Còn những khoảng cách mở

Hội nghị quốc tế về Dân số và phát triển, diễn ra tại Cairo (Ai Cập) năm 1994, các quốc gia đều đồng thuận với quan điểm, cần đặt con người vào vị trí trung tâm và khẳng định mối quan hệ chặt chẽ giữa dân số và phát triển.

Việc lồng ghép đầy đủ các vấn đề dân số vào chiến lược phát triển, công tác lập kế hoạch, ra quyết định và phân bổ nguồn lực ở các cấp, vùng nhằm giải quyết hợp lý các chỉ tiêu dân số, bao gồm tỷ lệ tăng dân số, cơ cấu tuổi, mức sinh, mức chết, di cư...

Tuy nhiên theo Quỹ Dân số Liên hợp quốc, thế giới vẫn còn đối mặt với nhiều vấn đề như tử vong bà mẹ liên quan đến thai sản, nhu cầu về kế hoạch hóa gia đình chưa được đáp ứng, bạo lực đối với phụ nữ, mang thai ở tuổi vị thành niên…

Trong 30 năm qua, Việt Nam đạt được những thành tựu đáng kể: Không chỉ vượt mốc 100 triệu dân; tuổi thọ trung bình của người dân được nâng cao (khoảng 74,5 tuổi), mà đã áp dụng những cách tiếp cận sáng tạo để giải quyết tình trạng bất bình đẳng, thu hẹp khoảng cách về phát triển kinh tế - xã hội giữa các vùng và các nhóm dân cư.

Việt Nam đang đối mặt với thách thức về tốc độ già hóa dân số nhanh. Ảnh minh họa

Theo Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) Lê Thanh Dũng: Trong 30 năm thực hiện Chương trình hành động này, công tác dân số và kế hoạch hóa gia đình ở nước ta đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, góp phần to lớn vào công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, như tốc độ gia tăng dân số đã được khống chế thành công, nước ta bước vào thời kỳ dân số vàng từ 2007; tuổi thọ trung bình tăng nhanh, cao hơn nhiều nước có cùng mức thu nhập bình quân đầu người; tình trạng suy dinh dưỡng, tử vong bà mẹ, trẻ em giảm mạnh; tầm vóc, thể lực người Việt Nam có bước cải thiện…

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác dân số vẫn còn những khó khăn, thách thức như chênh lệch mức sinh đáng kể giữa các vùng; nguy cơ không đạt mức sinh thay thế trên phạm vi toàn quốc; tốc độ già hóa dân số nhanh; tỉ số giới tính khi sinh cao; tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống vẫn chậm khắc phục…

Thống kê của Tổng cục Thống kê, năm 1999 trung bình mỗi phụ nữ Việt Nam trong độ tuổi sinh đẻ có 2,33 con. Từ năm 2009 đến nay, tỉ suất sinh tăng hoặc giảm nhẹ quanh mức 2,1 con và đến năm 2023, mỗi phụ nữ Việt Nam có 1,9 con, thấp nhất từ trước đến nay. Việt Nam đang gặp khó khăn nhất định, khi mà mục tiêu đến năm 2030 duy trì vững chắc mức sinh thay thế 2,1 con/phụ nữ, quy mô dân số khoảng 104 triệu người.

Giới chuyên gia đánh giá, khi tổng tỷ suất sinh là 2,1 con/phụ nữ sẽ được coi là đạt mức sinh thay thế. Nhưng khi mức sinh thấp sẽ ảnh hưởng suy giảm quy mô dân số, cơ cấu tuổi của dân số trong tương lai, suy giảm nhóm dân số trong độ tuổi lao động; tác động mạnh vào quá trình di cư, tăng nhanh quá trình già hóa dân số, mất cơ hội tận dụng cơ cấu dân số vàng…

Tập trung nâng chất lượng dân số

Trong văn bản hướng dẫn tổ chức các hoạt động hưởng ứng ngày Dân số Thế giới 11/7 gửi UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Bộ Y tế đề nghị UBND, Ban chỉ đạo Dân số và Phát triển các tỉnh, thành phố quan tâm, chỉ đạo Sở Y tế, sở, ban, ngành và UBND cấp huyện tổ chức Lễ Mít tinh phát động, hưởng ứng với sự tham gia của các sở, ngành, đoàn thể, chính quyền các cấp và tầng lớp nhân dân nhằm tạo sự chuyển biến căn bản về nhận thức, hành động của cả hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân về nhiệm vụ, nội dung công tác dân số trong tình hình mới.

Cùng với đó, Bộ Y tế đang đề xuất luật hóa việc khám sức khỏe tiền hôn nhân. Các trường hợp bắt buộc tầm soát, chẩn đoán, điều trị trước sinh gồm: Người mang thai hộ vì mục đích nhân đạo; người có nguy cơ cao sinh con bị bệnh, tật bẩm sinh (như phụ nữ từ 35 tuổi); phụ nữ tiền sử có con bị bệnh, tật bẩm sinh, có tiền sử gia đình người mẹ hoặc chồng đã xác định bị bệnh, tật bẩm sinh; vợ chồng cận huyết thống; người có tiền sử tiếp xúc với các hóa chất độc hại, sử dụng thuốc độc hại cho thai nhi hoặc tiếp xúc thường xuyên với môi trường độc hại.

Đề xuất này được coi là cần thiết giúp các cặp đôi chuẩn bị kết hôn có kiến thức, tâm lý, sức khỏe sẵn sàng cho khởi đầu cuộc sống hôn nhân; giúp phòng ngừa, phát hiện và điều trị sớm nhiều căn bệnh di truyền, nguy hiểm, tránh được các hệ lụy không đáng có trong cuộc sống vợ chồng và tương lai của con cái sau này.

Các chuyên gia y tế cũng lưu ý, cả nam, nữ nên khám sức khỏe tiền hôn nhân tối thiểu từ 3-6 tháng trước khi kết hôn. Từ đó, giúp phát hiện và điều trị sớm (nếu có) một số bệnh tật có thể ảnh hưởng đến mang thai, sinh đẻ về sau.

Ngoài ra, Bộ Y tế đang đề nghị xây dựng Luật Dân số nhằm đáp ứng yêu cầu công tác dân số trong tình hình mới. Để duy trì vững chắc mức sinh thay thế (bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có 2,1 con) trên phạm vi cả nước, tại dự án luật này, Bộ Y tế đề xuất trao quyền tự quyết thời gian, khoảng cách sinh và số con cho các cặp vợ chồng, cá nhân, đảm bảo phù hợp điều kiện sức khỏe, thu nhập.

Theo Bộ Y tế, quy định quyền quyết định số con của cặp vợ chồng, cá nhân phù hợp với Hiến pháp năm 2013 về quyền con người, quyền công dân; phù hợp với điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên liên quan đến công tác dân số, cam kết chính trị mà Việt Nam đã đưa ra tại các diễn đàn đa phương về quyền sinh sản. Việc quy định quyền, nghĩa vụ của mỗi cặp vợ, chồng trong việc sinh con ở Luật Dân số sẽ giúp bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, thống nhất của chính sách với hệ thống pháp luật.

Chính sách mới này sẽ giúp khắc phục tình trạng mức sinh xuống quá thấp, đồng thời tránh được nguy cơ già hóa dân số nghiêm trọng. Bộ Y tế cũng hướng đến chính sách giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh.