Bản chất ASEAN không phải là một liên minh chính trị chứ chưa nói đến là liên minh kinh tế như Liên minh châu Âu (EU). Mục tiêu mà ASEAN hướng tới là hoàn thành tầm nhìn của AEC dựa trên dòng chảy tự do của thương mại hàng hóa và dịch vụ, đầu tư, vốn và lao động lành nghề, xoay quanh một cơ sở sản xuất thống nhất. Sự thúc đẩy tăng tốc hội nhập khu vực hiện nay là chưa bao giờ mạnh hơn thế, với mục tiêu là một ASEAN liên kết kinh tế, phụ thuộc đa phương, hội tụ cao trong khuôn khổ AEC vào năm 2025, tức là chỉ còn 5 năm nữa, như đã nêu trong Kế hoạch Tổng thể AEC 2025.

Ngay cả khi có những tranh luận về các yếu tố bên ngoài như cấu hình lại chuỗi cung ứng, sự cân bằng thay đổi của sức mạnh kinh tế, phát triển các xu hướng trong thói quen chi tiêu của người tiêu dùng thông qua kỹ thuật số là chưa từng có tiền lệ, thì Covid-19 cũng là điều không thể phủ nhận. Đây là chất xúc tác và động lực cho sự chuyển đổi kinh tế. Và hội nhập khu vực là một trong những con đường dứt khoát mà các nước ASEAN có thể chuyển đổi và nâng cao nền kinh tế. Trong việc thúc đẩy hội nhập khu vực, ASEAN có thể tăng cường và thúc đẩy việc tập hợp các nguồn lực và khai thác các lợi thế tương ứng để cả khối tiến lên phía trước.

Nói cách khác, thay vì hoạt động đơn lẻ như các quốc gia riêng biệt, tốt hơn là nên tiến lên và hướng ra ngoài như một khối các quốc gia cung cấp cho phần còn lại của thế giới quyền tiếp cận vào một thị trường chung của một khu vực có dân số khoảng 600 triệu người và đang tăng trưởng. Đồng thời, mỗi quốc gia sẽ đóng vai trò là cửa ngõ vào phần còn lại của khối - giúp các nhà xuất khẩu và nhà đầu tư dễ dàng tiếp cận thị trường rộng lớn và đang phát triển là một phần của trung tâm kinh tế địa lý Châu Á-Thái Bình Dương đang dịch chuyển cân bằng quyền lực. Nói một cách đơn giản, điều này có nghĩa là bản chất chưa từng có của Covid-19 sẽ buộc ASEAN phải nhìn gần hơn. Với dân số trung lưu ngày càng tăng và sức mua ngày càng tăng, các quốc gia thành viên ASEAN đang bắt kịp “cuộc chơi” hậu Covid-19.

Tất nhiên, các thị trường đang phát triển trong khu vực ASEAN là kết quả của các nền kinh tế đang phát triển trong khu vực được thúc đẩy bởi đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), công nghiệp hóa và đẩy mạnh chuỗi giá trị. Để thích ứng với các động lực phát triển nhanh chóng của toàn cầu hóa do Covid-19, hội nhập khu vực không có nghĩa là thúc đẩy chủ nghĩa bảo hộ thương mại, cũng không phải thúc đẩy một liên minh chính trị như EU mà là xác lập một thị trường chung được thành lập dựa trên bốn quyền tự do cơ bản, của người dân, của vốn và của lao động và các dịch vụ.

Ý tưởng về một loại tiền tệ chung là không khả thi đối với ASEAN. Kinh nghiệm của EU cho thấy rằng để một loại tiền tệ hoạt động, phải có nhiều hơn là chỉ liên minh tiền tệ - còn phải có một liên minh tài chính và ngân hàng Tuy nhiên, mục đích của AEC khiêm tốn hơn nhưng không kém phần quan trọng: thúc đẩy lợi ích chung của khu vực, đồng thời, sẽ thúc đẩy sự ổn định và hòa bình và thịnh vượng của khu vực. ASEAN hội nhập hơn sẽ là đối tác lâu dài, mạnh mẽ hơn của các nhóm khu vực khác như Đối tác kinh tế toàn diện khu vực mới nổi, Cộng đồng Đông Á và không chỉ là Cộng đồng kinh tế châu Á-Thái Bình Dương.

Ngoài ra, những lợi thế cụ thể của hội nhập khu vực được tăng cường và sâu hơn dưới hình thức AEC còn bao gồm: (i) Hơn 99% sản phẩm trong Biểu thuế ưu đãi hiệu quả chung của ASEAN-6 gồm Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan - đã được đưa xuống mức thuế suất 0% -5%. AEC sẽ tiếp tục cho phép các nước thành viên tận dụng chi phí thấp hơn bằng cách hợp tác trong các nỗ lực sản xuất chung để sản xuất hàng xuất khẩu. (ii) Cơ sở sản xuất chung trong khu vực ASEAN cũng sẽ được bổ sung và củng cố bởi những lợi thế và lợi ích của hội nhập khu vực hơn nữa thông qua dòng vốn và đầu tư tăng lên cùng với việc chuyển giao và chia sẻ các kỹ năng và chuyên môn thông qua dịch chuyển lao động. (iii) Bằng cách mở rộng, AEC cũng trao quyền và thúc đẩy các quốc gia thành viên củng cố lợi ích kinh tế của họ thành một quyền lực thương lượng và đàm phán mạnh mẽ hơn tại bàn đàm phán và các diễn đàn quốc tế như Tổ chức Thương mại Thế giới. (iv) Theo quan điểm về tái cấu trúc chuỗi cung ứng và xu hướng dịch chuyển trong toàn cầu hóa như số hóa, AEC sẽ cho phép các nước thành viên đa dạng hóa và tăng cường cơ sở khu vực để không phụ thuộc quá nhiều vào thị trường xuất khẩu và mạng lưới sản xuất truyền thống.

Hội nhập khu vực dưới hình thức AEC mang đến cơ hội vàng cho ASEAN nói chung và các nước nói riêng thoát khỏi Covid-19 trong một trạng thái năng động và kiên cường hơn nhiều, sẵn sàng đón nhận một thế giới mới. Hội nhập khu vực hậu Covid-19 là con đường để đi - chỉ bằng cách khám phá lại sức mạnh bên trong và cốt lõi thì ASEAN mới có thể hướng ra ngoài một lần nữa với tinh thần mới, hy vọng và lạc quan mới.