Với mục tiêu hội nhập sâu hơn các nền kinh tế Đông Nam Á và Đông Bắc Á, Hiệp định RCEP đặt ra các yêu cầu cao đối với hải quan về thủ tục, quy trình và hiệu quả hoạt động. Nhìn lại lịch sử khởi đầu của RCEP, năm 2012, ASEAN đã mời Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand xây dựng một hiệp định thương mại tự do đa phương.

Sau 31 vòng đàm phán chính thức trong 8 năm, cuối cùng đã đạt được đồng thuận. Hiệp định RCEP được ký kết vào tháng 11/2020 và hiện đã có hiệu lực thực thi, tạo ra khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới tính theo tổng sản phẩm quốc nội, chiếm 30% dân số thế giới và chiếm 25% thương mại hàng hóa và dịch vụ toàn cầu.

GDP của các nước châu Á đang trên đà tăng trưởng cũng như thương mại trong khu vực. Lấy Trung Quốc làm ví dụ. Trong số 10 đối tác thương mại hàng đầu của nước này trong 5 năm qua, có sáu quốc gia châu Á và khối ASEAN. Trên thực tế, đối tác thương mại sau này đã trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc vào năm 2020. Nhập khẩu và xuất khẩu của Trung Quốc sang 14 đối tác thương mại RCEP khác chiếm 31,7% tổng xuất nhập khẩu của Trung Quốc.

Trong nửa đầu năm 2021, xuất nhập khẩu của Trung Quốc sang các đối tác thương mại RCEP đã tăng 22,7% so với cùng kỳ năm ngoái. Không có FTA giữa Trung Quốc và Nhật Bản, và hai nước không thuộc cùng một khối thương mại tự do. Do đó, với RCEP, đây là lần đầu tiên hai nước thống nhất về các điều khoản chung cho thương mại dịch vụ và hàng hóa, bên cạnh các điều khoản đã được thống nhất ở cấp độ đa phương. Điều này bao gồm giảm thuế quan. Hiện cả hai nước đều áp dụng mức thuế bằng 0 đối với khoảng 8% hàng hóa có xuất xứ.

Theo RCEP, tỷ trọng này sẽ đạt khoảng 86%. Chính sách ưu đãi sẽ được thực hiện theo từng giai đoạn trong vòng 21 năm, hai nước đã lựa chọn mở cửa thị trường dần dần. Điều đáng chú ý là RCEP sẽ trở thành cơ sở cho một FTA cấp cao Trung Quốc-Nhật Bản-Hàn Quốc trong tương lai.

RCEP quy định thời hạn tối đa cho việc giải phóng một số chủng loại hàng hóa: Bằng cách thiết lập thời hạn giải phóng hàng hóa tại Điều 4.11: Giải phóng hàng hóa và 4.15: Chuyển hàng nhanh, RCEP khuyến khích cơ quan Hải quan của mỗi bên ký kết thực hiện cải cách và hiện đại hóa mô hình hoạt động. Vì không phải tất cả các bên tham gia RCEP đều có thể thực hiện các cam kết của mình từ khi Hiệp định có hiệu lực, nên một Phụ lục đã được thêm vào Hiệp định, đặt ra cho một số quốc gia một khoảng thời gian cụ thể để thực hiện một số điều khoản của Hiệp định, kể cả những điều khoản theo Điều 4.11 và 4.15.

Về mặt logic, RCEP cũng khuyến khích các Thành viên “đo lường thời gian cần thiết để cơ quan Hải quan của mình giải phóng hàng hóa một cách định kỳ và theo cách nhất quán, và công bố những phát hiện đó, bằng cách sử dụng các công cụ như Hướng dẫn Đo lường Thời gian Cần thiết để Giải phóng của Hàng hóa do Tổ chức Hải quan Thế giới ban hành nhằm: (a) đánh giá các biện pháp tạo thuận lợi thương mại của Tổ chức Hải quan Thế giới; và (b) xem xét các cơ hội cải thiện hơn nữa thời gian cần thiết để giải phóng hàng hóa”.

Cơ quan quản lý hải quan của Australia, Nhật Bản, Campuchia, Trung Quốc, Indonesia, Hàn Quốc, Lào, Malaysia, New Zealand, Philippines, Singapore, Thái Lan, Myanmar và Việt Nam đều đã thực hiện ít nhất một nghiên cứu thời gian thông quan WCO (TRS). Một số đã tích hợp đo lường các giai đoạn khác nhau của quá trình thông quan vào hệ thống thông quan điện tử của họ.

Một số thậm chí đã phát triển quản lý theo dõi hàng hóa thời gian thực. Đây là trường hợp ở Hàn Quốc với UNI-PASS, là Hệ thống quản lý hàng hóa được kết nối với các công ty chuyển phát, kho hàng và các đơn vị tư nhân khác có liên quan đến việc vận chuyển hàng hóa.

Quy tắc xuất xứ và tích lũy được hài hòa hóa: Tương tự như các hiệp định khu vực khác, RCEP thiết lập các quy tắc xuất xứ cụ thể của sản phẩm và hàm lượng giá trị khu vực. Thừa nhận bản chất khu vực, các quy tắc xuất xứ của Hiệp định cung cấp một phương tiện cho phép các nguyên liệu được cộng gộp giữa các Bên RCEP trong quá trình sản xuất (Điều 3.4). Điều khoản cộng gộp cho phép các nhà sản xuất tìm nguồn nguyên liệu và sử dụng các quy trình sản xuất từ ​​ các bên của RCEP và sau đó đưa các nguyên liệu và quá trình này vào quá trình xác định cuối cùng xem hàng hóa có xuất xứ hay không.

Khi RCEP được thực thi, khả năng tích lũy nguyên liệu bị hạn chế đối với hàng hóa có xuất xứ, nhưng Hiệp định quy định rằng các bên RCEP có thể tiến hành đánh giá trong tương lai để xem xét việc mở rộng quy tắc cộng gộp, cho phép các nguyên liệu đầu vào không đáp ứng tiêu chí xuất xứ được tính là một phần của hàm lượng giá trị đủ điều kiện cho hàng hóa được sản xuất và trao đổi giữa tất cả các bên của RCEP.

Yêu cầu đối với thủ tục hải quan: Hiệp định RCEP bao gồm các biện pháp tạo thuận lợi thương mại và các điều khoản khác nhằm đáp ứng những lo ngại của các nhà điều hành thương mại liên quan đến các hàng rào phi thuế quan ảnh hưởng đến thương mại. Tác động của việc thực hiện các điều khoản của Hiệp định này được cho là sẽ vượt quá tác động của Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại của WTO, đặc biệt là về việc giảm chi phí thương mại và giá sản phẩm trong khu vực, cũng như gia tăng dòng chảy thương mại trong khu vực. Theo Hội nghị của Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển, xuất khẩu sẽ tăng hơn 10% vào năm 2025 ở tất cả các nước RCEP.

Các yêu cầu được liệt kê theo Chương 4 liên quan đến thủ tục hải quan cao hơn so với các yêu cầu có trong các hiệp định thương mại tự do khác. Ví dụ, các bên được yêu cầu: (i) đưa ra các phán quyết trước về phân loại, quy tắc xuất xứ và trị giá hải quan trong một thời hạn cụ thể được quy định trong Hiệp định; (ii) không vượt quá khoảng thời gian quy định cho việc thông quan hàng hóa; (iii) cung cấp cho các nhà khai thác đáp ứng các tiêu chí cụ thể (các nhà khai thác được ủy quyền) các biện pháp tạo thuận lợi thương mại; (iv) áp dụng cách tiếp cận quản lý rủi ro đối với kiểm soát hải quan và kiểm tra sau thông quan. Thừa nhận rằng các Bên có mức độ sẵn sàng khác nhau để thực hiện một số cam kết, đặc biệt là những cam kết vượt ra ngoài TFA của WTO, Chương này cho phép các nước này thực hiện theo từng giai đoạn. Chi tiết về giai đoạn thực hiện các cam kết được cung cấp trong Phụ lục của Chương.

Việc thực hiện nghiên cứu về thời gian thông quan sẽ không chỉ cho phép cơ quan Hải quan đo lường các cam kết của họ khi đến thời điểm thông quan mà còn để thực hiện đánh giá toàn diện về hiệu lực và hiệu quả của các thủ tục biên giới, bao gồm cả các thủ tục của các cơ quan quản lý và biên giới khác. Nó cũng sẽ cho phép các cơ quan hành chính xác định những khoảng trống và nhu cầu, và nếu TRS được thực hiện thường xuyên, để giám sát và đo lường kết quả của việc thực hiện các biện pháp RCEP cụ thể cũng như các chính sách và chương trình liên quan.

TRS có thể được tiến hành tại các điểm nhập cảnh cụ thể và phương pháp luận được điều chỉnh để tập trung vào các hàng hóa hoặc thủ tục cụ thể, chẳng hạn như chuyển phát nhanh và hàng hóa dễ hư hỏng. Các bên ký kết RCEP có thể khám phá khả năng điều phối TRS ở cấp khu vực để có cái nhìn tổng quan về thời gian trung bình cần thiết để vận chuyển hàng hóa giữa các Bên và xác định nhu cầu về mặt cải cách và xây dựng năng lực.

Thỏa thuận được đàm phán dựa trên ấn bản năm 2012 của HS. Với một phiên bản HS mới có hiệu lực vào ngày 1/1/2022, các quốc gia sẽ thực hiện ấn bản HS 2022 kể từ năm sau, hàng hóa sẽ phải được phân loại hai lần - sử dụng ấn bản HS 2022 cho mục đích phân loại và ấn bản 2012 để xác định xuất xứ - nếu các quy tắc xuất xứ trong RCEP không được cập nhật.

Các quy tắc xuất xứ của RCEP có các điều khoản liên quan đến các yêu cầu vận chuyển. Giống như trongHiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN, thuật ngữ “gửi hàng trực tiếp” được sử dụng, như đã được nêu rõ tại Hội nghị WCO lần thứ hai về xuất xứ, “không phù hợp với các thông lệ thương mại hiện đại cũng như các thủ tục hải quan”.

Thỏa thuận đưa ra các yêu cầu về bằng chứng để xác minh rằng không có sự thao túng hoặc thay đổi các tài liệu hiện có, chẳng hạn như vận đơn hoặc hóa đơn, đã diễn ra. Nhưng nó không giới hạn trong các tài liệu như vậy, đề cập đến “chứng chỉ không thao túng hoặc các tài liệu hỗ trợ có liên quan khác, khi cơ quan hải quan có thể yêu cầu”. Trên thực tế, hải quan sẽ cần cung cấp một số giải thích rõ ràng và hạn chế các yêu cầu về chứng cứ đối với các tài liệu hiện có.