Việt Nam đang nỗ lực hiện thực hóa cam kết mạnh mẽ về giảm mức phát thải thông qua chuyển dịch năng lượng. Hiện Bộ Công Thương đang tập trung nhiều giải pháp chuyển đổi số trong ngành năng lượng để thúc đẩy lộ trình phát triển năng lượng bền vững. Bà Ngô Thúy Quỳnh - Phó Vụ trưởng Vụ Dầu khí và Than (Bộ Công Thương) đã có cuộc trao đổi với Vuasanca về nội dung này.

Xin bà giới thiệu tổng quan về hệ thống năng lượng Việt Nam cho đến thời điểm này ở 3 lĩnh vực chính là dầu khí, than và điện?

Hiện nay, tham gia trong ngành năng lượng Việt Nam gồm có ba phân ngành chính là: Dầu khí, than, điện; ngoài ra còn có các năng lượng mới và năng lượng tái tạo. Trong đó, ngành dầu khí được phân thành 3 khâu chính: Thượng nguồn (thăm dò khai thác dầu khí), trung nguồn (vận chuyển), hạ nguồn (chế biến, phân phối dầu khí).

Bà Ngô Thúy Quỳnh – Phó Vụ trưởng Vụ Dầu khí và Than (Bộ Công Thương)

Trong lĩnh vực thăm dò, khai thác, chế biến dầu khí có sự tham gia của Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN), các doanh nghiệp nước ngoài và doanh nghiệp tư nhân trong nước; trong đó, thị trường khí tự nhiên vẫn được nhà nước định hướng PVN/PVGas đóng vai trò điều tiết, phân phối thị trường khí tự nhiên. Trong lĩnh vực nhập khẩu và phân phối sản phẩm xăng dầu có sự tham gia của Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex), PVN và nhiều doanh nghiệp đầu mối khác.

Đối với phân ngành than: Trong lĩnh vực khai thác, chế biến và xuất nhập khẩu than có sự tham gia của Tập đoàn Công nghiệp Than và Khoáng sản Việt Nam (TKV), Tổng Công ty Đông Bắc và các doanh nghiệp khác. Tại Việt Nam, phổ biến nhất là than antraxit (than anthracite), tập trung ở Quảng Ninh với trữ lượng hơn 3 tỉ tấn, chiếm khoảng 90% trữ lượng than cả nước. Ngoài than antraxit, ở nước ta còn có than nâu phân bố ở Đồng bằng sông Hồng và than bùn tập trung nhiều ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Hàng năm, sản lượng khai thác than trong nước đạt khoảng trên 42-45 triệu tấn; sản lượng than nhập khẩu khoảng 46-63 triệu tấn (Úc, Indonesia, Nam Phi…) và chủ yếu cung cấp cho các nhà máy điện.

Đối với phân ngành điện lực: Trong lĩnh vực sản xuất điện có sự tham gia của các tập đoàn kinh tế nhà nước như EVN, PVN, TKV, các doanh nghiệp tư nhân, các nhà đầu tư nước ngoài theo hình thức BOT (Xây dựng – kinh doanh – chuyển giao); IPP (dự án điện độc lập), PPP (theo hình thức đối tác công-tư)…

Về điều độ, truyền tải và phân phối hiện nay đang do EVN (các công ty trực thuộc) thực hiện; Về cơ cấu nguồn điện: Việt Nam có nhiều nguồn cung cấp điện (nhiệt điện, thủy điện, điện gió, điện mặt trời, điện sinh khối…) trong đó thủy điện (30%), nhiệt điện than (29%), điện mặt trời (24%), điện khí (13%) là các nguồn cung cấp điện chính. Hiện nay, sản lượng điện thương phẩm hàng năm gần đạt đạt khoảng 220 tỷ kWh.

Tham gia trong ngành năng lượng Việt Nam gồm có ba phân ngành chính là: Dầu khí, than, điện; ngoài ra còn có các năng lượng mới và năng lượng tái tạo

Thực hiện chương trình chuyển đổi số trong lĩnh vực năng lượng theo Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công Thương đã triển khai những nội dung gì và kết quả ra sao, thưa bà?

Theo Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, Bộ Công Thương được Thủ tướng Chính phủ giao chủ trì triển khai một số nhiệm vụ, giải pháp về Chuyển đổi số trong lĩnh vực năng lượng (khoản 6 mục VIII Điều 1).

Thực hiện nhiệm vụ được giao tại Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ, ngày 29 tháng 4 năm 2022, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 823/QĐ-BCT về Chương trình chuyển đổi số tại Bộ Công Thương giai đoạn 2022-2025 trong đó giao Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo là đơn vị đầu mối thực hiện nhiệm vụ “xây dựng và ban hành kế hoạch chuyển đổi số trong lĩnh vực năng lượng, trong đó ưu tiên tập trung cho ngành điện lực hướng đến tối đa hóa và tự động hóa các mạng lưới cho việc cung ứng điện một cách hiệu quả” trong năm 2022. Tuy nhiên sau khi đánh giá, Bộ Công Thương nhận thấy nhiệm vụ này tương đối phức tạp cần thêm thời gian để nghiên cứu do đó chưa đưa nhiệm vụ này vào Kế hoạch chuyển đổi số của Bộ Công Thương năm 2022 (ban hành kèm Quyết định số 1582/QĐ-BCT ngày 8/8/2022).

Hiện nay, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đang xây dựng dự thảo Kế hoạch chuyển đổi số của Bộ Công Thương năm 2023 (Văn bản 478/TMĐT-CPS ngày 21/5/2023 xin ý kiến các đơn vị thuộc Bộ) để trình lãnh đạo Bộ xem xét, phê duyệt, trong đó đề xuất giao Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo thực hiện nhiệm vụ “xây dựng và ban hành kế hoạch chuyển đổi số trong lĩnh vực năng lượng, trong đó ưu tiên tập trung cho ngành điện lực hướng đến tối đa hóa và tự động hóa các mạng lưới cho việc cung ứng điện một cách hiệu quả” trong năm 2023.

Trên cơ sở Kế hoạch chuyển đổi số của Bộ Công Thương năm 2023 được lãnh đạo Bộ phê duyệt, Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo sẽ phối hợp cùng các đơn vị liên quan xây dựng, trình lãnh đạo Bộ ra Quyết định ban hành kế hoạch chuyển đổi số trong lĩnh vực năng lượng.

Ngoài ra, hiện nay các Tập đoàn/doanh nghiệp trong lĩnh vực năng lượng như EVN, PVN, TKV, PVGAS… đang triển khai xây dựng, hoàn thiện Đề án chuyển đổi số của từng doanh nghiệp. Các Đề án này sẽ là cơ sở để Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo tham khảo, xây dựng kế hoạch chuyển đổi số trong lĩnh vực năng lượng trình lãnh đạo Bộ xem xét, phê duyệt.

Bên cạnh đó, cũng xuất phát từ Nghị quyết số 50/NQ-CP về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27 tháng 9 năm 2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc CMCN 4.0, Bộ Công Thương được Chính phủ giao triển khai xây dựng “Đề án nâng cấp, đảm bảo an ninh năng lượng các ngành, đáp ứng yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” đưa ra định hướng, lộ trình,… áp dụng thành tựu CMCN 4.0 vào thực tế các phân ngành điện, than, dầu khí.

Đề án này đã được Bộ Công Thương phối hợp với các bộ, ngành, các tập đoàn năng lượng xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ vào ngày 29/11/2022; trên cơ sở chỉ đạo của Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà tại cuộc họp về Đề án vào ngày 10/3/2023, Bộ Công Thương đang hoàn thiện để trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, phê duyệt. Theo đó, mục tiêu tổng quát được nêu ra đối với công tác chuyển đổi số là: Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống thông tin chuyên ngành năng lượng được tổ chức khoa học thống nhất trong ngành năng lượng, với một bộ cơ sở dữ liệu theo tiêu chuẩn quốc tế, đầy đủ, kịp thời, nhất quán, được cập nhật thường xuyên, được quản lý và vận hành bởi đội ngũ nhân lực được đào tạo chuyên nghiệp, dựa trên cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại, nhằm đảm bảo đầu ra của hệ thống đủ chất lượng để đáp ứng tốt nhất cho nhu cầu của các hoạt động quản lý nhà nước của Chính phủ và các bộ, ngành liên quan đối với ngành năng lượng.

Trong đó, mục tiêu đến năm 2025: Hoàn thiện đầu tư xây dựng hệ thống thông tin chuyên ngành năng lượng gồm đầy đủ phân ngành năng lượng dầu khí, than, điện và năng lượng tái tạo; các tập đoàn, doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực năng lượng thực hiện ứng dụng công nghệ trong lĩnh vực quản lý điều hành; số hóa đạt 70% dữ liệu và các quy trình nghiệp vụ và quy trình sản xuất kinh doanh. Cơ bản hình thành hệ sinh thái số theo đặc thù của ngành.

Mục tiêu đến năm 2030 là: Tiếp tục vận hành và hoàn thiện hệ thống thông tin chuyên ngành năng lượng; các Tập đoàn, doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực năng lượng hoàn thành 100% số hóa toàn bộ dữ liệu và các quy trình nghiệp vụ trong điều hành sản xuất kinh doanh. Ứng dụng công nghệ số nhằm tự động hóa quy trình sản xuất, quản lý điều hành, bảo đảm nhanh chóng minh bạch, chính xác, an toàn. Hoàn thiện mô hình kết nối trao đổi thông tin số với Chính phủ số và các doanh nghiệp đơn vị có liên quan.

Việc thực hiện chuyển đổi số tại các doanh nghiệp dầu khí và than hầu hết đều gặp khó khăn về nguồn lực tài chính và công nghệ…

Với vai trò là cơ quan quản lý 2 ngành quan trọng là dầu khí và than, bà có thể cho biết trong thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ có chương trình, kế hoạch gì để hỗ trợ cho 2 ngành này chuyển đổi số hiệu quả?

Đầu tiên chúng ta phải xác định, việc thực hiện chuyển đổi số sẽ mang lại lợi ích trực tiếp cho các cơ quan, doanh nghiệp trong việc quản lý, vận hành và sản xuất kinh doanh… và chính các doanh nghiệp là người có vai trò quan trọng nhất để thực hiện chuyển đổi số. Hiện nay, một số doanh nghiệp trong lĩnh vực dầu khí và và than (PVN, PVGas, BSR, TKV….) đang xây dựng Đề án chuyển đổi số của từng doanh nghiệp trên cơ sở đánh giá nhu cầu và nguồn lực thực hiện. Theo đánh giá, việc thực hiện chuyển đổi số tại các doanh nghiệp dầu khí và than hầu hết đều gặp khó khăn về nguồn lực tài chính và công nghệ…

Với vai trò là cơ quan quản lý chuyên ngành, Bộ Công Thương sẽ xem xét thực hiện các chương trình, kế hoạch hoặc kiến nghị cơ quan có thẩm quyền thực hiện chương trình, kế hoạch nhằm khuyến khích các doanh nghiệp trong lĩnh vực dầu khí và than thực hiện chuyển đổi số hiệu quả. Theo đó, một số chương trình, kế hoạch mà Bộ Công Thương có thể thực hiện trong thời gian tới để khuyến khích các doanh nghiệp trong lĩnh vực dầu khí và than thực hiện chuyển đổi số như sau: Thực hiện nhiệm vụ được Thủ tướng Chính phủ giao tại Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020: Xây dựng và ban hành kế hoạch chuyển đổi số trong lĩnh vực năng lượng, trong đó ưu tiên tập trung cho ngành điện lực hướng đến tối đa hóa và tự động hóa các mạng lưới cho việc cung ứng điện một cách hiệu quả.

Hoàn thành và triển khai Đề án đảm bảo an ninh năng lượng trong bối cảnh Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 sau khi được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; đồng bộ với các định hướng về khoa học công nghệ, chuyển đổi số trong các Đề án Chiến lược phát triển, Quy hoạch ngành quốc gia. Rà soát/sửa đổi/bổ sung các quy định pháp luật có liên quan; phối hợp với các cơ quan chủ trì thực hiện công tác chuyển đổi số như Bộ Thông tin và truyền thông, Bộ Khoa học và Công nghệ để đề xuất các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp thúc đẩy trong việc thực hiện các đề án về chuyển đổi số, đồng bộ với chiến lược triển khai của chính phủ, các cơ quan nhà nước. Xem xét xây dựng/đề xuất xuất dựng các cơ chế/chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp ngành năng lượng đẩy mạnh chuyển đổi số (tài chính, vốn vay ưu đãi).

Cùng với đó, thúc đẩy hợp tác quốc tế: tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nâng cao trình độ chuyên môn về chuyển đổi số/khoa học công nghệ, chuyển giao công nghệ; Xây dựng kế hoạch truyền thông về chuyển đổi số trong ngành dầu khí và than; Chương trình hỗ trợ doanh nghiệp về đào tạo, tư vấn chuyển giao công nghệ chuyển đổi số.

Ngoài ra, theo Nghị quyết số 50/NQ-CP về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27 tháng 9 năm 2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc CMCN 4.0, Bộ Thông tin và Truyền thông được phân công xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, phê duyệt “Đề án hỗ trợ các doanh nghiệp nghiên cứu và ứng dụng công nghệ số phục vụ cho chuyển đổi số và kinh tế số”. Trong quá trình xây dựng, Bộ Công Thương sẽ phối hợp với Bộ Thông tin và Truyền thông nghiên cứu, đề xuất các cơ chế, chính sách hỗ trợ cụ thể.

Xin cảm ơn bà!