Xuất khẩu gạo basmati cao cấp của Ấn Độ trong tháng 1 chỉ bằng một nửa so với một năm trước, do các thương nhân đổ lỗi cho giá cước vận tải đã tăng gấp đôi sau một loạt cuộc tấn công vào tàu thương mại của phiến quân Houthi do Iran hậu thuẫn. Căng thẳng gia tăng ở Trung Đông, với việc lực lượng Houthi tấn công Mỹ và các mục tiêu khác ở Biển Đỏ, làm gián đoạn hoạt động vận chuyển toàn cầu.

Ảnh: Minh họa. Nguồn Bloomberg

Ấn Độ, nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, chiếm khoảng 40% lượng gạo xuất khẩu toàn cầu và xuất khẩu sang hơn 150 quốc gia. Khoảng 30% lô hàng của nước này tương đương 12% tổng thương mại toàn cầu - bị ảnh hưởng sau khi New Delhi vào tháng 7 năm ngoái cấm xuất khẩu gạo trắng và các loại gạo tấm, trừ các trường hợp ngoại lệ để giải quyết mối lo ngại về an ninh lương thực của các quốc gia khác.

Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo toàn Ấn Độ cho biết vấn đề ở Biển Đỏ đang leo thang. Một giải pháp nhanh chóng sẽ không được đưa ra, bất chấp sự can thiệp của Mỹ để ngăn chặn các cuộc tấn công của Houthi. Trung Đông là thị trường quan trọng cho xuất khẩu gạo basmati của Ấn Độ. Nhưng thời gian vận chuyển hàng hóa từ Ấn Độ đến khu vực đã tăng thêm ba hoặc bốn tuần sau khi bạo lực bùng phát ở Biển Đỏ. Các thương nhân cho biết giá basmati Ấn Độ hiện ở mức khoảng 950 USD đến 1.800 USD/tấn.

Trong khi đó, giá gạo đồ xuất khẩu - được luộc một phần trước khi bán - từ Ấn Độ tăng vọt lên mức cao kỷ lục từ 533 - 542 USD/tấn trong tuần cuối tháng 1 đầu tháng 2 này do nguồn cung hạn chế và nhu cầu ổn định từ người mua châu Á và châu Phi.

Việc mua gạo từ nông dân của Tập đoàn Thực phẩm nhà nước Ấn Độ hầu như không để lại tồn kho cho các thương nhân tư nhân, những người cho biết nhiều nguồn cung cấp hơn có thể sẽ được giữ trong nước để kiềm chế giá trong nước khi quốc gia chuẩn bị tiến hành cuộc bầu cử vào cuối năm nay. Lạm phát lương thực từ lâu đã là một vấn đề quan trọng đối với cử tri ở Ấn Độ.

Liên đoàn các nhà xuất khẩu Gạo Ấn Độ cho biết, xuất khẩu gạo non-basmati của Ấn Độ cũng đang bị ảnh hưởng bởi số lượng hạn chế dành cho thương nhân tư nhân, cũng như thời gian vận chuyển dài và chi phí vận chuyển đắt đỏ hơn đến các vùng của châu Phi và những nơi khác.

Chi phí vận chuyển hàng hóa cao cũng dẫn đến tranh chấp khi các nhà xuất khẩu đẩy mạnh đàm phán hợp đồng với người mua. Chi phí đặt một container trên tàu đến châu Phi đã tăng gấp ba lần lên 4.000 USD. Các thương nhân cho biết cơn ác mộng hậu cần ít ảnh hưởng hơn đến Thái Lan và Việt Nam, các nước xuất khẩu gạo đứng thứ hai và thứ ba thế giới, vì họ gửi ít lô hàng hơn qua điểm nóng Trung Đông. Xuất khẩu của Ấn Độ và Pakistan bị ảnh hưởng nhiều hơn.

Xuất khẩu gạo của Thái Lan và Việt Nam đang trong giai đoạn tạm lắng và sẽ phục hồi sau tháng Ramadan dự kiến kết thúc vào ngày 9/4. Gạo Ấn Độ thường rẻ hơn so với các loại gạo tương đương của Thái Lan và Việt Nam và được ưa chuộng ở một số vùng ở châu Phi. Cả Thái Lan và Việt Nam cũng xuất khẩu số lượng lớn hơn ở châu Á, chẳng hạn như sang Philippines. Gạo 5% tấm tiêu chuẩn của Việt Nam đang được chào bán ở mức khoảng 630 USD/tấn, giảm so với mức 653 USD một tuần trước.

Các thương nhân cho biết, giống Ấn Độ thường được bán với giá thấp hơn khoảng 100 USD/tấn. Vụ thu hoạch lúa gạo mới bắt đầu ở Việt Nam và Thái Lan và dự kiến sẽ đạt đỉnh vào tháng 3. Gạo Ấn Độ được thu hoạch từ tháng 10 đến tháng 11 và nguồn cung đạt đỉnh điểm từ tháng 12 đến tháng 1.

Giá dầu là một mối lo ngại khác. Giá dầu thô Brent chuẩn kỳ hạn đã tăng lên trên 80 USD/thùng vào tuần trước sau khi các hành động leo thang của phiến quân Houthi, bao gồm cả cuộc tấn công vào một tàu chở nhiên liệu vào ngày 2/2. Việc cắt giảm sản lượng chậm của các nhà sản xuất OPEC đã giữ giá ổn định cho đến nay, với nguồn cung vẫn dồi dào bất chấp các vấn đề hậu cần.

Việc cắt giảm sản lượng chậm của các nhà sản xuất OPEC đã giữ giá ổn định do nguồn cung cho thị trường thế giới vẫn dồi dào bất chấp các vấn đề hậu cần. Greg Evans, nhà phân tích nông nghiệp và thực phẩm tại S&P Global Commodity Insights, cho biết tình trạng thiếu gạo sắp xảy ra cũng có thể trở nên trầm trọng hơn do sản lượng thấp hơn ở Trung Quốc và Indonesia nói riêng. Sản lượng của Trung Quốc bị cắt giảm đáng kể do diện tích giảm.

Tuy nhiên, nhập khẩu có thể sẽ không được sử dụng để bù đắp sự thiếu hụt và thay vào đó, Trung Quốc sẽ chứng kiến mức tiêu thụ giảm và tồn kho giảm. Tại Indonesia, mùa trồng trọt bị trì hoãn do thời tiết khô hạn do El Nino và có thể sẽ có thêm một năm nhập khẩu tăng cao, làm tăng giá quốc tế và gia tăng sự cạnh tranh đối với những người mua khác.

Trong báo cáo an ninh lương thực ngày 27/1, Ngân hàng Thế giới cho biết giá gạo đã tăng 4% so với lần cập nhật cuối cùng vào giữa tháng 12 và tăng 39% so với cùng kỳ năm ngoái. Ngân hàng Thế giới cho biết điều kiện khô hạn do El Nino - một hiện tượng thời tiết được đánh dấu bằng lượng mưa không đều - đang đe dọa các khu vực sản xuất chính, nhưng việc Ấn Độ nới lỏng lệnh cấm xuất khẩu đối với một số loại gạo có thể ổn định giá cả.

Các nhà điều hành ngành không dự đoán Ấn Độ sẽ giảm bớt xuất khẩu gạo cho đến sau cuộc bầu cử, dự kiến diễn ra từ tháng 4 đến tháng 5. Gió mùa từ tháng 6 đến tháng 9 thường mang lại 70% lượng mưa hàng năm cho cả nước cũng là một nguyên nhân.

Ở Đông Nam Á, xuất khẩu gạo thấp hơn của Ấn Độ có thể ảnh hưởng đến Philippines và Malaysia nhiều nhất, theo Ravi Khetarpal, chuyên gia Viện Nghiên cứu nông nghiệp châu Á-Thái Bình Dương, Nigeria, Bờ Biển Ngà và Senegal ở Tây Phi cũng sẽ bị ảnh hưởng. Thời tiết xấu ở các quốc gia sản xuất gạo khác như Trung Quốc và Pakistan, cũng như các cuộc chiến tranh Israel-Gaza và Ukraine, cũng góp phần gây ra khó khăn về nguồn cung.

Bắc bán cầu, nơi có nhiều nhà sản xuất lúa gạo lớn trên thế giới, có thể gặp khó khăn bởi El Nino trong suốt thời gian từ tháng 4 đến tháng 6, thời điểm tạo thành mùa gieo trồng lúa chính trên khắp châu Á. Những người trong ngành cho biết, Thái Lan và Việt Nam có thể tìm cách lấp đầy khoảng trống nguồn cung mà Ấn Độ để lại vì họ là những nhà xuất khẩu lớn nhất tiếp theo. Mức độ nghiêm trọng của sự thiếu hụt dự kiến sẽ kéo dài trong một khoảng thời gian hợp lý mà không thể dự đoán được do chiến tranh đang diễn ra và biến đổi khí hậu, đồng thời các quốc gia nên xem xét sử dụng các kỹ thuật thân thiện với khí hậu để tăng sản lượng. Các thương nhân thuộc khu vực tư nhân cũng cần được trao vai trò lớn hơn trên thị trường gạo theo khuyến nghị của Ngân hàng Phát triển châu Á.

Tuy nhiên, trong ngắn hạn, sẽ khó có thể thu hẹp khoảng cách với Ấn Độ. Joseph Glauber, chuyên gia nghiên cứu cao cấp tại Viện Nghiên cứu chính sách lương thực quốc tế ở Washington cho biết xuất khẩu từ Thái Lan, Việt Nam và Pakistan tăng lên, nhưng Đông Nam Á cũng bị ảnh hưởng bởi El Nino nên khó có khả năng họ sẽ lấp đầy hoàn toàn khoảng trống mà Ấn Độ để lại.

Thế giới dự đoán rằng Ấn Độ sẽ nới lỏng các hạn chế sau cuộc bầu cử, nhưng nếu lệnh cấm được duy trì, giá sẽ tăng cao hơn. Xuất khẩu gạo của Ấn Độ đã giảm 47% trong khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 11 so với cùng kỳ năm 2022.

Dữ liệu thương mại gần đây nhất tính đến tháng 11 năm ngoái, cho thấy xuất khẩu gạo của Ấn Độ sang Tây Phi giảm khoảng 53%, xuất khẩu sang Đông Phi giảm 57% và nguồn cung cấp cho các quốc gia Trung Phi giảm 80%. Các khu vực này đang dựa vào các nhà cung cấp khác để bù đắp cho sự thiếu hụt nguồn cung của Ấn Độ, nhưng dữ liệu hiện có cho thấy “rõ ràng tổng lượng gạo nhập khẩu đang giảm”. Mối lo ngại về tình trạng thiếu lương thực sẽ gia tăng khi Ấn Độ tiếp tục hạn chế xuất khẩu.