Tổng giám đốc Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) - Ngozi Okonjo-Iweala - cho biết, các biện pháp được thống nhất tại Hội nghị Bộ trưởng WTO lần thứ 12 (MC12) vào tháng 6 vừa qua "sẽ tạo ra sự khác biệt cho cuộc sống của người dân trên thế giới".

Điều này có thể đúng về một số chi tiết cụ thể, nhưng việc biến MC12 thành yếu tố thay đổi cuộc chơi trật tự thương mại sẽ đòi hỏi một mức độ quyết tâm chính trị từ các nhà lãnh đạo G20.

Năm kết quả từ Hội nghị Bộ trưởng WTO được đánh giá nổi bật. Sau 20 năm đàm phán, một thỏa thuận chấm dứt trợ cấp thủy sản có hại đã đạt được. Điều này bao gồm việc cấm tuyệt đối trợ cấp cho việc đánh bắt cá ở vùng biển khơi. Trong lịch sử 27 năm của mình, đây là hiệp định đa phương thứ hai về các quy tắc thương mại mới được WTO đồng ý.

Một sự miễn trừ cũng đã được đồng ý theo Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS). Nó cho phép sản xuất và xuất khẩu vắc xin Covid-19 mà không cần sự đồng ý của chủ sở hữu bằng sáng chế. Bất chấp những lo ngại từ khu vực kinh doanh rằng lệnh cấm thuế hải quan đối với thương mại điện tử sẽ kết thúc, một thỏa thuận đã đạt được để kéo dài lệnh tạm hoãn cho đến hội nghị cấp bộ trưởng tiếp theo.

Để đối phó với tình hình lương thực hiện nay, các thành viên đã đồng ý kiềm chế thực hiện các hạn chế xuất khẩu và miễn trừ các hoạt động mua hàng nhân đạo của Chương trình Lương thực thế giới khỏi những hạn chế đó. Các thành viên cũng cam kết làm việc theo hướng cải cách WTO - bao gồm mục tiêu tạo ra một cơ chế giải quyết tranh chấp hoạt động đầy đủ không muộn hơn năm 2024.

Người ta có thể cho rằng, ngay cả khi thực hiện đầy đủ, trợ cấp nghề cá chỉ là một phần của thách thức môi trường. WTO vẫn cần tự do hóa thương mại hàng hóa và dịch vụ môi trường và áp đặt kỷ luật đối với trợ cấp nhiên liệu hóa thạch. Đối với sáng kiến ​​vắc xin Covid-19, sẽ không cung cấp cho các nước đang phát triển năng lực kỹ thuật cần thiết để thực sự sản xuất vắc xin. Trong thương mại điện tử, các câu hỏi quan trọng vẫn là sự cân bằng giữa truy cập dữ liệu và bảo vệ dữ liệu. Và việc ‘thực hiện các biện pháp hạn chế’ đối với các hạn chế xuất khẩu thực phẩm sẽ có phạm vi lạm dụng.

Mặc dù có những thiếu sót, các biện pháp này đều là những bước đi đúng hướng. Và chúng được đồng hành với các công việc đang diễn ra khác của WTO mang lại phạm vi hợp tác. Một trong số đó là đàm phán giữa các thành viên WTO tham gia về thương mại điện tử và các vấn đề như bảo vệ dữ liệu. Điều này tập hợp các bên tham gia chính, bao gồm cả Mỹ và Trung Quốc, trong một thỏa thuận đa phương không yêu cầu mục tiêu khó nắm bắt là tuân thủ của tất cả các thành viên WTO.

Những bước đi tích cực được mô tả ở đây không thể che giấu thực tế rằng có một thách thức hệ thống đối với trật tự tự do mà WTO là thành viên, khi hệ thống thương mại ngày càng trở nên dễ bị cám dỗ. Liệu những thành tựu của MC12 và những nỗ lực hợp tác khác có thể hiện một sự khởi đầu mới cho WTO hay không vẫn chưa rõ ràng.

Trước đại dịch Covid-19, các chuỗi giá trị toàn cầu đã mất dần sức mạnh như động lực thúc đẩy tăng trưởng thế giới khi đối mặt với chủ nghĩa bảo hộ gia tăng. Covid-19 đã chuyển đổi và đẩy nhanh xu hướng này, khi các nhà máy đóng cửa và việc vận chuyển bị hạn chế. Giờ đây, sự gián đoạn do xung đột ở Ukraine và các lệnh trừng phạt liên quan đang làm gia tăng lo ngại về tính dễ bị tổn thương của chuỗi cung ứng.

Những lo ngại này đã khiến hai nhà lãnh đạo thế giới là Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, kêu gọi các quốc gia của họ trở nên tự chủ hơn. Điều này phù hợp với xu hướng ngày càng tăng đối với việc thực hiện chủ quyền quốc gia thông qua cái gọi là các biện pháp phòng vệ thương mại, như dưới thời chính quyền Trump trước đây. Mỹ đã áp đặt các mức thuế đơn phương, trừng phạt theo luật của Mỹ đối với Trung Quốc vì hành vi vi phạm các quy tắc. Các biện pháp này đã tồn tại dưới thời chính quyền Biden. Giờ đây, họ sẽ được tham gia bởi không dưới 5 loại vũ khí phòng vệ thương mại đơn phương, trừng phạt nằm trong kế hoạch của Liên minh châu Âu.

Có thể cho rằng, quan trọng nhất của các biện pháp MC12 là khôi phục một cơ chế giải quyết tranh chấp. Trừ khi niềm tin vào trật tự thương mại tự do có thể được khơi dậy, cơ hội khôi phục hệ thống giải quyết tranh chấp - và sự hiệp đồng thiết yếu giữa các chức năng tư pháp và lập pháp của WTO - vẫn còn rất nhỏ. Cần khôi phục sự cân bằng giữa việc chấp nhận các quy tắc của trật tự thế giới tự do, được quy định trong WTO và việc thực thi chủ quyền quốc gia của các thành viên WTO.

G20 có một vai trò quan trọng trong các cuộc họp vào cuối năm nay. G20 phải thúc đẩy phối hợp trật tự dựa trên luật lệ bằng cách nhấn mạnh rằng chủ nghĩa đơn phương chỉ đơn giản là một công thức để trả đũa theo chủ nghĩa bảo hộ và xung đột thương mại. Sự thức tỉnh lại tự do ở Washington và Bắc Kinh sẽ là di sản đáng giá nhất của G20. Mặc dù điều này có vẻ xa vời, nhưng cơ sở cho sự tham gia của G20 đã được đặt ra bởi Hội nghị Bộ trưởng WTO lần thứ 12 vừa qua.