4 nước ASEAN là Indonesia, Malaysia, Thái Lan và Việt Nam phát hành toàn bộ giấy chứng nhận xuất xứ Mẫu D theo hình thức điện tử (e-Form D), trong đó e-form D bản cứng chỉ được phát hành khi ASW có vấn đề kỹ thuật. Đây là tiến triển trong việc thực hiện Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA).

ASEAN đã liên tục thực hiện cam kết giữ cho thị trường mở. Năm 2009, giữa cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu tồi tệ nhất kể từ cuộc đại suy thoái, ASEAN đã ký ATIGA nhằm tăng cường cam kết hướng tới một nền kinh tế khu vực mở và hội nhập. ATIGA củng cố và hợp lý hóa tất cả các điều khoản trong Chương trình thuế quan ưu đãi có hiệu lực chung cho Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (CEPT - AFTA). Qua đó thúc đẩy thương mại trong khu vực bằng cách giảm các rào cản đối với thương mại nội khối ASEAN thông qua cắt giảm thuế quan, xác định lại quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn hóa quy trình thông quan và hải quan, và giảm/xóa bỏ các hàng rào phi thuế quan.

Để được hưởng ưu đãi thuế quan theo ATIGA, doanh nghiệp phải đáp ứng các tiêu chí về Quy tắc xuất xứ (ROO); các chỉ số được sử dụng để xác định nơi sản xuất một sản phẩm. Các quy tắc cụ thể sản phẩm (PSR) trong ATIGA quy định rằng một sản phẩm có thể được phân loại là hàng hóa có xuất xứ từ ASEAN nếu (i) trải qua thay đổi về phân loại thuế quan (CTC), nghĩa là nguyên liệu không có xuất xứ được sử dụng trong sản xuất của một hàng hóa không được có cùng phân loại theo HS với hàng hóa cuối cùng; (ii) đáp ứng hàm lượng giá trị khu vực không dưới ngưỡng 40%; (iii) hoàn thành một quy trình sản xuất cụ thể ở các Quốc gia Thành viên ASEAN (AMS) hoặc (iv) theo tiêu chí kết hợp.

Tiến độ và tác động của việc thực hiện ATIGA

(i) Giảm thuế quan: Viện Nghiên cứu kinh tế ASEAN và Đông Á (ERIA) từ nghiên cứu về tác động của ATIGA đối với khu vực, báo cáo rằng các cam kết tự do hóa thuế quan theo ATIGA hầu hết đã đạt được và do đó, đưa ASEAN đến gần hơn với mục tiêu trở thành một "thị trường chung và một cơ sở sản xuất thống nhất". Brunei Darussalam, Indonesia, Malaysia, Singapore, Thái Lan và Philippines đã xóa bỏ thuế quan nhập khẩu đối với 99% số dòng thuế vào năm 2010, chỉ còn một số mặt hàng nhạy cảm chưa được xóa bỏ thuế quan theo ATIGA.

Hơn nữa, mức thuế trung bình đối với Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam, ghi nhận sự linh hoạt, đã giảm từ 2,61% năm 2010 xuống 0,11% vào năm 2022. Điều này dẫn đến mức thuế trung bình nội khối ASEAN tiếp tục giảm từ 1,06% vào năm 2010 xuống 0,06% vào năm 2022. Ngoài ra, ATIGA đã tăng Biên độ ưu đãi (MOP) trong các lĩnh vực được bảo hộ cao, chẳng hạn như nông sản, dẫn đến tỷ lệ sử dụng ATIGA trong lĩnh vực này cao. Ví dụ, tỷ lệ sử dụng nông nghiệp chế biến nói chung trong năm 2018 ở Campuchia, Malaysia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam là trên 60%.

(ii) Quy tắc xuất xứ cạnh tranh: Vì ATIGA cũng xem xét việc loại bỏ các biện pháp phi thuế quan, ATIGA tìm cách đảm bảo rằng ROO tạo thuận lợi cho thương mại và dễ dàng tuân thủ, đồng thời các Quy trình Chứng nhận Hoạt động (OCP) thân thiện với người dùng. ATIGA đã sắp xếp hợp lý các yêu cầu về tài liệu, chẳng hạn như những nội dung liên quan đến yêu cầu dữ liệu tối thiểu để áp dụng Giấy chứng nhận xuất xứ (Mẫu D) và các điều khoản OCP sửa đổi để cung cấp thêm sự rõ ràng trong việc giải thích các điều khoản nhất định.

Triển khai chứng nhận xuất xứ điện tử mẫu D (ATIGA e-Form D) vào tháng 12 năm 2019, tất cả các nước ASEAN đã tham gia hoạt động trực tiếp Cơ chế một cửa ASEAN (ASW), cho phép cấp ưu đãi thuế quan dựa trên Giấy chứng nhận xuất xứ điện tử ATIGA được trao đổi thông qua ASW. Điều này cho phép hợp lý hóa các thủ tục thương mại và quy trình tài liệu cũng như giảm chi phí và thời gian kinh doanh cho các thương nhân. Vào năm 2021, các nước ASEAN đã trao đổi 880.000 e-Form D thông qua ASW...

ATIGA đã đơn giản hóa hơn nữa quy trình chứng nhận xuất xứ thông qua việc khởi động chương trình Tự chứng nhận xuất xứ (AWSC) trên toàn ASEAN cho phép các nhà xuất khẩu được chứng nhận tự chứng nhận tình trạng xuất xứ của hàng hóa để đủ điều kiện hưởng các ưu đãi thuế quan của ATIGA. Tính đến tháng 7/2022, có hơn 600 nhà xuất khẩu được chứng nhận đã đăng ký tại ASEAN.

Những thách thức và con đường phía trước cho ATIGA

Một số thách thức vẫn còn trong việc thực hiện ATIGA. Một ví dụ là chi phí quản lý tuân thủ do sử dụng bản cứng Mẫu D. Cũng lưu ý rằng, trong khi ATIGA được coi là hiệu quả nhất khi có sự tham gia của các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME), thì báo cáo về tâm lý doanh nghiệp ASEAN 2020-2021 đã xác định rằng các MSME ở ASEAN có nhận thức thấp về hiệp định.

Nhận thức được những thách thức này, các Bộ trưởng Kinh tế ASEAN (AEM) đã khởi động đàm phán nâng cấp ATIGA để đảm bảo rằng hiệp định này vẫn phù hợp, hướng tới tương lai, đáp ứng tốt hơn với những phát triển gần đây và bao trùm hơn cho các MSME. ATIGA được nâng cấp dự kiến ​​sẽ nâng cao vị thế của ASEAN trong chuỗi cung ứng toàn cầu, giảm chi phí thương mại, giảm các rào cản quy định, giải quyết các nút thắt hậu cần và đưa ASEAN vào con đường tăng trưởng kinh tế bền vững và toàn diện hơn.