Cuộc khủng hoảng hiện nay cho thấy sự phụ thuộc của nhiều quốc gia ASEAN vào nhập khẩu lương thực và thức ăn chăn nuôi, cũng như việc ASEAN thiếu chiến lược phối hợp để sản xuất lương thực. ASEAN cần giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu để giảm thiểu tác động của những biến động thị trường toàn cầu đối với an ninh lương thực của khu vực.

Trong khi lương thực chính của ASEAN là gạo, nhu cầu về lúa mì, đậu tương và ngô đã tăng lên trong thập kỷ qua - mức tăng mà sản lượng ASEAN không thể đáp ứng được. Đậu tương và ngô đã trở nên đặc biệt quan trọng như thức ăn chăn nuôi cần thiết để hỗ trợ nhu cầu chăn nuôi tăng trưởng theo cấp số nhân. Để đáp ứng nhu cầu này đòi hỏi phải nhập khẩu lớn từ bên ngoài ASEAN.

Tình trạng mất an ninh lương thực đã làm nổi bật tính dễ bị tổn thương của ASEAN đối với sự gián đoạn trong nhập khẩu thực phẩm. Một số nước hiện đang ưu tiên sản xuất nội địa hóa và chuỗi cung ứng ngắn hơn, đáng tin cậy hơn.

Ban Thư ký ASEAN ước tính rằng, ASEAN đã nhập khẩu 61 tỷ USD hàng hóa nông nghiệp từ bên ngoài ASEAN vào năm 2020. Các quốc gia ASEAN là một trong những nhà nhập khẩu lúa mì lớn nhất thế giới và nhập khẩu một lượng đáng kể đậu tương và ngô. Điều này phản ánh việc sản xuất thực phẩm chính của ASEAN không đủ.

Các quốc gia thành viên ASEAN có sự khác biệt lớn về năng lực sản xuất gạo, lúa mì, đậu tương, ngô, dầu thực vật và chăn nuôi. Năm 2020, ASEAN sản xuất được 46 triệu tấn ngô, 735.000 tấn đậu tương và 113.400 tấn lúa mì. Sản lượng ngô của ASEAN đáp ứng khoảng 75% nhu cầu của khu vực vì sản lượng tương đối thấp so với các nước xuất khẩu ngô lớn ở Bắc Mỹ, Nam Mỹ và châu Âu.

ASEAN sản xuất ít hơn một phần mười nhu cầu đậu tương của mình. Sản xuất đậu tương ASEAN tập trung ở Indonesia, Myanmar, Việt Nam, Campuchia và Thái Lan. Từ năm 2018 - 2019, các nước thành viên ASEAN đã nhập khẩu khoảng 7,5 triệu tấn đậu tương để làm thức ăn gia súc và thực phẩm. Đậu nành có giá trị đôla lớn nhất so với bất kỳ loại thực phẩm nhập khẩu nào của ASEAN và nhập khẩu vượt quá sản lượng địa phương với tỷ lệ 10: 1. ASEAN chiếm 15% nhập khẩu lúa mì toàn cầu vào năm 2021. Nhập khẩu lúa mì vượt quá sản lượng ở ASEAN với tỷ lệ khổng lồ là 244: 1. Phần lớn lúa mì nhập khẩu là từ Ukraine, do đó, chiến tranh Nga - Ukraine đã làm gián đoạn hoạt động xuất khẩu lúa mì sang Đông Nam Á và khiến giá tăng đột biến.

Indonesia là nhà nhập khẩu lúa mì lớn nhất trong ASEAN. Năm 2021, Indonesia nhập khẩu lượng lúa mì trị giá 3,5 tỷ USD. Nhập khẩu lúa mì được sử dụng để sản xuất thực phẩm chính của Indonesia, bao gồm mì, bánh mì và bánh nướng. Nước này hoàn toàn phụ thuộc vào nhập khẩu lúa mì để làm lương thực và thức ăn chăn nuôi.

Gạo là lương thực chính duy nhất mà ASEAN sản xuất thặng dư. Năm 2020, ASEAN trồng 48 triệu ha lúa, thu hoạch được 191 triệu tấn gạo. Sản xuất lúa gạo chiếm khoảng 66% tổng diện tích đất canh tác ở ASEAN. Nhưng nhiều nước ASEAN vẫn là nước nhập khẩu gạo ròng, trong đó Indonesia và Philippines nhập khẩu nhiều nhất. Năm 2020, các quốc gia ASEAN nhập khẩu 76,5% lượng gạo của họ từ các quốc gia thành viên ASEAN khác.

Các nước ASEAN phối hợp làm việc cùng nhau và phát triển một chiến lược phối hợp để giảm sự phụ thuộc của khu vực vào nhập khẩu lương thực. Tăng sản lượng gạo có thể cho phép khu vực này trở thành nước xuất khẩu gạo ròng, củng cố vị thế của mình trong bối cảnh một cuộc khủng hoảng an ninh lương thực khác. Tăng sản lượng lúa sẽ đòi hỏi sự kết hợp của các đổi mới công nghệ. Điều này bao gồm việc chuyển đổi sang trồng lúa cải tiến bằng công nghệ sinh học, tăng năng suất trên trang trại của các giống lúa ưa thích, cải thiện cơ sở hạ tầng, tài trợ đầu vào và cải thiện kỹ năng quản lý nông hộ nhỏ.

Tuy nhiên, diện tích lớn do sản xuất lúa và nhu cầu tăng sản lượng lúa đã làm dấy lên lo ngại về tác động môi trường. Đất trồng lúa là những yếu tố đóng góp lớn nhất vào việc phát thải khí metan của ASEAN. Các nhà hoạch định chính sách phải cân bằng nhu cầu giảm sự nóng lên toàn cầu với tăng sản lượng gạo. Đất trồng đậu tương và lúa mì vẫn còn tương đối khan hiếm trong ASEAN, khiến khoảng cách giữa nhập khẩu và sản xuất rất lớn.

Việc tăng diện tích và sản lượng cây trồng sẽ đòi hỏi một chiến lược phối hợp. Cần phải có sự đầu tư đáng kể vào nông học lúa mì và đậu tương nhiệt đới, bao gồm cả việc chọn giống và quản lý dịch hại cây trồng. Các giống đậu tương và lúa mì mới cần được cung cấp nhanh chóng bằng cách thực hiện công nghệ nhân giống cải tiến và cải thiện quản lý dịch hại.

Một sáng kiến ​​toàn ASEAN có nguồn lực tốt có thể tăng khả năng phục hồi nguồn cung lúa mì, đậu tương và ngô của khu vực. Điều này sẽ cho phép ASEAN tận dụng đa dạng sinh học và các loài thực vật bản địa chưa được sử dụng để giảm sự phụ thuộc vào các loại cây lương thực và thực phẩm nhập khẩu.

Việt Dũng