Vì sao giá viên nén gỗ xuất khẩu giảm sâu?

Báo cáo “Sản xuất và xuất khẩu viên nén từ Việt Nam: Thực trạng và xu hướng thị trường đầu ra sản phẩm” do Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam phối hợp với Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Bình Định và Tổ chức Forest Trends vừa công bố cho thấy, xung đột Nga - Ukraine đẩy mức giá viên nén gỗ tại thị trường thế giới lên rất cao.

Viên nén gỗ. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Giá viên nén gỗ xuất khẩu của Việt Nam sang Hàn Quốc và Nhật Bản vào những tháng đầu năm 2022 dao động khoảng 140 USD/tấn (FOB Việt Nam). Mức giá sau đó tăng rất mạnh, đạt 180 - 190 USD/tấn vào những tháng cuối năm 2022 và đầu năm 2023.

Mức giá sau đó giảm sâu, đặc biệt tại thị trường Hàn Quốc. Theo một số doanh nghiệp xuất khẩu, giá xuất khẩu vào thị trường Hàn Quốc trong tháng 6/2023 chỉ đạt khoảng 110 USD/tấn trong khi mức giá xuất khẩu đi Nhật đạt 145 - 165 USD/tấn.

Những tháng đầu năm 2023 chứng kiến mức giá biến động rất lớn đối với viên nén gỗ Việt Nam xuất khẩu vào Hàn Quốc. Giá xuất khẩu thấp nhất (FOB Việt Nam) giảm xuống chỉ còn 78 USD/tấn (tháng 4/2023). Đây là mức giá được xác định nằm dưới mức giá sản xuất. Điều này làm cho một số doanh nghiệp viên nén gỗ Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ không có tiềm lực về tài chính phải ngừng sản xuất.

Lý giải nguyên nhân khiến giá viên nén gỗ giảm sâu tại thị trường Hàn Quốc, ông Tô Xuân Phúc - Chuyên gia phân tích chính sách Tổ chức Forest Trends cho hay, Việt Nam là nguồn cung viên nén chính cho Hàn Quốc (cung 80% trong tổng nhu cầu sử dụng của thị trường này).

Tuy nhiên, hiện nay Hàn Quốc đang đa dạng hóa nguồn cung, bao gồm cả nguồn nhập khẩu từ Nga. Theo một số doanh nghiệp, viên nén gỗ từ Nga có chất lượng tốt, giá rẻ. Trước khi xung đột Nga – Ukraine nổ ra mỗi năm Nga xuất khẩu khoảng 3 triệu tấn viên nén ra thế giới, chủ yếu là vào khối EU.

Tuy nhiên do xung đột, Nga hiện đang chịu lệnh trừng phạt từ các nước phương tây và các doanh nghiệp viên nén của Nga gặp khó khăn trong khâu xuất khẩu.

Trong bối cảnh này, một số doanh nghiệp Nga phải tìm thị trường thay thế, chấp nhận mức giá xuất khẩu rẻ để thâm nhập thị trường.

Mặc dù vậy, theo ông Tô Xuân Phúc, dự kiến sẽ không có sự gia tăng đột biến về lượng viên nén gỗ nhập khẩu từ Nga vào Hàn Quốc trong tương lai. Lý do là bởi lệnh trừng phạt áp dụng đối với các mặt hàng xuất khẩu của Nga làm các công ty năng lượng thuộc sở hữu nhà nước và các tập đoàn lớn có tên tuổi của Hàn Quốc từ chối sử dụng viên nén từ nguồn này.

“Hiện chỉ có một số nhà máy điện có quy mô nhỏ, thuộc sở hữu tư nhân tại Hàn Quốc sử dụng nguồn cung viên nén từ Nga. Do đó, tiềm năng mở rộng thị phần viên nén Nga tại Hàn Quốc không lớn”, ông Tô Xuân Phúc đánh giá.

Nhằm giảm thiểu rủi ro cho các doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu, Chi hội Viên nén đã có một số hoạt động thiết thực, bao gồm cả việc kết nối với các doanh nghiệp tại Hàn Quốc nhằm cung cấp thêm thông tin về thực trạng sản xuất.

Kể từ sau đó, mức giá xuất khẩu bắt đầu tăng dần. Mức giá tại thời điểm đầu tháng 7/2023 đạt khoảng 110 USD/tấn. Mức giá xuất khẩu vào Hàn Quốc có xu hướng tăng, tuy nhiên hiện chưa có thông tin về tốc độ tăng trong thời gian tới.

Ngoài ra, một trong những lý do giá nhập khẩu viên nén gỗ từ Việt Nam vào Hàn Quốc đang trên đà tăng là do giá nguyên liệu đầu vào để sản xuất viên nén tại Việt Nam tăng.

Trong 5 tháng đầu năm 2023, lượng viên nén gỗ xuất khẩu từ Việt Nam vào Hàn Quốc đạt 0,65 triệu tấn, tương đương 96,1 triệu USD về kim ngạch, giảm 41% về lượng và 45% về kim ngạch so với cùng kỳ của năm 2022.

Thông tin chia sẻ từ một số doanh nghiệp xuất khẩu cho thấy tính đến hết 6 tháng đầu năm 2023, lượng viên nén gỗ của Việt Nam xuất đi Hàn Quốc đạt khoảng 0,8 triệu tấn. Dự kiến, đến hết năm 2023, lượng xuất của Việt Nam vào thị trường này sẽ đạt khoảng 1 - 1,5 triệu tấn.

“Nhu cầu viên nén gỗ từ Hàn Quốc đang tăng trở lại. Tuy nhiên, cách thức mua hàng của nhà mua Hàn Quốc hiện thay đổi nhiều. Thay vì mua theo các lô hàng đấu thầu số lượng lớn, các nhà mua tại Hàn Quốc hiện chia nhỏ lô hàng đấu thầu, mua với lượng nhỏ hơn (theo tháng) để giảm áp lực về giá (lượng mua lớn, hàng tồn kho)”, ông Tô Xuân Phúc thông tin.

Cầu viên nén tại Nhật Bản sẽ tăng mạnh trong tương lai

Trong khi đó, thị trường Nhật Bản có tính ổn định hơn nhiều so với Hàn Quốc, với các đơn hàng dài hạn (hợp đồng mua - bán thường là 10 - 15 năm) hiện được xuất với mức giá dao động khoảng 145 - 165 USD/tấn (FOB Việt Nam).

Nhà máy sản xuất viên nén gỗ xuất khẩu. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Bên cạnh các hợp đồng dài hạn, một số doanh nghiệp Nhật Bản cũng thực hiện các hợp đồng ngắn hạn với một số nhà cung ứng Việt Nam. Giá các hợp đồng ngắn hạn thường thấp hơn giá của các hợp đồng dài hạn (hiện ở mức khoảng 125 USD/tấn, FOB), với chất lượng tương đương với sản phẩm xuất theo các hợp đồng dài hạn.

Trong 5 tháng đầu năm 2023, lượng viên nén gỗ Việt Nam xuất khẩu vào Nhật Bản đạt 0,87 triệu tấn, kim ngạch đạt 151 triệu USD. Lượng xuất giảm 5,7% trong khi kim ngạch tăng 19,7% so với cùng kỳ 2022.

Toàn bộ lượng viên nén gỗ xuất khẩu đi Nhật đòi hỏi phải có chứng chỉ FSC. Nguyên liệu cho viên nén gỗ xuất khẩu đi Nhật là từ nguồn gỗ rừng trồng trong nước, chủ yếu là từ cây keo. Nguồn nguyên liệu này khác với nguồn nguyên liệu tạo viên nén gỗ xuất khẩu đi Hàn Quốc.

Thông tin từ một số doanh nghiệp cho biết, hiện mỗi năm Nhật Bản sử dụng khoảng 8 triệu tấn viên nén, trong đó 40 - 50% là vỏ hạt cọ dầu, phần còn lại (50 - 60%) là viên nén từ gỗ.

Dự kiến đến năm 2030, nhu cầu viên nén tại Nhật Bản sẽ tăng lên 20 triệu tấn, trong đó lượng viên nén gỗ sẽ chiếm khoảng 13 - 15 triệu tấn (còn lại là hạt cọ dầu).

Nhu cầu viên nén sử dụng tại Nhật sẽ mở rộng trong tương lai. Đây là cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp có nguồn nguyên liệu đầu vào ổn định và có chứng chỉ bền vững, có nhà máy sản xuất quy mô, quản lý bài bản.

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, số doanh nghiệp xuất khẩu viên nén gỗ tại Việt Nam đã tăng từ 123 doanh nghiệp năm 2020 lên 152 doanh nghiệp vào năm 2022.

Bên cạnh những yếu tố tích cực, trong tương lai, các doanh nghiệp xuất khẩu viên nén gỗ của Việt Nam sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh của viên nén từ các nước khác, đặc biệt là các nhà máy tại Indonesia và Malaysia.