.

Nghị quyết này đã hình dung ra việc phi quân sự hóa Hezbollah, nhưng nhóm này chỉ đạt được sức mạnh chính trị và quân sự. Năm 2008, Israel đã tìm cách đàm phán hòa bình với chính phủ Lebanon nhưng đã bị từ chối, phần lớn là vì Hezbollah đã đạt được sức mạnh chính trị trong một thỏa thuận với chính phủ Lebanon.

Israel khẳng định rằng Hezbollah đã xây dựng kho tên lửa nhắm vào biên giới phía bắc của Israel và đã xây dựng thêm nhiều đường hầm ngầm cho phép nhóm này xâm nhập và tấn công Israel, như đã làm vào năm 2006. Năm 2018, một chiến dịch quân sự của Israel đã phát hiện ra các đường hầm do Hezbollah xây dựng, khiến Israel phải kêu gọi hành động quốc tế . Lực lượng Liên hợp quốc tại Lebanon đã xác nhận sự hiện diện của các đường hầm.

Tháng trước, khi Israel tăng cường các cuộc không kích vào Hezbollah, Bộ trưởng ngoại giao Israel, Israel Katz, đã gửi một lá thư tới Liên hợp quốc lập luận rằng quân đội Israel có mục đích ngăn chặn kế hoạch xâm nhập Israel của nhóm vũ trang này và kêu gọi thực thi Nghị quyết 1701.

Các quan chức Israel từ lâu đã lo ngại rằng Hezbollah sẽ tiến hành cuộc tấn công tương tự như Hamas vào ngày 7 tháng 10 năm ngoái, cuộc tấn công đã khiến khoảng 1.200 người thiệt mạng và châm ngòi cho cuộc chiến ở Gaza.

Hezbollah đã phải chịu những đòn nghiêm trọng ngoài việc mất đi thủ lĩnh của mình trong các cuộc tấn công dữ dội của Israel trước cuộc xâm lược hiện tại, bao gồm các cuộc không kích dữ dội gần và tại Beirut vào cuối tuần. Nhưng Hezbollah vẫn tiếp tục bắn tên lửa vào miền bắc Israel và đôi khi vào miền Trung Israel, chứng tỏ khả năng phục hồi của mình.

Theo các chuyên gia, Hezbollah được cho là có lẽ có kho vũ khí lớn nhất trong số các nhóm vũ trang trên thế giới, ngoại trừ các chính phủ. Một báo cáo vào tháng 3 của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, một tổ chức nghiên cứu có trụ sở tại Washington, ước tính quy mô kho vũ khí của Hezbollah từ 120.000 đến 200.000 tên lửa và tên lửa, bao gồm tên lửa đạn đạo có điều khiển, tên lửa đạn đạo không điều khiển tầm ngắn và tầm trung và tên lửa không điều khiển tầm ngắn và tầm xa.

Khi cuộc khủng hoảng ngày càng trầm trọng

Vốn đã chịu nhiều năm suy thoái kinh tế, tê liệt chính trị và các cuộc khủng hoảng khác, Lebanon giờ đây chẳng còn gì ngoài bản lĩnh của người dân để vượt qua cuộc xung đột giữa Israel và Hezbollah.

Ngay cả với người dân Lebanon, cũng khó có thể nói được lý do tại sao đất nước nhỏ bé và xinh đẹp của họ lại trở nên tồi tệ.

Và rất lâu trước tháng 10 năm ngoái, khi Hezbollah và Israel bắt đầu trao đổi các cuộc không kích và bắn tên lửa qua biên giới, đưa cuộc chiến ở Gaza đến miền nam xanh tươi và màu mỡ của Lebanon.

Hezbollah, lực lượng dân quân Hồi giáo Shiite do Iran tài trợ , vừa là đảng phái chính trị lớn vừa là tổ chức dịch vụ xã hội, không điều hành Lebanon theo bất kỳ nghĩa chính thức nào. Nhưng dưới thời ông Nasrallah, đôi khi có vẻ như đó là lực lượng duy nhất quan trọng: Một nhà nước trong một nhà nước với quân đội, trường học, bệnh viện và chương trình thanh thiếu niên riêng.

Cái chết của ông là cú sốc mới nhất làm rung chuyển Lebanon, một quốc gia ven Địa Trung Hải với 5,4 triệu dân vốn đã rơi vào tình trạng khẩn cấp liên tục.

Nhiều người cho rằng nỗi thống khổ hiện tại của Lebanon bắt đầu vào năm 2019, khi nền kinh tế sụp đổ và kéo theo tầng lớp trung lưu từng hùng mạnh của đất nước. Các cuộc biểu tình chống chính phủ hàng loạt vào mùa thu năm đó không làm thay đổi được tầng lớp chính trị bị ghét bỏ rộng rãi của đất nước.

Những người khác có thể nhắc đến năm 2020, năm mà virus corona tiếp tục tàn phá nền kinh tế, và năm mà một vụ nổ lớn tại cảng Beirut đã phá hủy toàn bộ khu phố của thủ đô.

Có thể đưa ra lý lẽ hợp lý khi quay trở lại cuộc nội chiến kéo dài 15 năm kết thúc vào năm 1990, nơi đã sản sinh ra phong trào sau này trở thành Hezbollah, và đất nước này không bao giờ thực sự phục hồi được.

Tất cả những cuộc khủng hoảng này và nhiều cuộc khủng hoảng khác đã khiến Lebanon không thể chống chọi được với một cuộc xung đột leo thang mạnh mẽ với Israel, giống như một vụ tai nạn liên hoàn của 10 chiếc xe trên đường đi của một cơn lốc xoáy.

Điều đó đã trở nên rõ ràng trong tuần qua, khi ít nhất 118.000 người dân Lebanon chạy trốn khỏi các cuộc không kích của Israel ở miền nam Lebanon, ở Thung lũng nông nghiệp Bekaa và ở vùng ngoại ô Dahiya của Beirut do Hezbollah kiểm soát.

Mark Daou, một thành viên độc lập của Quốc hội, cho biết phản ứng chính thức là "hỗn loạn" khi chiếc TV trong văn phòng của ông phát đoạn phim thời sự về tình trạng kẹt xe kéo dài hàng giờ trên các con đường từ phía nam vào tuần trước.

Ông không ngạc nhiên khi chính phủ có vẻ sửng sốt. "Họ không có tiền và không kiểm soát được những gì đang diễn ra trên thực địa", ông nói, lưu ý rằng quân đội danh nghĩa của Lebanon có rất ít quyền lực thực tế. "Họ bị bắt làm con tin cho bất cứ điều gì Hezbollah quyết định đơn phương".

Trong khi chính phủ chỉ định hàng trăm tòa nhà công cộng làm nơi trú ẩn cho những người phải di dời, họ không cung cấp nệm, chăn ga, thực phẩm hoặc các nhu yếu phẩm khác.

Thông tin về nơi trú ẩn lan truyền một cách ngẫu nhiên qua lời truyền miệng và trên WhatsApp, với rất ít hướng dẫn chính thức. Các nơi trú ẩn nhanh chóng được lấp đầy, khiến hàng trăm người phải ngủ ở quảng trường công cộng, một lối đi dạo ven biển, một bãi biển và dưới gầm cầu khi họ sơ tán khỏi vùng ngoại ô Dahiya sau cuộc không kích lớn vào thứ sáu vào trụ sở Hezbollah dưới khu phố.

Là người đứng đầu lâu năm của một nhóm mà Hoa Kỳ coi là tổ chức khủng bố, nhưng là tổ chức đã đẩy Israel ra khỏi miền Nam Lebanon khi nhà nước không thể, ông Nasrallah là anh hùng đối với một số người Lebanon và là điều đáng nguyền rủa đối với những người khác. Nhưng quyền lực của ông lớn đến mức ít ai có thể dự đoán được đất nước sẽ ra sao nếu không có ông.

Tiểu bang hầu như không cung cấp điện, khiến mọi người phụ thuộc vào máy phát điện, nếu họ có khả năng chi trả phí. Nhiều máy phát điện chỉ có thể cung cấp điện cho một thiết bị tại một thời điểm, vì vậy cư dân phải rút phích cắm tủ lạnh hoặc không bật điều hòa chỉ để giặt đồ.

Cuộc khủng hoảng tài chính đã khiến nhiều người từng có khả năng chi trả cho các kỳ nghỉ ở nước ngoài, trượt tuyết vào cuối tuần ở vùng núi Lebanon và những buổi chiều đầy nắng tại các câu lạc bộ bãi biển gần như trở nên túng quẫn, tiền tiết kiệm của họ bị mắc kẹt trong các ngân hàng không cho họ tiếp cận tiền của chính mình. Trong cơn tuyệt vọng, một số chủ tài khoản đã phải dùng đến cách chiếm giữ các chi nhánh ngân hàng để đòi tiền của chính họ.

Hàng ngàn bác sĩ, y tá và kỹ thuật viên y khoa, cũng như nhiều chuyên gia trẻ, doanh nhân, nhà thiết kế và nghệ sĩ đã rời khỏi đất nước . Giáo viên thường xuyên không được trả lương; nhiều học sinh không đủ tiền mua sách giáo khoa.

“Về nhiều mặt, đất nước không thể chịu đựng được một cuộc chiến tranh dài hạn”, Sleiman Haroun, chủ tịch của một hiệp hội bệnh viện quốc gia Lebanon, cho biết. Mặc dù hệ thống chăm sóc sức khỏe đã hoạt động tốt cho đến nay, ông vẫn lo ngại rằng không còn đủ chuyên gia y tế để đối phó với cuộc tấn công liên tục của Israel.

Không hài lòng với các nhà lãnh đạo của mình, người dân Lebanon từ lâu đã không còn mong đợi bất cứ điều gì từ họ nữa.

Các nhà tài trợ tư nhân, các tình nguyện viên, nhóm hỗ trợ công dân, doanh nhân và các tổ chức dịch vụ xã hội liên kết với các đảng phái chính trị đã lấp đầy khoảng trống mà nhà nước để lại .

Ở những nơi giàu có hơn của đất nước, những nỗ lực của họ, cùng với các quán bar cocktail sang trọng, hộp đêm, câu lạc bộ bãi biển được chăm sóc kỹ lưỡng và các nhà hàng tinh tế, đã che giấu sự sụp đổ của Lebanon một cách hiệu quả đến nỗi những du khách lần đầu đến đây thường ngạc nhiên trước vẻ bề ngoài hiệu quả của nơi này.

Người dân và chủ doanh nghiệp đã lắp đặt tấm pin mặt trời trên mái nhà khắp Lebanon để bù đắp cho tình trạng thiếu điện do chính phủ cung cấp. Các nhà tài trợ tư nhân trả tiền cho hệ thống chiếu sáng đường phố ở một số khu phố Beirut.

Trong tuần qua, khi các nơi trú ẩn tràn ngập cư dân phải di dời, một nhóm tình nguyện viên và nhóm cứu trợ địa phương đã nhanh chóng lấp đầy khoảng trống.

Ngay bên trong cổng của một trường tư thục ở trung tâm Beirut tuần trước, Sarah Khalil, một thành viên hội đồng quản trị đang giúp quản lý từng đợt quyên góp — thực phẩm, nước, tủ lạnh đang đổ về sân trường. Hội đồng quản trị của trường đã mở 50 phòng học cho các gia đình phải di dời, và các giảng viên, hàng xóm, thành viên gia đình học sinh và các chi nhánh khác của trường đã xuất hiện với các nhu yếu phẩm.

“Đây là cách duy nhất”, bà nói. “Chúng ta không thể trông cậy vào chính phủ, nhưng chắc chắn chúng ta có thể trông cậy vào những người xung quanh”.

Tại Trường trung học cơ sở Dr. Sobhy Salah ở khu phố Bir Hassan, Bộ Giáo dục đã mở cửa cho các gia đình phải di dời. Nhưng chính tổ chức trinh sát liên kết với Phong trào Amal, một đảng chính trị Hồi giáo Shiite lớn, mới là bên điều hành nơi trú ẩn và thu thập các vật dụng được quyên góp.

Khi được hỏi tại sao chính phủ không cung cấp nhiều hơn, Mohamed Jaber, một tình nguyện viên, chỉ cười.

“Ngay từ đầu đã không có chính phủ nào cả. Chính phủ sẽ chỉ thức tỉnh sau khi chiến tranh kết thúc”, ông nói.

Các gia đình tại nơi trú ẩn cho biết họ đã đến đó sau khi nghe người thân hoặc qua lời truyền miệng. Nhưng nhiều nơi trú ẩn đã nhanh chóng đầy, bao gồm cả nơi này, khiến làn sóng người di tản mới nhất không còn nhiều lựa chọn nếu họ không có gia đình hoặc bạn bè đón nhận.

Đó là cách mà một số gia đình Syria đã kết thúc dưới một cây cầu ở Beirut vào chiều thứ Tư, những chiếc xe buýt nhỏ bị đánh đập và những chiếc SUV sáng bóng bóp còi xung quanh họ. Sự hiện diện của họ là lời nhắc nhở về một cuộc khủng hoảng khác đã gây căng thẳng cho Lebanon: Đất nước này miễn cưỡng tiếp nhận khoảng 750.000 người tị nạn từ Syria bên cạnh, bị đẩy đến Lebanon do cuộc nội chiến tàn khốc của Syria, cuộc khủng hoảng kinh tế và trận động đất mạnh vào năm ngoái.

Bushra Ali, 24 tuổi, đứng dưới gầm cầu cùng cậu con trai 4 tuổi, cô con gái 2 tuổi và một túi nilon đen đựng những vật dụng cần thiết, tất cả những gì họ có thể mang theo vào sáng thứ Tư khi họ sơ tán khỏi Dahiya, vùng ngoại ô của Beirut do Hezbollah kiểm soát và là nơi Israel đã nhiều lần không kích.

Xuất thân từ Aleppo, Syria, gia đình cô đã đến Lebanon vào năm ngoái, sau khi trận động đất ở miền bắc Syria phá hủy ngôi nhà của họ nhưng chuyến đi đã không thành công.

Chồng cô đã bị sa thải khỏi một nhà máy giày ở Lebanon cách đây ba tháng. Tiền thuê nhà của họ tăng lên hàng tháng. Bây giờ bom rơi và trường học đóng cửa, vì vậy họ quyết định quay trở lại Aleppo.

Chính phủ Lebanon dường như mất tích trong hành động tương tự sau vụ nổ cảng vào ngày 4 tháng 8 năm 2020, gây thiệt hại cho hơn một nửa Beirut và khiến 218 người thiệt mạng - một thảm họa mà các cuộc điều tra sau đó của các phương tiện truyền thông và các nhóm nhân quyền phát hiện ra là bắt nguồn từ sự thờ ơ, tham nhũng và quản lý yếu kém của chính phủ. Trong những ngày sau đó, trong khi những người lính ngồi hút thuốc ở các góc phố, thì chính những người dân thường đã xuất hiện để dọn dẹp đống đổ nát.

Sau vụ nổ, một nhóm bạn nhỏ, luộm thuộm bắt đầu phân phát đồ quyên góp và bữa ăn miễn phí từ một trạm xăng bỏ hoang ở phía đông Beirut. Bốn năm sau, giờ đây đã trở thành một bếp ăn cộng đồng và nhóm cứu trợ địa phương hoàn chỉnh, Nation Station đã bắt đầu phân phát khoảng 1.600 bữa ăn và bánh sandwich mỗi ngày đến các nơi trú ẩn.

“Đất nước đã sụp đổ rồi. Tôi không thể tin rằng chúng ta lại làm điều này một lần nữa”, Josephine Abou Abdo, đồng sáng lập, người quản lý đội ngũ nhân viên trẻ và tình nguyện viên, cho biết. “Quay trở lại với bầu không khí ngày 4 tháng 8”.

Bốn năm trước, họ bị thúc đẩy bởi sự không hành động của chính phủ họ. Bây giờ, bà nói, chính cuộc tấn công của Israel đã khiến người dân Lebanon đoàn kết lại với nhau.

Bà cho biết, khi Israel tấn công họ, “đây là điều tối thiểu chúng ta có thể làm”.