Tăng nhanh về số lượng điều tra phòng vệ thương mại

Theo Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương, các vụ điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam đang tăng nhanh về số lượng. Nếu như giai đoạn 2001 - 2011 chỉ có 50 vụ, thì giai đoạn 2012 đến tháng 8/2024 có tới 205 vụ (tăng hơn 4 lần).

Trong các biện pháp mà các thị trường phòng vệ thương mại nhắm tới hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam nhiều nhất là chống bán phá giá, tính đến tháng 8/2024 có 140 vụ việc. Ngoài ra, điều tra lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đối với Việt Nam có xu hướng gia tăng, đặc biệt là Hoa Kỳ. Tính đến nay, Hoa Kỳ đã điều tra 25 vụ việc chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại đối với hàng hoá xuất khẩu Việt Nam.

Khả năng các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam trở thành đối tượng bị điều tra phòng vệ thương mại ngày một lớn hơn. Ảnh: TTXVN

Bên cạnh đó, thị trường điều tra ngày càng mở rộng. Hiện, hầu hết các thị trường xuất khẩu truyền thống lớn đều đã khởi xướng điều tra phòng vệ thương mại đối với Việt Nam, ngoài ra số vụ việc do các nước ASEAN tiến hành cũng tăng nhanh hay Mexico cũng bắt đầu điều tra do việc thực thi các Hiệp định thương mại tự do (FTA) dẫn đến xuất khẩu của ta tăng mạnh, cạnh tranh với ngành sản xuất nội địa của nước nhập khẩu.

Phạm vi sản phẩm bị điều tra ngày càng đa dạng, theo đó, các vụ điều tra không giới hạn ở các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn như: Tôm, cá tra, thép, gỗ, pin mặt trời,… mà mở rộng với những sản phẩm có giá trị và lượng xuất khẩu trung bình và nhỏ như: Máy cắt cỏ, mật ong, đĩa giấy, ghim dập. Phạm vi điều tra cũng ngày càng mở rộng, bao gồm cả các nội dung mới như: Điều tra xem xét phạm vi sản phẩm, điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại. Cùng với đó, xu hướng điều tra khắt khe hơn, với yêu cầu cao hơn đối với chính phủ, doanh nghiệp bị điều tra (thời hạn trả lời, yêu cầu bổ sung nhiều thông tin, khó xin gia hạn...).

Đặc biệt, mức thuế phòng vệ thương mại có thể bị đẩy lên do vấn đề kinh tế thị trường. Hiện, do một số nước như Hoa Kỳ chưa công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường nên sử dụng chi phí của một nước thứ ba để tính giá trị thông thường trong các vụ việc chống bán phá giá. Như, vụ việc Hoa Kỳ điều tra chống bán phá giá mật ong Việt Nam.

Nguyên nhân của số vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hoá xuất khẩu Việt Nam tăng nhanh, bà Trương Thuỳ Linh - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương - cho biết, là do Việt Nam đã tham gia kí kết nhiều FTA song phương, đa phương, các FTA hế hệ mới. Đến nay, Việt Nam đã ký kết và đang đàm phán 19 FTA.

Cùng với quá trình mở rộng hợp tác quốc tế đã mang lại nhiều cơ hội cho hàng hóa, doanh nghiệp trong nước cũng xuất hiện những rào cản mới. Xuất khẩu hàng hoá tăng nhanh, giá xuất khẩu cạnh tranh, các biện pháp phòng vệ thương mại cũ làm nảy sinh các vụ việc phòng vệ thương mại mới; mặt khác do hạn chế về khả năng dự đoán, nắm bắt thông tin sớm để ngăn chặn sớm các vụ điều tra phòng vệ thương mại.

Nhằm bảo vệ lợi ích cho hàng hoá, doanh nghiệp Việt Nam, thời gian qua Bộ Công Thương (Cục Phòng vệ thương mại) đã chủ động, tích cực triển khai các hoạt động hỗ trợ, như: Cảnh báo sớm nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương để doanh nghiệp chủ động xây dựng kế hoạch xử lý. Hiện, Cục Phòng vệ thương mại đã và đang theo dõi biến động xuất khẩu của gần 40 mặt hàng và định kỳ đưa ra danh sách cảnh báo khoảng 10 mặt hàng (đã có các sản phẩm bị điều tra như gỗ dán, đệm mút, lốp xe ô tô, ống đồng, mật ong, thép chống ăn mòn, gạch men, tủ gỗ, pin mặt trời, ghim dập…).

Bên cạnh đó, thường xuyên trao đổi với hiệp hội, doanh nghiệp để cung cấp thông tin, cập nhật diễn biến vụ việc và thống nhất phương án ứng phó. Nhờ vậy, doanh nghiệp và hiệp hội nắm bắt được kịp thời diễn biến vụ việc, chia sẻ thông tin và cùng phối hợp lên phương án ứng phó. “Cục Phòng vệ thương mại đã cung cấp thông tin sớm giúp các doanh nghiệp hiểu được nguyên tắc, quy trình điều tra, các công việc cần thực hiện và các kịch bản có thể xảy ra để doanh nghiệp xây dựng chiến lược ứng phó” - bà Linh cho biết.

Ngoài ra, Bộ Công Thương cũng tích cực trao đổi, tham vấn đưa ra quan điểm về các khía cạnh pháp lý và thực tiễn với Cơ quan điều tra nước ngoài, đề nghị tuân thủ các quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Bộ Công Thương nhiều lần có thư/bản đệ trình/bài tham luận nêu quan điểm và lập luận đối với vụ việc điều tra. Đồng thời, xem xét khởi kiện các biện pháp phòng vệ thương mại của cơ quan điều tra nước ngoài nếu có dấu hiệu vi phạm các quy định của WTO.

Kết quả giúp doanh nghiệp Việt Nam không bị áp thuế phòng vệ thương mại hoặc được hưởng mức thuế thấp, góp phần duy trì tăng trưởng xuất khẩu. Ví dụ: Úc đã chấm dứt lệnh áp thuế đối với nhiều vụ việc điều tra chống bán phá giá/chống trợ cấp (ống thép chính xác, dây đai thép phủ màu, ống đồng, nhôm ép, amoni nitrat...); Ấn Độ, Malaysia, Indonesia… cũng lần lượt chấm dứt các vụ việc điều tra chống bán phá giá đối với ván gỗ MDF, nhựa PET, tôn lạnh…

Chủ động ứng phó với các nguy cơ

Nhờ thuận lợi từ các FTA, hiện dư địa mở rộng thị trường đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam còn rất lớn, song cũng tồn tại những khó khăn, hạn chế không nhỏ chờ đón doanh nghiệp. Một trong những thách thức lớn nhất là quan điểm bảo hộ, tạo ra các rào cản của các nước, vùng lãnh thổ nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam. Theo đó, Cục Phòng vệ thương mại nhận định khả năng các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam trở thành đối tượng bị điều tra ngày một lớn hơn.

Mặc dù kinh nghiệm ứng phó của doanh nghiệp đã có sự cải thiện, tuy nhiên theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch Công ty Luật SB Law, hầu hết doanh nghiệp Việt Nam đều gặp khó khăn về ứng phó các biện pháp phòng vệ thương mại, đáng kể như sự hiểu biết về các quy định pháp luật phòng vệ thương mại là chưa nhiều. Trong khi đó, quy trình, thủ tục điều tra của các quốc gia là tương đối phức tạp, kéo dài, để theo đổi một vụ việc doanh nghiệp phải có đủ nguồn lực.

Vì vậy, bà Trương Thuỳ Linh nhấn mạnh, ngoài cơ quan chức năng, Chính phủ, cơ quan quản lý địa phương cần quản lý và giám sát hoạt động của doanh nghiệp trên địa bàn để phát hiện và ngăn chặn các hành vi lẩn tránh; cân nhắc khi ban hành các chính sách có thể bị cáo buộc là trợ cấp; cung cấp thông tin đúng thời hạn trong trường hợp xử lý vụ việc điều tra phòng vệ thương mại của nước ngoài; phối hợp trong các hoạt động thẩm tra theo yêu cầu của cơ quan điều tra nước ngoài.

Đối với doanh nghiệp, theo lãnh đạo Cục Phòng vệ thương mại, cần nắm bắt thông tin kịp thời, tích cực, chủ động tham gia, tham gia toàn bộ quá trình; xây dựng chiến lược xuất khẩu đa dạng thị trường và tránh phát triển quá nóng vào một thị trường; trang bị kiến thức về pháp luật phòng vệ thương mại, cũng như chuẩn bị nguồn lực để đối phó với các nguy cơ kiện phòng vệ thương mại. Đặc biệt, cần tuân thủ chặt chẽ các quy định về chứng nhận xuất xứ, không tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ, lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại.

Đặc biệt, việc chủ động ứng phó từ sớm, từ xa hết sức quan trọng. Lãnh đạo Cục Phòng vệ thương mại khuyến nghị, các doanh nghiệp phải có các biện pháp ứng phó với điều tra trước khi xảy ra vụ việc. Như, tập trung cạnh tranh bằng chất lượng hơn là cạnh tranh bằng giá; trang bị những kiến thức cơ bản về phòng vệ thương mại, xây dựng và duy trì hệ thống truy nguồn gốc xuất xứ của nguyên liệu sản xuất hàng xuất khẩu; dự trù kinh phí thuê luật sư; thường xuyên cập nhật thông tin với Hiệp hội và cơ quan Chính phủ (Cục Phòng vệ thương mại), với nhà nhập khẩu về khả năng một vụ việc có thể xảy ra; tham khảo danh sách các mặt hàng cảnh báo nguy cơ bị điều tra lẩn tránh thuế của Cục Phòng vệ thương mại.