Theo Hiệp hội Chuyên gia chống lừa đảo toàn cầu có trụ sở tại Hoa Kỳ, các doanh nghiệp toàn cầu thiệt hại khoảng 5% doanh thu mỗi năm vì lừa đảo. Giá trị trung bình một vụ lừa đảo là 1,7 triệu USD.

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cũng cho biết, mỗi năm các doanh nghiệp toàn cầu thiệt hại khoảng 5% doanh thu vì lừa đảo. Tỷ lệ doanh nghiệp cho biết họ là nạn nhân của lừa đảo và tội phạm kinh tế trong năm 2018 là 49%; năm 2020 là 47% và năm 2022 là 46%. Trong đó, tội phạm lừa đảo từ bên ngoài chiếm khoảng 43%; từ nội bộ 31%; thông đồng giữa trong và ngoài chiếm 26%... Kết quả khảo sát năm 2022, 52% doanh nghiệp Việt Nam từng trải nghiệm lừa đảo hoặc tội phạm kinh tế, cao hơn mức 46% của khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Việt Nam hiện đang có thế mạnh về xuất nhập khẩu, trong 2 năm gần đây mặc dù chịu tác động từ dịch Covid-19 nhưng xuất nhập khẩu vẫn tăng trưởng, tuy nhiên sân chơi khi mở rộng thì đồng nghĩa với rủi ro với những tranh chấp thương mại nhiều hơn.

Điển hình về vụ lừa đảo trong thương mại quốc tế đối với doanh nghiệp Việt Nam gần đây là vụ việc 76 contener hạt điều của 5 doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sang Italia bị mất bộ chứng từ gốc. Đến thời điểm này sự việc 76 container hạt điều đã cơ bản được giải quyết ổn thỏa.

Cùng với những rủi ro trong khâu thanh toán còn là những tranh chấp thương mại liên quan đến bảo hộ nhãn hiệu. Theo ông Trần Thanh Quyết – Giám đốc điều hành Phòng Thương mại Italia tại Việt Nam, khi đưa sản phẩm ra nước ngoài, rất nhiều doanh nghiệp đã xảy ra việc tranh chấp nhãn hiệu dẫn đến không được bảo hộ tại quốc gia đó. Nguyên nhân là doanh nghiệp không đăng ký bảo hộ tại quốc gia đó dẫn đến việc có thể bị mất nhãn hiệu của chính mình tại thị trường quốc tế.

Dẫn chứng về vấn đề này, ông Trần Thanh Quyết cho hay, nhãn hiệu cà phê Trung Nguyên đã bị một công ty tại Mỹ đăng ký trước. Sau 2 năm thương thảo công ty tại Mỹ cũng trao trả lại quyền bảo hộ; và nhận làm đại lý phân phối sản phẩm cà phê Trung Nguyên của Việt Nam tại Mỹ. Nước mắm Phan Thiết đã bị một công ty ở Mỹ đăng ký thương hiệu từ năm 1999. Thương hiệu thuốc lá Vinataba Việt Nam đã bị một công ty của Indonesia chiếm đoạt đăng ký tại Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và 09 nước trong ASEAN.

Theo nhận định của các chuyên gia kinh tế, thách thức lớn nhất của doanh nghiệp Việt Nam hiện nay là chưa có nhiều kinh nghiệm trong việc phòng, ngừa và đối phó với các lừa đảo và tranh chấp rất dễ xảy ra.

Rất nhiều doanh nghiệp chưa quen thuộc với văn hoá kinh doanh của từng nước, lạ lẫm với đối tác cho đến hệ thống cơ quan giải quyết tranh chấp và thủ tục giải quyết tranh chấp. Nhiều doanh nghiệp chưa quen sử dụng hình thức giải quyết tranh chấp thương mại phổ biến như trọng tài thương mại, hoà giải thương mại. Nhiều doanh nghiệp còn ít sử dụng luật sư thường xuyên….

Chia sẻ kinh nghiệm từ doanh nghiệp mình, ông Bạch Thăng Long - Phó Tổng giám đốc thường trực May 10 - cho biết, là một doanh nghiệp dệt may nhiều năm sản xuất kinh doanh xuất khẩu đến các thị trường lớn như Mỹ, Anh, Đức, Pháp, Nhật, Australia, Hàn Quốc,... Trong đó, riêng trong khâu thanh toán quốc tế, doanh nghiệp áp dụng các điều kiện thanh toán mang tính an toàn cao như thanh toán bằng thư tín dụng L/C, thanh toán trả trước… thông qua các tổ chức tín dụng, ngân hàng lớn có uy tín.

Còn về nguyên phụ liệu nhập khẩu, doanh nghiệp này kết hợp kiểm tra toàn bộ các giải pháp kiểm tra về thông tin thanh toán, đặc biệt với những thanh toán lần đầu từ phía các nhà cung cấp từ Trung Quốc, Ấn Độ, Đài Loan, Hồng Kông (Trung Quốc)…

Thông tin về rủi ro trong thanh toán quốc tế, bà Đàm Việt Anh, Giám đốc Công ty CP Tập đoàn 911 cho rằng, sẽ có một số trường hợp thường xuyên xảy ra như không thanh toán đầy đủ hoặc đúng hạn; thay đổi quy định về thanh toán; rủi ro về các phương thức thanh toán chuyển tiền. “Trong giao thương quốc tế nói chung, các doanh nghiệp cần nghiên cứu kỹ các thị trường, khách hàng sắp hợp tác, xây dựng mối quan hệ tốt với đối tác, đàm phán hợp đồng rõ ràng, chuẩn bị phương án phòng rủi ro tín dụng và sử dụng các công cụ bảo hiểm…”, bà Đàm Việt Anh khuyến nghị

Dự báo rủi ro trong thương mại quốc tế sẽ vẫn tiếp tục gia tăng trong giai đoạn tới, để phòng ngừa vấn đề này, nhiều chuyên gia khuyến nghị, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải hoàn thiện mình, phải có nhân lực tốt, bộ máy tốt, hệ thống quản trị rủi ro tốt.

Các doanh nghiệp phải có mạng lưới thông tin, thường xuyên liên hệ với cơ quan thương vụ Việt Nam và các tổ chức hỗ trợ, dịch vụ pháp lý chuyên nghiệp tại các thị trường. Đặc biệt, để phòng ngừa rủi ro trong thương mại quốc tế, các doanh nghiệp cần dựa vào các doanh nghiệp đi trước.

Đưa ra các biện pháp phòng tránh rủi ro thương mại, ông Trần Thanh Quyết cho rằng, doanh nghiệp cần kiểm tra kỹ lưỡng đối tác (KYC, NDA). Tìm hiểu các quy định về nguồn gốc xuất xứ, đặc thù thị trường. Đăng ký bảo hộ nhãn hiệu. Cẩn trọng thanh toán quốc tế, đặc biêt lưu ý phương thức D/P. Cần có thói quen trong sử dụng các dịch vụ pháp lí. Có mạng lưới thông tin, thường xuyên liên hệ với cơ quan Thương vụ, Phòng Thương mại và các tổ chức hỗ trợ khác.