Sự biến đổi khí hậu là mối quan tâm cấp bách đối với Việt Nam hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Trong đó, khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, nơi cung cấp phần lớn sản lượng gạo và các loại cây trồng chủ lực khác của cả nước, có nguy cơ bị ngập lụt. Cụ thể, nếu mực nước biển tiếp tục dâng cao, 40% diện tích Đồng bằng sông Cửu Long có thể bị ngập trong thế kỷ này.

Ngoài ra, Báo cáo Quốc gia về Khí hậu và Phát triển của Ngân hàng Thế giới ước tính rằng Việt Nam sẽ phải mất 14,5% GDP hàng năm vào năm 2050, đây là một trở ngại lớn ảnh hưởng đến sinh kế của hàng triệu người. Thực trạng này, cùng với các vấn đề khác, bao gồm cả đợt nắng nóng kỷ lục gần đây, là mối đe dọa nghiêm trọng đối với nhiều người Việt Nam.

Lĩnh vực năng lượng tái tạo của Việt Nam đã phát triển vượt bậc trong những năm gần đây

Phụ nữ chỉ chiếm 6% trong đội ngũ kỹ thuật năng lượng tái tạo

Một báo cáo của Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) nhấn mạnh rằng phụ nữ ở Việt Nam thiệt thòi đáng kể so với nam giới về giáo dục, y tế, việc làm, tiếp cận các nguồn lực và tham gia vào quá trình ra quyết định. Những khác biệt này khiến phụ nữ đặc biệt dễ bị tổn thương trước các tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, chủ yếu là do họ có nhiều khả năng làm việc trong các lĩnh vực dễ bị ảnh hưởng bởi khí hậu và có ít tài sản tài chính hơn để đối phó với những khó khăn kinh tế.

Bà Sunita Dubey - Đại diện Quốc gia của GEAPP tại Việt Nam (tổ chức thúc đẩy đầu tư vào chuyển đổi năng lượng xanh được ra mắt tại Hội nghị COP26) cho biết: Phụ nữ và các nhóm yếu thế khác không có được sự hiện diện tương xứng trong vai trò lãnh đạo và quá trình ra quyết định cho các vấn đề liên quan đến khí hậu. Trong Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc năm 2022 (COP27), đại diện từ các quốc gia có tới 110 nam giới song chỉ có 7 phụ nữ. Ngoài ra, các công ty khởi nghiệp do phụ nữ lãnh đạo cũng chỉ nhận được 2,3% vốn đầu tư mạo hiểm vào năm 2020. Trong danh sách các nhà khoa học khí hậu có ảnh hưởng nhất của Reuter, 878 người là nam giới và chỉ 122 người là phụ nữ. Khoảng cách này cho thấy tổn thất lớn đối với lĩnh vực năng lượng tái tạo, vì phụ nữ là những người tạo ra sự thay đổi mạnh mẽ trong việc hành động, giảm thiểu và thích ứng với khí hậu.

Đối với Việt Nam, theo bà Sunita Dubey, dù ngành năng lượng tái tạo của Việt Nam đã phát triển vượt bậc trong những năm gần đây với sản lượng điện mặt trời tăng 11% nhưng phụ nữ Việt vẫn chỉ chiếm 6% trong đội ngũ kỹ thuật về năng lượng tái tạo và 18% trong số thành viên hội đồng quản trị doanh nghiệp. “Sự chênh lệch này đáng lưu tâm khi trên thực tế, số lượng sinh viên tốt nghiệp các chuyên ngành STEM tại Việt Nam có tới 40% là nữ, cao hơn mức trung bình trên thế giới”- bà Sunita Dubey nói.

Làm gì để thu hút nhiều phụ nữ hơn tham gia vào lĩnh vực này?

Nhiều bằng chứng đã chỉ ra rằng các công ty có nữ lãnh đạo chiếm đa số, hoặc ngang bằng với số lãnh đạo nam giới, có xu hướng hoạt động tốt hơn những công ty lãnh đạo chủ yếu bởi nam giới.

Cụ thể, một nghiên cứu vào năm 2020 của McKinsey cho thấy rằng sự hiện diện mạnh mẽ hơn của phụ nữ trong các công ty có mối tương quan tích cực với khả năng hoạt động vượt trội hơn. Các công ty có hơn 30% giám đốc điều hành là phụ nữ đã chứng minh khả năng hoạt động tốt hơn những công ty có tỷ lệ từ 10 đến 30%, và ngược lại, những công ty này có nhiều khả năng hoạt động tốt hơn những công ty có ít hoặc không có giám đốc điều hành là phụ nữ.

Đặc biệt, trong một nghiên cứu gần đây do Ngân hàng Trung ương châu Âu thực hiện trên khoảng 2000 công ty ở 24 nền kinh tế công nghiệp hóa đã cho thấy rằng trong một công ty, cứ tăng 1% số lượng nhân viên nữ sẽ giúp họ giảm 0,5% lượng khí thải carbon.

Do đó, các chuyên gia nhấn mạnh rằng cần phải thu hút phụ nữ tham gia vào lĩnh vực năng lượng tái tạo. Việc này có thể bắt đầu bằng cách đầu tư vào phụ nữ trong tương lai, giúp họ cải thiện kỹ năng và cơ hội việc làm thông qua cả giáo dục và tài trợ.

Trại hè Khoa học đầy cảm hứng của Giáo sư Nguyễn Thị Kim Thanh ở London là một ví dụ điển hình: bà đã tập hợp 46 học sinh cấp hai và cấp ba, hầu hết là “các em gái dân tộc thiểu số hoặc có hoàn cảnh khó khăn” để tìm hiểu về khoa học và cùng nhau thực hiện các thí nghiệm.

Các tổ chức phi chính phủ đang hoạt động tại Việt Nam có thể tài trợ hoạt động tương tự nhằm giáo dục người trẻ về những thách thức môi trường mà thế hệ của họ phải đối mặt, bắt đầu từ những thói quen sống “xanh” như giảm thiểu rác thải và nhấn mạnh thực tế rằng bất kỳ ai cũng có thể là một phần của giải pháp. Kế đến, họ có thể liên kết tới các chương trình giáo dục và học bổng cho bậc học cao hơn như Học bổng Women in STEM của RMIT Việt Nam.

Các mô hình hiện tại chia sẻ phương pháp để thu hút phụ nữ tham gia vào nền kinh tế xanh, như được nhấn mạnh trong báo cáo CARE (tổ chức nhân đạo chống đói nghèo và cứu trợ khẩn cấp). Ví dụ, dự án Saamuhika Shakti ở Ấn Độ đã đào tạo công nhân dọn rác về kỹ năng sống, hiểu biết về kỹ thuật số và tài chính cũng như phát triển kỹ năng kinh doanh. Tại Sri Lanka, Quỹ Doanh nghiệp Xanh (ENTERPRISE) đã hỗ trợ phụ nữ và thanh niên thành lập và tham gia vào các doanh nghiệp vừa và nhỏ, bồi dưỡng kỹ năng khởi nghiệp xã hội và thúc đẩy phát triển bền vững bằng cách kết hợp các sáng kiến và thực hành thân thiện với môi trường trong doanh nghiệp của họ.

Để khuyến khích thanh niên khởi nghiệp tham gia lĩnh vực này, Việt Nam có thể tổ chức các cuộc thi dành cho sinh viên đại học xoay quanh việc thiết kế các giải pháp đối phó với những thách thức về khí hậu. Một ví dụ điển hình là cuộc thi Hackathon tại Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS) năm 2022 ở Indonesia, với chủ đề “Chống rác thải nhựa trên biển”. Cuộc thi đã thu hút người trẻ từ các quốc gia tham gia EAS để cùng cạnh tranh nhằm tạo ra “các ứng dụng kỹ thuật số sáng tạo” giúp giám sát rác thải đại dương và khuyến khích các doanh nghiệp hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần.

Theo bà Sunita Dubey, để tất cả các sáng kiến này hợp lực, GEAPP, Tập đoàn tài chính quốc tế (IFC) và Cơ quan Phát triển Quốc tế của Hoa Kỳ (USAID) đang thảo luận với các nữ lãnh đạo từ các công ty lớn hoạt động trong lĩnh vực năng lượng tái tạo hoặc doanh nghiệp liên quan đến khí hậu về cách phụ nữ có thể tham gia và đóng góp vào việc xây dựng môi trường tương lai bền vững cho tất cả người dân Việt Nam. Sự hợp tác này cũng nhằm mục đích thu hút các bên liên quan từ khu vực công và tư nhân dựa trên mối liên kết giữa giới tính - khí hậu và lợi ích đã được minh chứng của các hành động vì khí hậu có liên quan về giới; đồng thời đầu tư và hỗ trợ thế hệ nữ lãnh đạo tiếp theo cho các vấn đề khí hậu.