Các nước ASEAN là Indonesia và Malaysia, hai nhà sản xuất dầu cọ lớn nhất thế giới, đệ trình các khiếu nại, họ đã coi Chỉ thị Năng lượng Tái tạo II của Brussels là không công bằng và "phân biệt đối xử". EU đã gửi đi những tí n hiệu trái chiều về vấn đề gây tranh cãi này. Một mặt, các quan chức Liên minh châu Âu (EU) nói rõ rằng sản xuất dầu là nguyên nhân hàng đầu của nạn phá rừng và do đó không thể tuân thủ các mục tiêu về năng lượng tái tạo. Ngoài ra còn có một vấn đề ô nhiễm - dầu diesel thải ra từ dầu cọ nhiều gấp ba lần so với nhiên liệu truyền thống từ dầu mỏ.

Vào đầu tháng 7, các nhà lập pháp EU đã thông qua các quy tắc dự thảo cho sáng kiến ​​ReFuelEU, có nghĩa là 85% tất cả nhiên liệu hàng không sẽ phải "bền vững" vào năm 2050. Các sản phẩm phụ từ dầu cọ sẽ không được chấp nhận. Và hiện đang có cuộc thảo luận tại Nghị viện châu Âu về việc đưa ra ngày loại bỏ cuối cùng đối với nhập khẩu dầu cọ, hiện đang được ấn định vào năm 2030.

Đồng thời, Brussels đã nỗ lực đối thoại với các nhà xuất khẩu dầu cọ trong những tháng gần đây, bao gồm thông qua cuộc họp Ủy ban Hợp tác chung ASEAN-EU tại Jakarta vào cuối tháng 6. Và kể từ khi ban hành chỉ thị về năng lượng tái tạo vào năm 2018, nhập khẩu dầu cọ của EU đã thực sự tăng lên.

Năm 2021, EU đã nhập khẩu trị giá 6,3 tỷ euro (6,4 tỷ USD) dầu cọ và các sản phẩm từ dầu cọ, hầu hết được sử dụng làm nhiên liệu sinh học. Indonesia và Malaysia lần lượt chiếm 44,6% và 25,2% kim ngạch nhập khẩu. Nhập khẩu của EU từ Indonesia đã tăng 9% trong năm ngoái, so với năm 2020, theo dữ liệu của chính phủ Indonesia. Cuộc chiến ở Ukraine, bắt đầu vào cuối tháng 2, đã gây thêm áp lực lên Brussels trong việc đảm bảo nguồn cung cấp nhiên liệu cho khối.

Chính phủ Malaysia và Indonesia cũng đã cố gắng giữ cho các lựa chọn của họ mở trong tiếp cận của EU. Helena Varkkey - phó giáo sư tại Khoa Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế tại Đại học Malaya - giải thích: Malaysia thường áp dụng cả cách tiếp cận thân thiện và đối đầu về dầu cọ với EU. Bộ trưởng Bộ Công nghiệp Trồng trọt và Hàng hóa Malaysia Zuraida Kamaruddin vào tháng trước cho biết Kuala Lumpur muốn có một giải pháp "đôi bên cùng có lợi" cho vấn đề này, tham khảo Tổ chức Thương mại Thế giới.

Các vụ kiện của WTO mất nhiều thời gian để giải quyết, vì vậy các quốc gia bên ngoài WTO vẫn cần tham gia vào quá trình này và Malaysia có thể nhận thấy lợi ích của việc làm đó một cách thân thiện. Và với tranh chấp đang diễn ra, chính phủ Malaysia đang bận rộn tìm kiếm thị trường mới. Trong chuyến thăm Kuala Lumpur vào tháng này, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị tuyên bố rằng Bắc Kinh sẽ tăng cường nhập khẩu dầu cọ từ nước này. Trung Quốc hiện là nhà nhập khẩu sản phẩm này lớn thứ hai thế giới, sau Ấn Độ.

Quyết định của WTO dường như sắp đến gần. Ban hội thẩm quyết định trường hợp của Indonesia được thành lập vào tháng 11/2020. Một hội đồng gồm các thành viên đã được thành lập cho trường hợp của Malaysia vào tháng 7/2021. Cả hai đều do Manzoor Ahmad, cựu đại diện thường trực của Pakistan tại WTO, làm chủ tịch. Các thành viên là Sarah Paterson, người New Zealand và Arie Reich, người Israel.

EU mong đợi một quyết định trước cuối năm nay. Chuyên gia Stefan Mayr, một nhà khoa học cấp cao tại Viện Luật và Quản trị tại Đại học Kinh tế và Kinh doanh Vienna, giải thích: Nếu các hội đồng của WTO ra phán quyết có lợi cho Indonesia và Malaysia, Brussels có ba lựa chọn. Đầu tiên, EU có thể kháng nghị báo cáo của ban hội thẩm. Nhưng điều đó có thể đưa ra phán quyết cuối cùng sau nhiều năm, vì mọi quyết định sẽ phải được đưa ra sau khi các thành viên mới được bổ nhiệm vào Cơ quan Phúc thẩm của WTO.

Cơ quan này hiện không hoạt động. Lựa chọn thứ hai là EU sẽ tuân thủ phán quyết của WTO và điều chỉnh các chính sách môi trường được thiết lập bởi Chỉ thị Năng lượng tái tạo II. Liệu EU có thể thực hiện các thay đổi về mỹ phẩm đối với việc loại bỏ dầu cọ của mình, trong khi vẫn giữ nguyên bản chất của chính sách hay không, vẫn chưa rõ ràng. Cuối cùng, EU có thể đơn giản tiếp tục và chấp nhận bất kỳ biện pháp trả đũa nào do Indonesia và Malaysia áp đặt. Tuy nhiên, tùy chọn cuối cùng này dường như không quá khả thi vì các quan chức EU cho biết sẽ tuân theo bất cứ quyết định nào của WTO.

Theo các nhà phân tích, nếu EU phớt lờ phán quyết, Indonesia và Malaysia sẽ đấu tranh để trả đũa về mặt kinh tế. Theo số liệu của Ủy ban châu Âu, Malaysia chỉ là đối tác thương mại hàng hóa lớn thứ 20 của EU; Indonesia đứng thứ 31. Nhưng các quan chức của EU cũng suy đoán rằng Brussels sẽ không muốn làm thất vọng một cách không cần thiết đối với hai bên chủ chốt ở Đông Nam Á, nơi EU đang muốn nâng cao vị thế của mình và ký kết các thỏa thuận thương mại tự do mới.

Do cuộc khủng hoảng năng lượng do chiến tranh Ukraine gây ra, kỳ vọng nhập khẩu dầu cọ của EU sẽ tiếp tục tăng trong những năm tới. Hơn nữa, Jakarta còn một con bài nữa – là có thể hạn chế việc xuất khẩu nguyên liệu thô cần thiết cho sản xuất thép không gỉ. EU đã đưa vụ kiện Indonesia lên WTO về vấn đề này vào tháng 11/2019. Có những lợi ích mâu thuẫn trong cuộc chơi và trong bối cảnh tình hình địa chính trị hiện nay, dường như thậm chí còn khó khăn hơn để đánh giá EU sẽ phản ứng như thế nào trước một kết quả bất lợi trong các tranh chấp tại WTO.