- Hai năm sau cuộc đại suy thoái, nước Mỹ còn lâu mới có thể nói đến sự phục hồi. Kinh tế tăng trưởng chậm hơn trông đợi, các doanh nghiệp hầu như không tạo thêm việc làm mới, cơ sở công nghiệp có nguy cơ bị xói mòn và các khoản nợ nhà nước tăng vùn vụt. Hiện vẫn chưa thấy bóng dáng một chiến lược chấn chỉnh, lành mạnh hóa ngân sách nhà nước. Nước Mỹ có nguy cơ bị mất tín nhiệm về vay nợ tín dụng.

Các “chuyên gia bôi đen” như Nouriel Roubini, giáo sư thuộc School of Business ở New York, lại được dịp lên tiếng. Nhà kinh tế này cảnh báo “Nước Mỹ và sự phát triển kinh tế thế giới lại đứng trước nguy cơ đổ vỡ tệ hại mới”. Còn giáo sư Joseph Stiglitz, người được giải thưởng Nobel kinh tế nói: “Điều duy nhất mà chúng ta đã làm được là cứu các nhà băng.

Chúng ta đã xã hội hóa sự thua lỗ và tư nhân hóa lợi nhuận. Ngoài ra hàng tuần chúng ta đã đổ hàng tỷ USD vào Afghanistan, trong khi đó lại cắt xén biên chế ở trường học. Đây chính là sự cáo chung đầy sai lầm của một đại cường”.

" Kỷ nguyên" Mỹ đã chấm dứt ?

Nhà kinh tế Chicago Raghuram Rajan, cựu kinh tế trưởng của IMF, đã nhận thấy sai lầm trong cấu trúc hệ thống kinh tế và hệ thống xã hội nước Mỹ. Rajan cho rằng, do mạng lưới an sinh xã hội ở Mỹ tương đối mỏng nên Ngân hàng Trung ương (FED) luôn chịu áp lực phải tạo nhiều công ăn, việc làm.

Vì vậy, khi gặp khó khăn FED chấp nhận dìm lãi suất trong một thời gian dài và bơm thật nhiều thanh khoản cho nền kinh tế. Thế nhưng người Mỹ ác cảm với việc phải đóng thuế cao cũng như các khoản đóng góp cho nhà nước. Từ đó dẫn đến việc các chính trị gia khắc phục tình trạng chênh lệch thu nhập bằng cách cho người nghèo vay tín dụng để xây nhà với điều kiện ưu đãi.

Hệ quả là hình thành bong bóng cực lớn về tín dụng và bất động sản. Khi những bong bóng này nổ tung đẩy hệ thống tài chính toàn cầu đến bên bờ vực thẳm.

Đáng lý phải rút ra bài học từ những sai lầm này thì nước Mỹ lại quyết giữ bằng được mô hình xã hội của mình, tạo tăng trưởng bằng cách bơm thật nhiều tiền và tín dụng. Đầu thế kỷ này, các doanh nghiệp được bơm tiền, sau đó đến lượt các hộ gia đình được vay tín dụng nay đến lượt nhà nước vay tín dụng ngày càng nhiều hơn.

Hiện tại, tổng nợ của mọi khu vực đã tương đương 350% tổng sản phẩm quốc nội (BIP), cao hơn so với cuộc tổng khủng hoảng kinh tế thế giới đầu những năm 30 của thế kỷ XX (300%).

Nhưng mô hình này không còn khả năng phát huy hiệu lực. Điều này đã được chứng minh qua những nỗ lực vô vọng của Tổng thống Obama và Chủ tịch FED Ben Bernanke. Người ta đổ không biết bao nhiêu tiền bạc, tín dụng nhưng không thể tạo đà cho nền kinh tế vươn lên. Không những tiềm lực sản xuất bị giảm mà mức tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội trong những năm tới cũng sẽ tiếp tục ở mức thấp đáng kinh ngạc.

Nợ nần chồng chất và bất tận

Hiếm có sự chia rẽ chính trị sâu sắc như hiện nay. Điều này được chứng minh qua sự đấu tranh quyết liệt giữa đảng Dân chủ và Cộng hòa xung quanh vấn đề nâng mức nợ cho phép. Nhà kinh tế Kenneth Goldstein thuộc Viện Nghiên cứu The Conference Board ở New York nhận định: “Nay Mỹ còn chia rẽ nặng nề hơn so với thời kỳ nội chiến. Không còn có sự thống nhất về nhận thức đối với những vấn đề chung, điều này sẽ làm cho đất nước tiếp tục phân hóa hơn nữa”.

Cách đây hơn 30 tháng khi nhậm chức tổng thống ở Washington, ông Obama được coi là niềm hy vọng lớn của nước Mỹ. Điều mong muốn của ông không có gì hơn là, tái phát hiện một nhà nước Mỹ phồn thịnh và cứu nền kinh tế Mỹ để lấy lại đà sản xuất, xuất khẩu và tăng trưởng.

Mục tiêu cao nhất của ông là cân bằng được ngân sách nhà nước, không còn có một nền kinh tế dựa vào bơm tiền và tín dụng. Những nỗ lực cải cách của ông Obama trong lĩnh vực tài chính, xây dựng hạ tầng cơ sở, giáo dục và y tế cũng như chính sách khí hậu không được đông đảo dân chúng Mỹ quan tâm. Đảng Dân chủ bị mất đa số trong Hạ viện. Phần lớn các tiểu bang do người của đảng Cộng hòa lãnh đạo.

Từ đó đến nay, nước Mỹ lâm vào tình trạng dậm chân tại chỗ. Hai chính đảng tranh cãi quyết liệt về việc tới đây sẽ giảm gánh nợ khổng lồ như thế nào. Phe Dân chủ thì muốn bên cạnh việc cắt giảm các khoản chi xã hội và quốc phòng còn cần phải tăng thuế.

Tuy vậy chủ trương đánh thuế vào người giầu (tax the rich) của ông Obama không nhận được sự ủng hộ của phe Cộng hòa. Lý của họ là đánh thuế cao sẽ càng làm cho nền kinh tế bị trì trệ hơn nữa. Vì vậy, họ muốn giảm thuế cùng với việc cắt giảm mạnh mẽ các khoản chi và yêu cầu sửa đổi hiến pháp, buộc Chính phủ hàng năm phải cân đối ngân sách nhà nước. Hiện nay, các tiểu bang đã phải thực hiện nhiệm vụ này.

Tuy nhiên, phần lớn các tiểu bang còn lâu mới có thể có một ngân sách cân bằng. Cuộc khủng hoảng kinh tế dẫn đến thất thu thuế nặng nề, mặt khác làm cho các khoản chi xã hội tăng lên mạnh mẽ. Chí ít đã có 31 tiểu bang trong năm ngân sách 2012, bắt đầu từ 1/7, có mức thâm hụt lên đến gần 90 tỷ USD.

Nước Mỹ đầy thủ thuật

Ngay tháng 5, nước Mỹ đã tới ngưỡng nợ nhà nước cao nhất là 14.294 tỷ USD. Từ đó đến nay, nước Mỹ chỉ có thể tiếp tục tồn tại nhờ những thủ thuật về kế toán. Nhưng chậm nhất đến đầu tháng 8, trò này không thể tiếp diễn. Đến lúc đó nước Mỹ phải tăng mức nợ cho phép, nếu không nhà nước buộc phải cắt giảm phần lớn các khoản chi. Và chắc chắn sau cuộc bầu cử tổng thống tiến hành vào cuối năm 2012, nước Mỹ sẽ phải thực hiện một chính sách thắt lưng buộc bụng cực kỳ nghiêm ngặt.

Cho tới thời điểm này, thị trường tài chính thế giới chưa mất hết lòng tin vào thế lực kinh tế hàng đầu thế giới này. Cuộc khủng hoảng ở khu vực đồng euro đang tiếp tục leo thang, đẩy các nhà đầu tư lao vào trái phiếu nhà nước của Mỹ. Điều này có thể nhanh chóng thay đổi.

Theo dự báo của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), nợ nhà nước của Mỹ năm 2011 leo lên mức 100% tổng sản phẩm quốc nội, trong khu vực đồng euro giá trị này mới ở mức 87%. Nếu gộp cả những khoản nợ tiềm ẩn, tức cam kết chi trả cho các hệ thống xã hội, theo ông Laurence Kotlikoff, giáo sư trường Đại học Tổng hợp Boston, thì nước Mỹ hiện có khoản nợ lên tới 200 nghìn tỷ USD, tương đương 1300% BIP.

Khi nhà đầu tư mất lòng tin đối với nước Mỹ thì hậu quả thật khôn lường. Đồng USD sẽ lao xuống vực, lãi suất tăng vọt, giá cổ phiếu sụp đổ, nền kinh tế lâm vào tình trạng suy thoái. Thị trường tài chính thế giới sẽ rối loạn và không thể tránh những tác động khôn lường trên khắp thế giới.

Harm Bandholz - nhà kinh tế trưởng người Mỹ tại Bank UniCredit của Italia - cho rằng, trong những năm tới, tăng trưởng kinh tế của Mỹ quá lắm chỉ có thể đạt từ 2,0 đến 2,5%. Nhà kinh tế Goldstein thuộc Conference-Board bi quan hơn: Trong tương lai không xa, mức tăng trưởng này chỉ còn ở mức từ 1 đến 2%.

Việt Phương dịch - theo Wiwo