Năm 2017, Chính phủ ban Nghị định 20/2017/NĐ-CP quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết (Nghị định 20) và Thông tư 41/2017/TT-BTC hướng dẫn thực hiện một số điều của Nghị định 20 được ban hành vào năm 2017, vấn đề về giao dịch liên kết mới được nhìn nhận và điều chỉnh một cách toàn diện.

Tuy nhiên, sau một thời gian triển khai, Nghị định 20 đã bộc lộ một số bất cập và chưa có tính khả thi. Vì vậy, Chính phủ đã ban hành Nghị định 68/2020/NĐ-CP (Nghị định 68) sửa đổi, bổ sung khoản 3 Điều 8 Nghị định số 20, thời gian tới sẽ ban hành một nghị định sửa đổi toàn diện Nghị định số 20.

Ảnh minh hoạ

Ngày 5/11/2020, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 132/2020/NĐ-CP (Nghị định số 132), quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết. Nghị định số 132 kế thừa những nội dung đã được quy định tại Nghị định cũ và đưa ra các biện pháp tăng cường quản lý thuế đối với các giao dịch liên kết, do đó sẽ tăng số thu vào ngân sách.

Điểm mới của Nghị định số 132 đó là bổ sung quy định cho phép phần chi phí lãi vay vượt định mức khống chế 30% được chuyển sang kỳ tính thuế tiếp theo khi xác định tổng chi phí lãi vay được trừ trong trường hợp tổng chi phí lãi vay phát sinh được trừ của kỳ tính thuế tiếp theo thấp hơn mức quy định 30%. Thời gian chuyển chi phí lãi vay tính liên tục không quá 5 năm kể từ năm tiếp sau năm phát sinh chi phí lãi vay không được trừ.

Cho đến nay, theo đánh giá, các quy định của pháp luật về quản lý thuế đối với các doanh nghiệp có giao dịch liên kết dù đã được quy định đầy đủ nhưng thực tế vẫn còn những vướng mắc, gây khó khăn, tranh chấp trong quá trình thực thi. Đặc biệt, Kiểm toán Nhà nước chỉ rõ, thời gian qua, việc quản lý thuế đối với các giao dịch liên kết gặp nhiều khó khăn do cơ chế, chính sách chưa hoàn thiện, còn bất cập, ngay cả quy trình thanh tra giao dịch liên kết cũng chưa được ban hành, cơ sở dữ liệu của các doanh nghiệp có giao dịch liên kết cũng chưa được xây dựng đầy đủ…

Qua Chuyên đề Công tác quản lý thu, việc thực hiện nghĩa vụ thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết giai đoạn 2017-2020 trên địa bàn TP. Hà Nội cho thấy, Cục Thuế Hà Nội đã xây dựng lồng ghép các chuyên đề giao dịch liên kết trong kế hoạch thanh, kiểm tra hàng năm mà chưa tổ chức riêng thành các cuộc thanh tra chuyên đề đối với các doanh nghiệp có giao dịch liên kết.

Đáng kể, tỷ lệ kiểm tra hồ sơ tại trụ sở cơ quan thuế đối với doanh nghiệp có kê khai giao dịch liên kết năm 2020 là 32 hồ sơ, chỉ chiếm 2,3% số lượt kê khai giao dịch liên kết (32/1.364 hồ sơ người nộp thuế). Kết quả kiến nghị xử lý chủ yếu là loại trừ chi phí lãi vay vượt mức khi xác định thu nhập chịu thuế thu nhập doanh nghiệp theo quy định tại Điều 1 Nghị định số 68 và khoản 3 Điều 16 Nghị định số 132.

Ngày 3/1/2020, Cục Thuế Hà Nội đã báo cáo xin ý kiến Tổng cục Thuế về việc doanh nghiệp có giao dịch liên kết quy định tại Nghị định 20, trong đó nêu cụ thể 3 vấn đề còn vướng mắc: Đối tượng doanh nghiệp dự án, nhà đầu tư dự án BOT, BTO, BT, PPP…; doanh nghiệp chỉ phát sinh hoạt động vay ngân hàng; cách xác định các khoản vay vốn để so sánh với tiêu thức 25% vốn góp của chủ sở hữu doanh nghiệp đi vay và cách xác định tổng giá trị các khoản nợ trung và dài hạn của doanh nghiệp đi vay (để xác định tiêu chí 50%). Đến ngày 1/11/2020, tuy Chính phủ đã ban hành Nghị định 132 quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết nhưng cũng tiếp tục không quy định riêng đối với các doanh nghiệp BOT.

Kiểm toán Nhà nước cũng có thêm nhiều minh chứng cho thấy việc thực hiện chính sách quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết vẫn còn những khó khăn khác. Trong đó, cơ quan thuế chưa có đầy đủ dữ liệu thông tin đối với các doanh nghi có giao dịch liên kết trên địa bàn nên gặp khó trong công tác quản lý thu và kiểm tra nghĩa vụ thuế. Ngoài ra, việc xác định “Các trường hợp khác trong đó doanh nghiệp chịu sự điều hành, kiểm soát quyết định trên thực tế đối với hoạt động sản xuất kinh doanh của DN kia” là rất khó do quy định không cụ thể.

Cùng với đó, đối với chi phí lãi vay từ các giao dịch độc lập, qua kiểm tra, đối chiếu thuế với các doanh nghiệp tại các chi cục thuế và cục thuế cho thấy, căn cứ tờ khai thuế thu nhập doanh nghiệp và Báo cáo tài chính của đơn vị thuộc diện có giao dịch liên kết thì điều kiện quy định tại Nghị định 132 là “Một doanh nghiệp bảo lãnh hoặc cho một doanh nghiệp khác vay vốn dưới bất kỳ hình thức nào (bao gồm cả các khoản vay từ bên thứ ba được đảm bảo từ nguồn tài chính của bên liên kết và các giao dịch tài chính có bản chất tương tự) với điều kiện khoản vốn vay ít nhất bằng 25% vốn góp của chủ sở hữu của doanh nghiệp đi vay và chiếm trên 50% tổng giá trị các khoản nợ trung và dài hạn của doanh nghiệp đi vay”.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp đều không đồng thuận nên không cung cấp đủ hồ sơ, tài liệu cho cơ quan kiểm tra, đối chiếu, thậm doanh nghiệp đã gửi văn bản kiến nghị về vấn đề này với Bộ Tài chính. Từ thực tế này, Kiểm toán Nhà nước nhấn mạnh, việc hoàn thiện cơ sở pháp lý đồng bộ, thống nhất, với những quy định cụ thể, rõ ràng, dễ hiểu, dễ áp dụng… là yêu cầu tất yếu đang được đặt ra.