Giải pháp kịp thời

Bà Nguyễn Cẩm Trang, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu - Bộ Công Thương cho biết, giai đoạn 2017-2019, đường nhập khẩu vào Việt Nam đạt 200.000 - 400.000 tấn, trong đó nhập khẩu đường thô và đường tinh luyện (mã HS 1701) đạt gần 250.000 tấn/năm (năm 2018-2019); đường lỏng (mã HS 1702) nhập khẩu trung bình đạt 150.000 tấn/năm (năm 2018-2019).

Tuy nhiên, đến năm 2020, Hiệp định ATIGA có hiệu lực đã ảnh hưởng mạnh đến ngành mía đường trong nước. “Theo số liệu thống kê của cơ quan Hải quan, tổng lượng đường mía nhập khẩu vào Việt Nam đã tăng đột biến trong năm 2020, đạt hơn 1,5 triệu tấn. Từ đó khiến sản lượng sản xuất đường trong nước bị ảnh hưởng đáng kể (niên vụ 2019-2020 ép chưa được 900.000 tấn đường so với trung bình hàng năm trên 1,2 triệu tấn đường)” - bà Nguyễn Thị Cẩm Trang chia sẻ.

Tháng 1/2021, đường nhập khẩu vẫn tiếp tục đạt mức cao, với 113.000 tấn, do các doanh nghiệp chủ động tăng nhập khẩu để dự trữ nguồn hàng trước khi quyết định áp thuế phòng vệ thương mại của Bộ Công Thương có hiệu lực.

Tuy chưa có số thống kê chính thức của cơ quan Hải quan trong tháng 2-2021, nhưng đã có một số dấu hiệu tích cực từ khi Quyết định số 477 về áp dụng thuế chống bán phá giá và thuế chống trợ cấp tạm thời đối với sản phẩm đường mía có xuất xứ Thái Lan do Bộ Công Thương ban hành có hiệu lực. Cụ thể, giá bán đường sản xuất trong nước đã tăng trung bình từ 1.500 - 2.000 đồng/kg so với thời điểm cuối năm 2020; Giá thu mua mía nguyên liệu của người trồng mía cũng tăng so với vụ ép năm ngoái, tăng từ 50.000 – 100.000 đồng/tấn (giá mua trung bình hiện tại dao động khoảng 950.000 - 1 triệu đồng/tấn).

Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Lê Văn Tam - Chủ tịch HĐQT Công ty CP Mía đường Lam Sơn đánh giá, đây là quyết định hết sức kịp thời, bước đầu tháo gỡ những khó khăn cho ngành mía đường trong nước.

“Có thể thấy Quyết định số 477 đã xác định được đúng đắn giá trị thực tế của ngành mía đường trong nước, nếu cạnh tranh sòng phẳng thì ngành mía đường trong nước không thua kém các nước trong khu vực. ​Đây là điều kiện tốt để từng bước phục hồi lại ngành mía đường trong nước, đặc biệt là vùng nguyên liệu của các nhà máy và các doanh nghiệp sản xuất mía đường. Với giá đường được đánh giá đúng với giá trị thực, giá đường tăng, các nhà máy sẽ tăng giá mua mía cho bà con nông dân, người trồng mía yên tâm tập trung đầu tư thâm canh, nâng cao năng suất, chất lượng mía, từ đó từng bước khôi phục lại vùng nguyên liệu, các nhà máy có đủ nguyên liệu để sản xuất” - ông Lê Văn Tam cho hay.

Thực tế, vụ 2020-2021, nhiều nhà máy đã tăng giá thu mua mía cho bà con nông dân. Đơn cử, Công ty CP Mía đường Lam Sơn đã thông báo giá mua mía trước vụ ép là 1.000.000 đồng/tấn 10 CCS tại ruộng, cao hơn giá trong vùng 200.000 đồng/tấn và cao hơn so với vụ trước 2019-2020 là 150.000 đồng/tấn. Giá đường tăng, giá mua mía tăng, người trồng mía thu nhập cao sẽ góp phần phát triển kinh tế các địa phương có vùng nguyên liệu mía.

​Về phía người trồng mía, bà Lê Thị Quỳnh Trang, Chủ tịch HTX Tân Tiến (Gia Lai) cho hay, tính từ đầu vụ thu hoạch đến thời điểm hiện tại, giá thu mua nguyên liệu của Công ty mía đường Thành Thành Công đối với vùng nguyên liệu của hợp tác xã đã tăng khoảng 20%. Tính tới thời điểm này, bên cạnh sự hỗ trợ về chính sách, áp dụng, ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, cùng với điều kiện thuận lợi về thời tiết đã giúp cho cây mía tăng năng suất. Đối với tỉnh Gia Lai và các doanh nghiệp như chúng tôi hiện tại có thể nói rằng là một vụ thu hoạch thành công. Bà Lê Thị Quỳnh Trang khẳng định: “Tôi cho rằng, quyết định áp thuế đối với đường nhập khẩu của các cơ quan chức năng là một quyết định hợp lý và cần thiết. Quyết định này đã góp phần bảo vệ những người trồng mía như chúng tôi và các doanh nghiệp hoạt động trong ngành mía đường, xuất khẩu mía đường phát huy được nội lực của mình”.

Không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, quyết định này còn góp phần minh oan cho mía đường Việt Nam. Ông Nguyễn Văn Lộc - Quyền Tổng Thư ký Hiệp hội Mía đường Việt Nam phân tích, kết quả điều tra đã chứng tỏ thực sự có hành vi trợ cấp và bán phá giá gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành đường Việt Nam đến mức vô cùng nghiêm trọng khi hơn 50% hộ nông dân trồng mía đã bị tước quyền sản xuất và 1/3 số nhà máy buộc phải đóng cửa. Bên cạnh đó, kết quả điều tra cho thấy các sản phẩm đường mía nhập khẩu từ Thái Lan, bao gồm đường tinh luyện và đường thô, đã được trợ cấp, bán phá giá ở mức 48,88%, trong khi đặc trưng sản xuất của ngành mía đường tại mọi quốc gia là chi phí mía chiếm đến 70-80% giá thành sản xuất, có nghĩa là liên tiếp nhiều năm lượng đường phá giá đã tràn vào gây tác dụng ép giá kìm giá khiến ngành đường Việt Nam phải bán đường ở mức giá không đủ trả tiền nguyên liệu mía, và tác dụng của mức phá giá này là mang tính hủy diệt chuỗi liên kết vì không ngành sản xuất chế biến nào có thể tồn tại trong điều kiện như thế.

“Như vậy, việc quyết định áp thuế sau quá trình điều tra đã cho thấy bộ mặt thật của môi trường cạnh tranh trong ngành đường ASEAN đã bị biến dạng bởi các biện pháp trợ cấp và phá giá để dành thị phần chứ không phải môi trường của năng lực cạnh tranh thực sự, và chứng tỏ những đánh giá trước đây về năng lực cạnh tranh của ngành đường Việt Nam không chịu đổi mới, chưa sẵn sàng cho hội nhập, chỉ đi xin cơ chế là hoàn toàn sai lệch” - ông Nguyễn Văn Lộc nhấn mạnh.

Cần biện pháp “dài hơi”

Thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp tạm thời được coi là giải pháp quan trọng, song để ngành mía đường vượt qua giai đoạn khó khăn hiện nay cần nhiều giải pháp mạnh hơn. Ông Đinh Duy Vượt – Phó trưởng Đoàn đại biểu quốc hội tỉnh Gia Lai nhận định, giải pháp này chỉ mang lại thuận lợi tạm thời, tháo gỡ cho ngành mía đường trước mắt, có thêm thời gian để chuẩn bị hội nhập cạnh tranh xu thế tất yếu phải thực hiện cam kết ATIGA. ATIGA buộc tất cả các doanh nghiệp mía đường và người trồng mía phải phối hợp với nhau.

Theo đó, ngành mía đường phải khẩn trương tái cơ cấu đổi mới toàn diện nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường bằng cách sớm hiện đại hóa các nhà máy, đa dạng các sản phẩm, phụ phẩm từ bã mía như điện, phân bón… Muốn vậy Nhà nước sớm xây dựng ban hành các cơ chế chính sách hỗ trợ, ưu đãi, bảo hộ, vay vốn, thuế và các điều kiện thiết yếu cho nhà máy đường và người trồng mía…đặc biệt là lộ trình bảo hộ phù hợp với thực tiễn ngành đường, và người trồng mía hiện nay. Tiếp tục kiểm soát nhập khẩu, đấu tranh quyết liệt, ngăn chặn một cách hiệu quả, triệt phá, xử lý nghiêm buôn lậu, gian lận thương mại nhất là mặt hàng đường từ Thái Lan và các nước tuồn vào Việt Nam, kiểm soát thị trường nội địa.

Đồng ý kiến, ông Lê Văn Tam cho rằng, khó khăn lớn nhất vẫn là việc kiểm soát đường nhập lậu. Nếu không quyết liệt, không kiểm soát chặt chẽ đường nhập lậu sẽ gây lũng đoạn giá đường trong nước, đường các nhà máy sản xuất trong nước sẽ không tiêu thụ được, doanh nghiệp mía đường sẽ tiếp tục gặp khó khăn như những năm trước đây.

​Ông Nguyễn Văn Lộc cho biết thêm, do đã bị thiệt hại quá nặng nề nên việc phục hồi ngành mía đường sẽ còn rất nhiều gian truân trở ngại, đòi hỏi sự nỗ lực rất lớn của ngành. Ngành mía đường Việt Nam mong chờ quyết định áp thuế chính thức với mức thuế thích đáng sớm được ban hành để bảo đảm giá đường giá mía tương đương với các đồng nghiệp trong khu vực tạo điều kiện cho nông dân và các nhà máy của ngành đường Việt Nam được hoạt động trong môi trường cạnh tranh công bằng và minh bạch.