Bản Bút cách trung tâm TP. Thanh Hóa khoảng 150km, thuộc xã Nam Xuân, huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa. Bản Bút nằm trong vùng thung lũng rộng lớn, bao quanh là hơn 1.000 ha rừng nguyên sinh, khí hậu quanh năm mát mẻ, trong lành. Bản Bút có 105 hộ dân tộc người Thái sinh sống. Những năm gần đây, bản Bút đang đẩy mạnh phát triển “công nghiệp không khói”, giúp đồng bào dân tộc Thái nơi đây thay đổi cuộc sống rõ rệt.

Bản Bút đẩy mạnh “công nghiệp không khói”, giúp đồng bào dân tộc Thái thay đổi cuộc sống

Người dân bản Bút phát triển du lịch cộng đồng nhờ sự kết hợp hài hoà giữa cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp và những giá trị văn hoá đậm đà bản sắc riêng. Những nếp nhà sàn truyền thống với nét kiến trúc đặc trưng là điểm nhấn trong bức tranh tuyệt đẹp của miền sơn cước nơi đây.

Đến với bản Bút, du khách sẽ thiếu sót nếu bỏ qua hồ Pha Đay. Hồ Pha Đay có diện tích khoảng 2,2 ha nằm trên đỉnh núi có độ cao 1.200m so với mực nước biển. Hồ được bao bọc giữa rừng cây trên núi đá vôi hàng nghìn năm tuổi. Pha Đay mang trên mình sự hùng vĩ của núi rừng, sự mềm mại của làn nước hòa quyện cùng trời đất được bao quanh bởi núi rừng. Hồ Pha Đay lúc xanh rêu, lúc xanh lam, khi lại lẫn sắc vàng của bóng cây, có lúc lại sắc trắng của những đám mây. Mặt hồ quanh năm như chiếc gương khổng lồ gom những nét đẹp nguyên sơ của núi rừng bao la xa tít.

Hồ Pha Đay tuyệt đẹp

Du ngoạn trên lòng hồ Pha Đay, du khách có thể dừng chân checkin tại các thửa ruộng bậc thang, cảnh đẹp nhất vào mùa nước đổ hoặc khi lúa chín. Tại các điểm này, đồng bào dân tộc Thái đã bố trí các điểm mặc thử trang phục của người Thái vô cùng thích thú.

Ngoài cảnh đẹp ở bản Bút, du khách còn yêu mến nơi đây bởi sự thân thiện, mến khách của người dân bản địa, sẽ mang đến cho du khách không khí ấm áp, vui tươi sẽ hòa mình vào những làn điệu khua luống, uống rượu cần với các thiếu nữ nơi đây.

Đến với bản Bút, du khách sẽ được tham gia đốt lửa trại vào buổi tối

Để phát triển “công nghiệp không khói”, UBND xã Nam Xuân đã lựa chọn 5 hộ gia đình đồng bào Thái ở bản Bút làm thí điểm dịch vụ du lịch homestay. Du khách về với bản Bút ngày một nhiều, đồng bào dân tộc Thái đã khơi dậy nhiều nét văn hóa mang đậm bản sắc truyền thống như: trò chơi tó lẹ, ném còn, bắn nỏ, đi cà kheo, kéo co...

Bên cạnh đó, cộng đồng dân tộc Thái nơi đây còn gìn giữ được văn hóa ẩm thực đa dạng, phong phú được gìn giữ qua nhiều thế hệ, như: xôi ngũ sắc, cá suối nướng, cá đồ, thịt lợn cỏ, gỏi cá dốc, cơm lam, bánh ú... Khách tới lưu trú tại bản bút, được thưởng thức những món ăn bản địa sẽ nhớ mãi không quên.

Ẩm thực độc đáo của đồng bào dân tộc Thái ở bản Bút

Ông Hà Công Chức, Trưởng bản Bút, xã Nam Xuân cho biết: “Từ ngày làm du lịch cộng đồng, rất nhiều khách ở các nơi, trong đó có cả du khách nước ngoài tìm đến bản để khám khá. Được tiếp xúc, trao đổi với họ khiến người dân bản mở mang kiến thức, cách làm ngày một bài bản, có hiệu quả hơn. Con em của bản cũng đã tự học ngoại ngữ, tiếng Anh để giao tiếp với người nước ngoài. Có thu nhập nên kinh tế của người dân từng bước được nâng lên. 105 gia đình là dân tộc Thái giờ đây đã có cuộc sống ổn định khá hơn trước nhiều.”

Có thể nói, du lịch cộng đồng ở xã Nam Xuân đã làm thay đổi cuộc sống của đồng bào dân tộc Thái nơi đây. Với vẻ đẹp kỳ thú được thiên nhiên ban tặng, xã Nam Xuân nói riêng và huyện Quan Hóa nói chung đang có nhiều nỗ lực đẩy mạnh “công nghiệp không khói”. Với kết quả đã đạt được, xã Nam Xuân phấn đấu đến năm 2023 thu hút hơn 800 lượt khách và đến năm 2025 sẽ thu hút khoảng hơn 2.000 lượt khách mỗi năm. Trong đó, khoảng 60% là khách có lưu trú ít nhất 1 đêm. Từ năm 2025 trở đi, lượng khách tăng dần từ 5 - 10% so với năm trước.

Đồng bào dân tộc Thái tại bản Bút đẩy mạnh phát triển "công nghiệp không khói"

Đến với du lịch bản Bút, du khách còn có thể ghé thăm hang Phi (còn gọi là hang Ma) cũng nằm trên địa bàn xã Nam Xuân. Hang Phi có nhiều núi đá vôi và rừng nguyên sinh bao bọc. Do hang Phi có dòng sông Luồng chảy qua, uốn khúc theo hình chữ S nên nó đã tạo thành một vòm hang rộng lớn. Nơi này còn gắn liền với những câu chuyện ly kỳ, bí ẩn của đồng bào dân tộc Thái về việc trong lòng hang chứa hàng trăm bộ xương người.

Được biết, để đẩy mạnh “công nghiệp không khói”, UBND huyện Quan Hóa đã lập đề án phát triển du lịch cộng đồng. Trong đó, ưu tiên đầu tư phát triển du lịch cộng đồng tại bản Bút nhằm đa dạng các sản phẩm và hoạt động du lịch cộng đồng trên địa bàn huyện. Với những giá trị văn hóa, ẩm thực đa đạng và độc đáo, sự nỗ lực của địa phương cùng tấm lòng hiếu khách của đồng bào Thái nơi đây, bản Bút có nhiều tiềm năng để trở thành điểm du lịch sinh thái hấp dẫn trong tương lai.