Gỡ điểm nghẽn

Tại buổi hội thảo, các chuyên gia phân tích, đánh giá những khó khăn trong hoạt động phát triền năng lượng tái tạo tại Việt Nam và vướng mắc trong việc giải tỏa công suất. Cụ thể, tính đến cuối tháng 6/2019, cả nước có 89 nhà máy điện gió và mặt trời đạt tổng công suất lắp đặt 4.543,8 MW, chiếm 8,3% tổng công suất điện quốc gia. Con số này vượt so với dự kiến của Quy hoạch điện VII điều chỉnh (850 MW điện mặt trời vào năm 2020).

Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, Ủy viên Hội đồng khoa học, Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, Nguyên Phó viện trưởng Viện Năng lượng, trong lúc lập và trình duyệt Quy hoạch điện VII hiệu chỉnh tại thời điểm cuối năm 2015, đầu năm 2016, vì chưa có cơ chế cụ thể, hỗ trợ thích đáng, nên hầu như rất ít các dự án điện mặt trời, điện gió được đề xuất.

Do vậy, báo cáo Quy hoạch điện VII hiệu chỉnh chỉ đưa vào ước tính một phần lớn lượng công suất các nguồn điện năng lượng tái tạo như là khoảng không gian cho việc xét duyệt các dự án đó khi được các chủ đầu tư đề xuất trong giai đoạn 2016-2020 và tới năm 2025. Chẳng hạn 800 MW điện gió và 850 MW điện mặt trời vào năm 2020; quy mô trên 27.000 MW nguồn năng lượng tái tạo vào năm 2030 cũng là tính toán định hướng.

Một vấn đề nữa mà quy hoạch cần đề cập tới và vốn cho truyền tải điện. Để phát triển điện và truyền tải điện, cần tới hàng trăm tỷ USD, sẽ lấy đầu ra. Do vậy, quy hoạch điện cũng phải gắn với quy hoạch vốn. Hiện nay đã có chương trình Tín dụng xanh hỗ trợ phát triển năng lượng tái tạo, nhưng điều gì sẽ xảy ra khi các dự án liên tục bị cắt giảm công suất, năng lực chi trả khoản vay sẽ ra sao và cơ hội vay các dự án khác...

Theo ông Nguyễn Tài Anh, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), với 2 địa phương là Ninh Thuận, Bình Thuận, tập trung quá nhiều dự án khiến lưới truyền tải chịu áp lực lớn. “EVN đề nghị các chủ đầu tư cùng chung tay với EVN xây dựng hệ thống truyền tải, có thể từ nhà máy vào đường dây chính. Nhưng nguyên tắc cuối cùng là phải có quy hoạch, tư nhân hay nhà nước làm thì đều phải có quy hoạch”- ông Nguyễn Tài Anh thông tin.

Dự kiến, đến tháng 6/2020, EVN sẽ hoàn thành các dự án đầu tư lưới để giải tỏa công suất điện mặt trời tại Ninh Thuận, Bình Thuận đưa vào vận hành trước 6/2019.

Về chủ trương này, ông Nguyễn Tuấn Anh, Trưởng phòng Kế hoạch quy hoạch, Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) cho biết, Bộ Công Thương rất ủng hộ việc xã hội hóa lưới truyền tải. Có 2 hình thức đầu tư: hình thức đầu tư vào lưới điện để đấu nối từ nhà máy đến điểm đấu nối. Trong trường hợp này thì theo quy định pháp luật, nếu nhà đầu tư đầu tư cả nhà máy và đường dây đấu nối thì giữa nhà đầu tư và ngành điện sẽ thống nhất phạm vi đầu tư, phương thức quản lý vận hành. “Còn việc đầu tư lưới truyền tải, trong luật điện lực có quy định nhà nước độc quyền trong truyền tải, thì phải làm rõ độc quyền cả đầu tư hay chỉ quản lý vận hành. Ở đây, Bộ Công Thương đề xuất giải thích theo hướng độc quyền về quản lý vận hành, còn hình thức đầu tư vẫn cho phép xã hội hóa”- ông Nguyễn Tuấn Anh nêu cụ thể.

Đại diện Hiệp hội năng lượng phát biểu tại Hội thảo.

Hướng tới đấu thầu để công khai, minh bạch

Việc đấu thầu dự án điện cũng đã được đặt ra nhiều đại biểu quan tâm, nếu có thể sớm triển khai đấu thầu thay vì cơ chế giá FIT (giá bán điện năng sản xuất ra từ nguồn năng lượng tái tạo được cung cấp vào hoặc bán cho lưới điện) hỗ trợ phát triển như hiện nay, người tiêu dùng sẽ được hưởng mức giá điện tốt hơn.

Ông Đỗ Đức Quân- Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo bày tỏ, về lĩnh vực đấu thầu, qua kinh nghiệm thế giới cũng như các nước xung quanh. Sau giá FIT việc đấu thầu là đương nhiên, đây là hình thức đảm bảo tính công khai, minh bạch. Do đó, Thủ tướng đã giao Bộ Công Thương thực hiện các quy trình, đấu thầu các dự án đấu thầu.

Trên cơ sở đó, Bộ Công Thương đã làm việc với Ngân hàng thế giới (WB) để thực hiện thành công quy trình này. Từ nay đến năm 2021 sẽ đấu thầu thí điểm một số dự án. Theo đó, đảm bảo tính minh bạch, công khai, sẽ chọn ra những dự án có chi phí hợp lý để triển khai nhanh hơn so với bình thường các quy trình cũng như thủ tục.

Các phương án đấu thầu: Một là đấu thầu theo trạm biến áp (TBA). Ví dụ tại khu vực có TBA có đủ dung lượng để truyền tải công suất lên hệ thống. Thì đấu thầu các dự án xung quanh khu vực đó dự án có mức giá thấp nhất, đảm bảo lượng công suất.

Thứ 2 là đấu thầu trên cở sở có mặt bằng sạch, mời nhà đầu tư vào thực hiện 1 phần hoặc toàn bộ dự án điện mặt trời. Tuy nhiên vấn đề này cần thời gian dài hơn. Hiện Bộ Công Thương đang sớm hoàn thiện phương án đấu thầu báo cáo Chính phủ xem xét, quyết định.

Ở góc độ chuyên gia, ông Oliver Behrend- Cán bộ đầu tư cao cấp, Bộ phận cơ sở hạ tầng của Ngân hàng Thế giới cho rằng, không nên quá ám ảnh về vấn đề đấu thầu, một cơ chế đấu thầu không cũng không giải quyết được hết vấn đề. “Điều quan trọng là cần áp dụng áp dụng đấu thầu với quy trình tốt để đảm bảo sàng lọc trước những bên tham gia cùng khung hợp đồng phù hợp để huy động được tài chính. Chúng ta cần có khung hợp đồng và cơ chế về huy động tài chính”, ông Oliver Behrend cho hay.

Chia sẻ về vấn đề này, ông Tomaso Andreatta- Phó Chủ tịch EuroCham cho hay, giá không hẳn là quan trọng nhất. Khi vận hành cơ chế đấu thầu, cần sàng lọc bớt những đơn vị không chuyên nghiệp hoặc năng lực kém để đảm bảo khi dự án xây dựng phải đáp ứng được yêu cầu đặt ra.