Trước tình hình Nga đang chuyển hướng sang châu Á trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế và năng lượng trước các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Nga do những diễn biến ở Ukraine, GS.TS Ilyas Kemaloglu đã đánh giá sự chuyển hướng của Điện Kremlin với 3 câu hỏi lớn.

Nga là một quốc gia châu Âu hay châu Á?

Cuộc chiến Nga-Ukraine kéo dài hơn một năm đã dẫn đến những thay đổi đáng kể ở cả cấp độ khu vực và quốc tế. Khi các quân bài đang được phân phối lại trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế và năng lượng, các sự kiện trong quá khứ đã trở thành một phần trong chương trình nghị sự mới của các quốc gia và sự tương đồng đã được rút ra với các sự kiện lịch sử.

Trong một tuyên bố, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết xe tăng Đức lại đe dọa biên giới Nga sau 80 năm. Nga đã chuyến hướng về châu Á, như nước này đã làm nhiều lần trong suốt lịch sử. Người Đông Slav, tổ tiên của người Nga, đã sống cạnh nhau với nhiều bộ lạc Thổ Nhĩ Kỳ kể từ buổi đầu lịch sử. Nếu một mặt, người Slav chiến đấu với người Avars, Khazar, Idyll Bulgars, Pechenegs và Kipchaks để tranh giành phía bắc Biển Đen, thì mặt khác, họ lại phát triển quan hệ thương mại và văn hóa với những người này.

Từ năm 1242 đến năm 1480, các công quốc của Nga vẫn nằm dưới sự cai trị của Golden Horde, một quốc gia Hồi giáo gốc Thổ Nhĩ Kỳ và chịu ảnh hưởng trong nhiều lĩnh vực từ ngoại giao đến luật pháp, từ quân sự đến tài chính. Do đó, Nga luôn là "người khác", "người Phục sinh" trong mắt phương Tây. Việc Nga tự coi mình là người thừa kế của Đế chế Đông La Mã (Đế chế Byzantine) và là nhà lãnh đạo của thế giới Chính thống chắc chắn đã đóng một vai trò quan trọng trong việc này.

Quá trình Âu hóa bắt đầu ở Nga với Peter I và mối quan hệ họ hàng giữa triều đình Nga với các quốc gia phương Tây không làm thay đổi nhận thức về nước Nga trong mắt phương Tây. Sau Thế chiến II, trong Chiến tranh lạnh, Điện Kremlin tiếp tục tìm kiếm các đồng minh ở phương Đông. Sau khi Liên Xô sụp đổ, "câu hỏi bản sắc" của Nga tiếp tục được tranh luận giữa các chính trị gia và học giả.

Đặc biệt là trong những năm đầu tiên dưới thời cầm quyền của Tổng thống Boris Yeltsin, ý tưởng về chủ nghĩa Á-Âu đã thu hút được sự quan tâm mới so với ý kiến cho rằng Nga đang theo đuổi chính sách theo phương Tây. Không phụ thuộc vào điều này, ngay trong quý đầu tiên của thế kỷ 21, Moscow đã gia tăng ảnh hưởng ở Trung Á và Kavkaz cũng như ở Trung Đông và khu vực châu Á - Thái Bình Dương, nơi Liên Xô từng có ảnh hưởng.

Tại sao Nga lại chuyển hướng sang châu Á?

Có một số lý do khiến Nga quan tâm và gia tăng ảnh hưởng đối với khu vực địa lý thuộc Liên Xô cũ và các thành trì từng là của Liên Xô ở Trung Đông và châu Á-Thái Bình Dương. Tổng thống Putin đã chứng tỏ rằng Nga là cường quốc quan trọng nhất ở Trung Á và Kavkaz, trở thành một tác nhân toàn cầu có nghĩa là trở thành một cường quốc khu vực, và đã giảm thiểu sự hiện diện của Mỹ và EU trong khu vực. Song song với việc Nga tăng cường sức mạnh ở các nước láng giềng trực tiếp, mối quan tâm của nước này đối với các khu vực Trung Đông, châu Phi và châu Á-Thái Bình Dương cũng tăng lên.

Cuộc chiến của Nga ở Ukraine đã biến thành cuộc chiến giữa Nga và các nước phương Tây. Trong khi phương Tây hỗ trợ quân sự và vật chất cho Ukraine, họ cũng đã áp đặt nhiều biện pháp trừng phạt đối với Nga. Do đó, Nga đã tái tập trung chính sách đối ngoại của mình vào châu Á, nơi mà nước này đã đầu tư trong những năm gần đây. Cuộc đấu tranh với các nước phương Tây đã đưa Nga xích lại gần Trung Quốc. Quan hệ với Bắc Kinh có tầm quan trọng lớn đối với Moscow về việc loại bỏ sự cô lập chính trị và hành động cùng nhau trên trường quốc tế. Mối quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ cũng cực kỳ quan trọng đối với Nga. Ngày nay, Thổ Nhĩ Kỳ là cửa sổ của Nga với thế giới về giao thông vận tải, du lịch, thương mại, năng lượng và tất cả các lĩnh vực khác.

Nga cũng đang phát triển quan hệ hợp tác nhiều mặt với Ấn Độ. Ấn Độ đang mua các công nghệ quân sự quan trọng từ Nga, đặc biệt là hệ thống phòng thủ tên lửa S-400. Nga cũng tăng cường liên lạc quân sự với Iran và Triều Tiên. Năm 2022, Tổng thống Putin đến thăm các quốc gia Trung Á cũng như Iran và Trung Quốc.

Cùng năm, các quan chức Nga đã tham dự Hội nghị thượng đỉnh Caspian, Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), Hội nghị về Tương tác và các biện pháp xây dựng lòng tin ở châu Á (CICA), cuộc họp của Hiệp ước Tổ chức An ninh tập thể (CSTO) và Hội đồng Kinh tế Á-Âu. Cũng cần lưu ý rằng Nga đang tích cực tham gia vào công việc của BRICS (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) và đang cố gắng nâng cao tầm quan trọng của tổ chức này. Do đó, trong khi quan hệ giữa phương Tây và Nga đang ở mức tối thiểu, Nga đang cố gắng phát triển hợp tác với các nước châu Á cả song phương và trong khuôn khổ các tổ chức khác nhau.

Việc Nga xích lại gần các nước châu Á diễn ra trên những lĩnh vực nào?

Moscow đã chuyển quan hệ thương mại và các dự án năng lượng sang châu Á. Trong 9 tháng năm 2022, xuất khẩu ước tính tăng 25% lên 431 tỷ USD, trong khi nhập khẩu giảm 16% xuống 180 tỷ USD. Các đối tác thương mại quan trọng nhất của Nga vào thời điểm này là Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ và Kazakhstan. Tuy nhiên, chỉ một năm trước, đối tác thương mại quan trọng nhất của Nga là EU. Năm 2022, kim ngạch thương mại giữa Nga và Trung Quốc vượt 190 tỷ USD (tăng 30% so với năm trước). Trong 10 tháng năm 2022, kim ngạch thương mại giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Nga đạt mức cao kỷ lục (56,5 tỷ USD).

Năng lượng là một trong những lĩnh vực Nga hướng sự chú ý tới châu Á. Năm 2022, Nga xuất khẩu 15,5 tỷ mét khối khí đốt sang Trung Quốc qua đường ống Power of Siberia (năm 2021 là 10,4 tỷ mét khối). Vào năm 2023, các bên có kế hoạch tăng con số này lên khoảng 23 tỷ và vào năm 2027-2028, đường ống Power of Siberia 2 sẽ được khởi động.

Ngoài ra, Nga đã tăng cường xuất khẩu khí nén sang các nước châu Á. Nhật Bản và Hàn Quốc tiếp tục nhập khẩu khí đốt từ Nga. Nhìn chung, Nga có kế hoạch tăng xuất khẩu khí đốt tự nhiên sang châu Á-Thái Bình Dương lên tới 70 tỷ mét khối vào năm 2025. Các quan chức Nga và Thổ Nhĩ Kỳ cũng đang làm việc để thành lập một trung tâm khí đốt ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Trong suốt lịch sử của mình, Nga coi trọng cả khu vực Trung Á và Trung Đông cũng như khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Thực tế là các trung tâm nghiên cứu Turcology và phương Đông quan trọng nhất trên thế giới được đặt tại Nga là một trong những chỉ số quan trọng nhất về điều này.

Tầm quan trọng của châu Á đối với Nga càng tăng lên trong thời kỳ Moscow có vấn đề với phương Tây. Căng thẳng giữa Nga và phương Tây một lần nữa khiến Moscow hướng các hoạt động ngoại giao và đầu tư sang châu Á. Với mức độ căng thẳng với phương Tây, sự hợp tác này có thể sẽ tiếp tục một cách đa dạng và toàn diện hơn nhiều.