Mùa hè, nhắc đến huyện Yên Châu (Sơn La), ta chỉ thấy một vùng đất đầy nắng và gió rát rạt, nhưng trong cái khắc nghiệt ấy, trời cũng ban cho Yên Châu loại quả đặc biệt: quả xoài. Theo những người dân trồng xoài lâu năm ở Yên Châu thì cây xoài đã xuất hiện từ rất lâu với 2 loại xoài gốc chính là xoài tròn (muồng kẻo) và xoài hôi (muồng khăm), trong đó giống xoài tròn được bà con trồng nhiều nhất bởi xoài tròn tuy quả nhỏ dạng hình tròn, hạt vừa phải mà ăn ngọt đậm, thịt mềm, mùi thơm lâu, vỏ xanh vàng và có thể giữ được 1 tháng. Còn xoài hôi quả to, dài thịt mềm hơn và có hương vị ngọt thơm mát có thể giữ được gần 1 tháng. Ngoài ra còn một số loại xoài như: Muồng mút, muồng ngu, mác trai, muồng sáy, mỗi loại đều có một hương vị đậm đà khác nhau và thường mọc tự nhiên thành rừng, có cây to lâu năm gần 100 tuổi.

Lần đầu tiên nhìn thấy, có thể trái Yên Châu không được lòng vì vừa bé vừa xấu. Ấy thế mà ai đã ăn một lần là sẽ nhớ vị thơm vị ngọt của nó. Xoài Yên Châu ngọt, thơm khác hẳn loại xoài ở các vùng khác. Khi chín xoài có màu vàng, tỏa mùi thơm hấp dẫn, đến mức rửa tay rồi, hương thơm của xoài vẫn vấn vít, thoang thoảng. Cái ngọt của xoài Yên Châu cũng hơi khác, ngọt đậm nhưng lại thanh mát cho nên không có cảm giác khé cổ bởi ngọt quá. Giá trị lớn nên Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã từng đưa giống xoài tròn và xoài hôi của huyện Yên Châu vào danh mục nguồn gen cây trồng quý hiếm cần bảo tồn và phát triển.

Từ trái xoài cổ quen thuộc của vùng đất Yên Châu, phát huy thế mạnh địa phương, đến nay, Sơn La đã phát triển vùng xoài ra hầu khắp các tỉnh. Tuy nhiên, không phát triển ồ ạt, Sơn La đã xây dựng quy hoạch và có chiến lược đầu tư vào sản xuất sạch để nâng cao chất lượng và giá trị trái xoài.

Ông Nguyễn Quốc Khánh - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La cho hay, hiện toàn tỉnh có 11.580ha trồng xoài. Năm 2019 có 15.700ha cho thu hoạch, sản lượng dự kiến đạt 35.500 tấn, trong đó khoảng 7.300 tấn đủ điều kiện xuất khẩu. Đặc biệt, chất lượng quả xoài năm 2019 được đánh giá tiến bộ vượt bậc so với năm 2018 do các hộ gia đình, hợp tác xã trồng xoài chủ động áp dụng khoa học kỹ thuật trong canh tác và làm tốt việc đăng ký chất lượng, đăng ký cấp mã vùng…

Tại Yên Châu, để nâng cao chất lượng cho trái xoài, được sự hỗ trợ của Công ty cổ phần thương mại Duy Khánh và các doanh nghiệp xuất khẩu, huyện Yên Châu đã triển khai hỗ trợ cho các hợp tác xã và người dân ứng trước túi để bao trái toàn bộ diện tích xoài hiện có, phục vụ tiêu thụ và xuất khẩu. Các hợp tác xã và người trồng xoài trên địa bàn huyện Yên Châu cũng được cung ứng 2 loại túi là túi màu trắng và túi màu vàng. Tùy theo từng loại túi mà cho các loại trái khác nhau. Cụ thể, nếu bọc trái xoài bằng túi màu trắng sẽ cho quả xoài màu xanh, còn bọc quả xoài bằng túi màu vàng sẽ cho trái xoài màu vàng.

Phong trào “mặc đồng phục” cho xoài nở rộ ở Yên Châu trong mấy năm gần đây. Bao trái xoài nhằm bảo vệ trái xoài khỏi sự tấn công của ruồi vàng và các loại sâu bệnh gây hại.

Theo ông Đào Duy Khánh – Giám đốc Công ty cổ phần Thương mại Duy Khánh (TP.Sơn La), xoài Yên Châu ngon có tiếng, nhưng mẫu mã chưa được đảm bảo nên làm giảm giá thành sản phẩm. Những trái xoài được bọc túi bảo vệ sẽ cho chất lượng và mẫu mã đẹp hơn hẳn, đảm bảo tiêu chuẩn xuất khẩu. Nếu người dân bỏ ra khoảng 1.000 đồng để mua túi bao trái xoài thì có thể thu về trên dưới 10.000 đồng/kg. Bởi lẽ, giá xuất khẩu sản phẩm xoài bao giờ cũng cao hơn giá bán bình thường.

Năm 2019, tỉnh Sơn La có diện tích xoài cho thu hoạch khoảng 15.700 ha, sản lượng dự kiến khoảng 35.500 tấn, trong đó đủ điều kiện xuất khẩu khoảng 7.500 tấn. Qua công tác xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm xuất khẩu, sản phẩm xoài của tỉnh Sơn La được đánh giá có chất lượng rất tốt, đặc trưng riêng về mẫu mã, hương vị. Hiện nay, giá xoài năm 2019 cao hơn năm 2018 từ 30 - 50%. Xoài Sơn La không chỉ chinh phục thị trường trong nước mà còn được xuất khẩu đến nhiều quốc gia như Trung Quốc, Úc, Anh… mang lại thu nhập khả quan cho người dân.