4 tác động lớn

Tháng 6/2023, Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền (FATF) đã đưa Việt Nam vào Danh sách giám sát tăng cường (Danh sách Xám), đồng thời đưa ra 17 khuyến nghị hành động đối với Việt Nam để giải quyết các thiếu hụt trong cơ chế phòng chống rửa tiền, tài trợ khủng bố, tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt.

Theo ước tính của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), phần lớn các quốc gia khi bị đưa vào Danh sách Xám của FATF, có nguy cơ giảm trung bình 7,6% GDP, dòng vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài (FDI) giảm trung bình 3% GDP; dòng vốn đầu tư gián tiếp giảm trung bình 2,9% GDP; và dòng vốn đầu tư thông qua các kênh khác giảm trung bình 2,4% GDP.

Theo các chuyên gia, việc nằm trong Danh sách Xám của FATF còn mang đến những bất lợi trong đánh giá của quốc tế nói chung, đặc biệt là liên quan đến hoạt động kinh tế, thương mại, đầu tư, hợp tác quốc tế của Việt Nam; làm tăng chi phí và điều kiện đối với các khoản vay, cho vay, tăng chi phí hoạt động đầu tư, thương mại, dẫn đến giảm dòng vốn FDI.

Ông Phan Đức Trung, Phó Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam cho rằng, các tác động kinh tế và tài chính khi bị liệt vào Danh sách Xám có thể kể đến, gồm:

Thứ nhất, hạn chế quan hệ tài chính quốc tế: Ngân hàng và tổ chức tài chính quốc tế có thể yêu cầu tuân thủ các quy định nghiêm ngặt hơn khi làm việc với các thực thể tại quốc gia bị liệt vào Danh sách Xám, gây khó khăn cho quốc gia đó trong việc tiếp cận hệ thống tài chính toàn cầu và thực hiện các hoạt động thương mại và đầu tư quốc tế.

Thứ hai, tăng chi phí tài chính: Doanh nghiệp và cá nhân tại quốc gia bị liệt vào Danh sách Xám có nguy cơ đối mặt với chi phí tài chính tăng cao do sự phức tạp hóa trong quy trình giao dịch và kiểm soát tài chính, nhằm kiểm soát các giao dịch bất thường.

Thứ ba, mất cơ hội đầu tư: Sự không chắc chắn về môi trường kinh doanh và tài chính có thể khiến các nhà đầu tư quốc tế tránh xa quốc gia bị liệt vào Danh sách Xám, đánh mất cơ hội đầu tư và phát triển kinh tế trong quốc gia đó.

Thứ tư, tác động đến hình ảnh và uy tín: Vào Danh sách Xám có thể ảnh hưởng đến hình ảnh và uy tín của quốc gia đó trên trường quốc tế, gây mất lòng tin từ phía các đối tác thương mại và đầu tư, đánh mất điều kiện thuận lợi cho hợp tác quốc tế và phát triển kinh tế.

Ông Phan Đức Trung khẳng định, việc tuân thủ các Khuyến nghị của FATF là một trong những mục tiêu quan trọng và ưu tiên hàng đầu của Việt Nam nhằm thoát khỏi Danh sách Xám và tránh xảy ra các hệ lụy về kinh tế.

Để thể hiện thiện chí và quyết tâm chính trị trong công tác phòng chống rửa tiền, tài trợ khủng bố, tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, ngày 18/10/2023, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái đã chủ trì cuộc họp của Ban Chỉ đạo phòng, chống rửa tiền để triển khai các công việc đưa Việt Nam ra khỏi Danh sách Xám. Đồng thời, Chính phủ Việt Nam đã có cam kết gửi Chủ tịch FATF về việc thực hiện kế hoạch hành động do FATF khuyến nghị với thời gian thực hiện là trong 2 năm.

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, việc thực hiện 17 hành động được FATF ấn định trong khoảng thời gian ngắn (2 năm, đến tháng 6/2025) để ra khỏi Danh sách Xám là một thách thức rất lớn đối với Việt Nam nói chung và các bộ, ngành hữu quan nói riêng.

“Đặc biệt lưu ý, các khuyến nghị của FATF hiện nay về chống rửa tiền (AML), chống tài trợ khủng bố (CFT) đã bao gồm cả quy định về tài sản ảo (VA) và nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo (VASP), trong khi Việt Nam là điểm đến hấp dẫn của các VASP do cơ chế thị trường mở, không bị đánh thuế và không ràng buộc pháp lý. Từ đó có thể khẳng định, với thời gian chỉ 2 năm, nếu Việt Nam không ban hành khung pháp lý nhanh chóng nhằm quản lý VA và VASP, việc thoát khỏi Danh sách Xám là rất khó khăn”, ông Phan Đức Trung nêu quan điểm.

Cần sự vào cuộc mạnh mẽ của các bộ, ngành

Theo Phó Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam, việc ra khỏi Danh sách Xám dù khó khăn, nhưng chắc chắn làm được nếu có sự vào cuộc của toàn hệ thống chính trị.

Đầu tiên, các cơ quan quản lý của Việt Nam cần nhanh chóng nhận diện VA và các VASP. Đây là bước khởi đầu và bắt buộc để có thể áp dụng các khuyến nghị của FATF trong quản lý thị trường VA.

“Nhận diện VA ở đây có thể hiểu là công nhận các VA như tiền mã hoá là một loại tài sản có giá trị, theo Bộ Luật Dân sự đã có từ năm 2015. Từ đó, tiến tới quản lý theo các quy định pháp luật hiện hành, trong khi tiếp tục nghiên cứu và chờ đợi ban hành các quy định mới”, ông Trung nói.

Đồng thời ông Trung cũng cho rằng, Việt Nam có thể tham khảo các nước đi trước trong việc quản lý thị trường VA như Mỹ. Nước này xác định VA như tiền mã hoá là “một đại diện kỹ thuật số của giá trị, có chức năng như một phương tiện trao đổi, một đơn vị tài khoản và/hoặc một kho lưu trữ giá trị” và áp đặt thuế thu nhập lãi vốn trên các giao dịch từ năm 2014. Cơ quan Chống tội phạm tài chính (FinCEN) của Mỹ cũng dựa trên Đạo luật Bảo mật Ngân hàng (BSA) để áp dụng Quy tắc trao đổi thông tin trong giao dịch hay Khuyến nghị 16 đối với các giao dịch VA có giá trị trên 3.000 USD.

Hay một quốc gia cũng nằm trong Danh sách Xám của FATF giống Việt Nam là Các tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), vào ngày 6/11/2023 đã công bố hướng dẫn chung dành cho các VASP, bao gồm các hình phạt dân sự, thậm chí là hình sự đối với VASP hoạt động không phép. Đây được xem là nỗ lực mới nhất của UAE nhằm ra khỏi Danh sách Xám.

“Nhìn chung, việc thả lỏng để các VASP hoạt động công khai như hiện nay là rủi ro lớn đối với thị trường tài chính trong nước. Các đối tượng rửa tiền xuyên biên giới có thể chọn Việt Nam là địa điểm lý tưởng để rửa tiền thông qua các VASP này, đặc biệt là các sàn giao dịch tiền mã hoá. Việc các sàn không có trụ sở chính thức, không có pháp nhân và hoạt động không có bất kỳ ràng buộc pháp lý nào khiến việc yêu cầu hợp tác cung cấp thông tin với họ trở nên rất khó khăn, thậm chí không phản hồi. Trong khi đó, để thẩm định người dùng và xác minh các giao dịch VA bất thường sẽ cần sự hợp tác của chính các VASP”, Phó Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam nhìn nhận.

Do đó, chiếu theo các khuyến nghị của FATF, vấn đề này được xem là rủi ro cao đối với hoạt động rửa tiền xuyên biên giới, đồng thời cho thấy sự cấp bách trong việc xác định hình thái tài sản ảo, từ đó ban hành những quy tắc ban đầu để quản lý thị trường VA và hoạt động của các VASP.