Thời gian qua, ngoài tình trạng mất cân đối về số lượng (nơi thừa - nơi thiếu lao động), thị trường còn xuất hiện tình trạng mất cân đối về mặt trình độ (lao động được đào tạo ở trình độ này nhưng thị trường có nhu cầu ở trình độ khác), kỹ năng, về độ tuổi...

Sự mất cân đối diễn ra trên cùng một địa bàn dẫn đến nguồn cung lao động dù thừa nhưng doanh nghiệp không tuyển dụng được nhân sự. Thậm chí, tình trạng lao động muốn tìm việc nhưng thấy người tìm việc lớn hơn nhu cầu sẽ chán nản. Mặt khác, lao động không tham gia thị trường chính thức, xuất hiện tình trạng rút bảo hiểm xã hội một lần dẫn đến mất bảo đảm an sinh xã hội.

Dự báo thị trường được xem là "chìa khóa" giúp tháo gỡ tình trạng mất cân đối cung, cầu lao động hiện nay. Ảnh: TTXVN

Do đó, việc mất cân đối cung cầu lao động là vấn đề cấp bách cần giải quyết ngay. Tuy nhiên, nhiều năm nay, theo ông Phạm Ngọc Toàn - Giám đốc Trung tâm Phân tích và Dự báo Chiến lược, Viện Khoa học Lao động và Xã hội Việt Nam, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, đã có không ít trung tâm dự báo về nhu cầu lao động, trung tâm phân tích và dự báo nhu cầu đào tạo nhân lực, trung tâm dự báo quốc gia, các viện nghiên cứu thuộc các bộ ngành... nhưng kết quả không như kỳ vọng.

Ngay cả các trường học, doanh nghiệp, ông Phạm Ngọc Toàn chỉ rõ cũng có nhiều đơn vị tham gia vào quá trình khảo sát và dự báo cung, cầu lao động. Nhưng các báo cáo chủ yếu phục vụ cấp độ vĩ mô, mang tính chiến lược, chưa có ý nghĩa thực sự với người lao động, doanh nghiệp. "Các đơn vị đang thiếu sự thống nhất trong triển khai mô hình phân tích, dự báo. Mỗi nơi thực hiện theo phương thức khác nhau, dẫn tới kết quả khác" - ông Toàn cho biết.

Dự báo thị trường được xem là "chìa khóa" giúp tháo gỡ tình trạng mất cân đối cung, cầu lao động hiện nay. Bằng cách cung cấp thông tin kịp thời sẽ giúp người lao động, người sử dụng lao động, các cơ sở đào tạo... điều chỉnh kế hoạch và có giải pháp hiệu quả nhất trong tìm kiếm việc làm, tuyển dụng nhân sự. Ngoài ra, xu thế phát triển của cuộc cách mạng số, cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi phải thay đổi về mô hình dự báo. Do vậy, ông Phạm Ngọc Toàn nhấn mạnh, cần thay đổi phương thức, cách thức tổ chức của hoạt động dự báo cung, cầu lao động mới phù hợp xu hướng hiện nay.

Nếu làm tốt dự báo cung, cầu lao động, trong ngắn hạn, chúng ta sẽ cung cấp thông tin dự báo thị trường lao động thậm chí hàng tuần, hàng tháng, giúp người lao động, doanh nghiệp biết cách phản ứng với diễn biến thị trường, cũng như nắm rõ "sức khỏe" của nền kinh tế. “Hiện có khó khăn trong công tác dự báo nhưng nếu khắc phục sẽ mang lại những tín hiệu, hiệu quả tích cực trong tương lai”- ông Toàn cho hay.

Xuất phát từ thực tế dự báo cung, cầu và nhu cầu phát triển thị trường lao động, vừa qua, được sự hỗ trợ của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), thông qua dự án Hệ sinh thái năng suất lao động (PE4DW), Cục Việc làm, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội hiện đang nghiên cứu, xây dựng một mô hình dự báo cung, cầu lao động phù hợp cho Việt Nam. Hướng tiếp cận của mô hình này là cung cấp thông tin thị trường lao động một cách kịp thời, chi tiết đến từng địa phương.

Theo đánh giá, mô hình dự báo cung, cầu lao động đang được Cục Việc làm xây dựng nếu thực hiện thành công sẽ cung cấp thông tin dự báo thị trường lao động kịp thời. Nhờ đó, người lao động biết được diễn biến thị trường đang ra sao để có sự chuẩn bị, tham gia đào tạo phù hợp. Còn với doanh nghiệp xác định chi phí lao động từng vùng, khu vực để đánh giá nguồn nhân lực có sẵn sàng cho họ mở rộng đầu tư hay chưa. Các địa phương cũng có thể chủ động hơn trong việc điều tiết lao động, thay vì phụ thuộc vào Trung ương như hiện nay.

Mô hình này cũng được dự báo sẽ giúp giải quyết được các vấn đề xã hội, bởi kết nối trên thị trường lao động hiệu quả. Các địa phương có thông tin rõ ràng, giảm chi phí cho xã hội, người lao động dễ tìm việc và doanh nghiệp không mất thời gian, chi phí tuyển dụng, có lao động đảm bảo cho sản xuất kinh doanh.

Kỳ vọng về hiệu quả xây dựng mô hình dự báo cung, cầu lao động, song ông Vũ Quang Thành - Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội cho rằng, mô hình phân tích dự báo cung cầu lao động phải đáp ứng các yếu tố về tính khoa học, bởi chúng ta không thể chỉ ước đoán, mà phải có số liệu, từ đó đưa ra dự báo, dự đoán tình hình cho chính xác. Ngoài ra phải phù hợp, bởi có thể Hà Nội dùng mô hình dự báo này thì phù hợp, nhưng tỉnh khác thì chưa. Do đó, phải chọn được mô hình phù hợp cho địa phương. Mô hình này cũng phải dùng được trong hiện tại lẫn tương lai. Đặc biệt, kết quả của mô hình đầu ra phải phù hợp với sự phát triển của địa phương.

Ông Phạm Ngọc Toàn nhấn mạnh thêm, bước quan trọng là thu thập thông tin để có cơ sở dữ liệu cho thị trường lao động, xác định khoảng trống cơ sở dữ liệu. Theo đó, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội sẽ tiến hành song song phát triển mô hình dự báo, xây dựng cơ sở dữ liệu đảm bảo tính liên thông, liên kết với các Bộ như Kế hoạch và Đầu tư để biết tình trạng lao động đang như thế nào trong doanh nghiệp, liên kết bảo hiểm xã hội để xác định lao động có tham gia bảo hiểm, có biến động thế nào về mặt nhân sự…