Chiều 1/3, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp Hội đồng Thẩm định Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch).

Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng đánh giá cao những ý kiến phản biện, đề xuất tâm huyết và nhấn mạnh một số vấn đề cần lưu ý đối với Bộ Công Thương, đơn vị tư vấn lập Quy hoạch.

Cụ thể, Quy hoạch đã tổng hợp, thu thập dữ liệu các quy hoạch đã, đang triển khai để đánh giá quy mô, trữ lượng khoáng sản, nhưng cần tiếp tục bổ sung các số liệu, bảo đảm chính xác, tin cậy.

Cần lưu ý vấn đề công nghệ trong công tác quy hoạch

Quy hoạch cần chú ý hơn nữa tới yêu cầu về công nghệ trong thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản để đánh giá kỹ hơn trữ lượng, quy mô khoáng sản, nhất là những tài nguyên, khoáng sản đi kèm.

Để giải quyết bài toán kinh tế và môi trường, Phó Thủ tướng cho rằng phải cân nhắc hoạt động khai thác khoáng sản với bảo vệ môi trường và phát triển các ngành kinh tế xanh khác.

Đối với những mỏ khoáng sản có thể bảo vệ, lưu giữ được, không bị huỷ hoại bởi các hoạt động kinh tế khác thì phải để dành cho thế hệ mai sau. Không khai thác khoáng sản nếu phá vỡ cảnh quan hoặc ở những nơi có thể phát triển các hoạt động kinh tế hiệu quả hơn, thân thiện hơn, xanh hơn, không hy sinh lợi ích người dân.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh: Hoạt động khai thác khoáng sản phải gắn với bảo vệ môi trường, bảo tồn tài nguyên, cảnh quan, theo định hướng kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh, kinh tế carbon thấp.

Phó Thủ tướng đã gợi mở hướng sử dụng đất, đá thải làm vật liệu san lấp thông thường; nghiên cứu, đánh giá kỹ tầng đất sau khi khai thác các mỏ quặng lộ thiên để có phương án hoàn thổ phù hợp, hiệu quả hơn so với hiện nay.

Phó Thủ tướng đồng tình đối với định hướng trong Quy hoạch liên quan đến thăm dò, khai thác, chế biến các loại khoáng sản có trữ lượng lớn, chiến lược, quan trọng (bô-xít, titan, đất hiếm, crômit, niken) có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của các ngành kỹ thuật mũi nhọn, công nghệ cao, như: Điện, điện tử, quang học, laser, vật liệu siêu dẫn, chất phát quang.

Các doanh nghiệp được cấp phép khai thác mỏ phải có đủ năng lực đầu tư các dự án chế biến sâu sử dụng công nghệ tiên tiến, thiết bị hiện đại, bảo vệ môi trường bền vững.

“Đây là vấn đề có tính chiến lược, nhất là khi các nước trên thế giới phát triển mạnh mẽ năng lượng tái tạo, thiết bị, máy móc tích trữ năng lượng. Vì vậy, cần phải có quy hoạch riêng đối với các loại tài nguyên khoáng sản chiến lược, hiếm, vật liệu năng lượng”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

“Quy hoạch cũng cần tính đến năng lực cơ sở hạ tầng, hệ thống giao thông, công nghệ khai thác, chế biến. Các cơ quan quản lý nhà nước phải rà soát kỹ, trao đổi với địa phương khi tiến hành thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản, trong mối quan hệ với các ngành kinh tế khác trên địa bàn”, Phó Thủ tướng lưu ý.

Trong tổ chức, thực hiện Quy hoạch, Bộ TN&MT, Bộ Công Thương phải phối hợp chặt chẽ hơn nữa, dựa trên nhu cầu phát triển kinh tế, giải quyết bài toán cung-cầu của thị trường, “gắn điều tra với quy hoạch và nhu cầu của thị trường” nhằm đem lại hiệu quả cao nhất.

Trao đổi về một số kiến nghị, đề xuất cụ thể của các địa phương, Phó Thủ tướng yêu cầu Quy hoạch phải có hướng dẫn, tiêu chí cụ thể triển khai các hoạt động kinh tế, xã hội mà không ảnh hưởng đến các mỏ khoáng sản dự trữ lâu dài; thực hiện khai thác theo hình thức “cuốn chiếu” để trả lại diện tích thực hiện các hoạt động kinh tế khác;

Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Công Thương, đơn vị tư vấn lập Quy hoạch cần tiếp thu nghiêm túc, giải trình đầy đủ; xây dựng cơ sở dữ liệu của Quy hoạch, cập nhập thường xuyên, kết nối, chia sẻ với các quy hoạch liên quan trong quá trình triển khai, phục vụ công tác quản lý hoạt động thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản hiệu quả, phục vụ phát triển kinh tế, bảo vệ cảnh quan, môi trường;…

Theo báo cáo của Bộ Công Thương, 12 quy hoạch liên quan đến thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các nhóm/loại khoáng sản khác nhau, được thực hiện trong những năm qua, đã đánh giá tác động của việc thăm dò, khai thác, chế biến, sử dụng các loại khoáng sản đến phát triển kinh tế-xã hội, quốc phòng-an ninh, môi trường, đa dạng sinh học, cảnh quan, dịch vệ sinh thái. Đồng thời, các quy hoạch này đã phân tích đánh giá chủ trương, định hướng phát triển kinh tế-xã hội, bảo vệ môi trường và các quy hoạch có liên quan đến khai thác, sử dụng các loại khoáng sản.

Tuy nhiên, công tác chế biến khoáng sản kim loại chưa thực hiện được theo các quy hoạch đã phê duyệt trước đó với tỷ lệ thực hiện thấp (khai thác boxit đạt 33%, titan 25%, chì-kẽm 27%, sắt 30%, cromit và mangan 0%...).

Trong khi đó, theo dự báo, nhu cầu nguyên liệu khoáng sản trong nước tăng trung bình 6,5%/năm theo tốc độ phát triển kinh tế và dự báo nhu cầu khoáng sản kim loại trên thế giới. Xu hướng tăng về nhu cầu và giá các kim loại cơ bản, kim loại hiếm, nguyên liệu khoáng khác phục vụ công nghệ điện tử, pin năng lượng… có nguy cơ thiếu hụt.

Do đó, việc xây dựng Quy hoạch nhằm thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản đảm bảo phát triển bền vững, hiệu quả lợi ích kinh tế-xã hội và bảo vệ môi trường, gắn với đảm bảo an ninh, quốc phòng, hài hòa giữa lợi ích quốc gia, địa phương và doanh nghiệp.

Trong đó, đặc biệt ưu tiên và khuyến khích các thành phần kinh tế trong nước đầu tư các dự án khai thác, chế biến sâu khoáng sản chiến lược có quy mô lớn, sử dụng khoáng sản hợp lý, hiệu quả và bảo vệ cảnh quan thiên nhiên, di tích lịch sử-văn hóa, danh lam thắng cảnh và các tài nguyên thiên nhiên khác, đảm bảo nguồn khoáng sản dự trữ quốc gia.

Việc sử dụng khoáng sản phải đảm bảo cân đối hài hòa giữa xuất-nhập khẩu, đảm bảo nhu cầu sử dụng trong nước, cung cấp nguyên liệu cho các dự án chế biến, chỉ xuất khẩu khoáng sản đã qua chế biến đạt tiêu chuẩn xuất khẩu theo quy định…

Dự kiến, tổng số vốn đầu tư cho công tác thăm dò, khai thác, chế biến các loại khoáng sản trong giai đoạn 2021-2030 và giai đoạn 2030-2050 khoảng gần 661 nghìn tỷ đồng. Quy hoạch cũng đề ra các giải pháp thực hiện về pháp luật, chính sách; tài chính, đầu tư; khoa học-công nghệ và môi trường; tuyên truyền, nâng cao nhận thức; đào tạo, tăng cường năng lực; hợp tác quốc tế; đáp ứng nguồn nhân lực; tổ chức thực hiện và giám sát thực hiện quy hoạch…

Tại cuộc họp, đại diện các bộ ngành, địa phương, chuyên gia, nhà phản biện đề nghị tiếp tục rà soát, cập nhật các văn bản pháp lý, tiêu chuẩn mới nhất, bổ sung định hướng về đánh giá tác động môi trường và cải tạo phục hồi môi trường của các dự án phục hồi thăm dò; quản lý chặt chẽ các biện pháp cải tạo môi trường đối với từng loại hình khoáng sản, công nghệ khai thác áp dụng; xem xét đến các mục tiêu tăng trưởng sản lượng alumin; cân nhắc giữ lại các quy định về công suất tối thiểu của dự án đầu tư chế biến quặng titan…

Ngoài ra, một số đại biểu đề nghị làm rõ định hướng sử dụng đất, cải tạo môi trường sau khi khai thác quặng boxit, titan…; ưu tiên nguồn vốn khoa học và công nghệ, nghiên cứu áp dụng công nghệ khai thác và chế biến nhằm tận thu và nâng cao hiệu quả tài nguyên khoáng sản…/.