Vấn đề thể chế kinh tế và đổi mới thể chế kinh tế đã được các chuyên gia trong và ngoài nước thảo luận với nhiều chiều kích có tính đến việc gắn thực tiễn Việt Nam với những tiêu chuẩn mới nhất của thế giới tại toạ đàm do Đại học Kinh tế quốc dân phối hợp với Viện nghiên cứu Fraser (Canada) và Trung tâm nghiên cứu Massei tổ chức.

Theo GS.TS Phạm Hồng Chương, hiệu trưởng Đại học Kinh tế quốc dân, kinh nghiệm của Việt Nam từ những lần suy giảm kinh tế trước đây, từ khủng hoảng tài chính châu Á 1997-1998 hay đại suy giảm toàn cầu 2008-2009, cho thấy không phải các chương trình kích cầu, đầu tư công mang lại thành tựu phát triển kinh tế trong những năm tiếp theo, mà chính là cải cách thể chế kinh tế mới là chìa khoá.

Quang cảnh toạ đàm

Cũng theo ông Chương, những nỗ lực xây dựng thể chế kinh tế thị trường trong suốt chặng đường vừa qua đã góp phần quan trọng vào việc đưa Việt Nam từ một nước có thu nhập bình quân đầu người chỉ khoảng 200 USD vào đầu những năm 1990 tăng lên 3590 USD vào năm 2021 (theo số liệu của Ngân hàng thế giới). Với mức thu nhập bình quân đầu người như hiện nay, Việt Nam có khả năng gia nhập nhóm nước có thu nhập trung bình cao trước năm 2030 nếu không vướng bẫy thu nhập trung bình thấp.

Việt Nam đã hình thành được nền kinh tế thị trường song theo ông Phạm Hồng Chương, Nhà nước vẫn còn can thiệp nhiều vào cơ chế giá thị trường như giá xăng dầu, giá điện, giá vé máy bay, giá y tế, v.v. Những can thiệp này đã bộc lộ nhiều bất cập trong thời gian vừa qua.

“Những bài học quá khứ cho thấy, trong bối cảnh khó khăn hiện nay Việt Nam cần phải tiếp tục tìm ra những điểm nghẽn quan trọng về thể chế kinh tế để tháo gỡ, xem đây là chìa khoá để mang lại niềm tin cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư cả trong, lẫn ngoài nước, đặc biệt trong bối cảnh cần chuẩn bị tốt cho quá trình gia nhập nhóm nước có thu nhập trung bình cao; trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang gặp nhiều khó khăn và bất ổn”, ông Chương nói.

Phân tích dưới góc độ kỹ thuật về thể chế kinh tế, ông Đinh Tuấn Minh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Massei, hiện có nhiều bộ chỉ số so sánh hệ thống thể chế kinh tế thị trường song bộ chỉ số tự do kinh tế thế giới của Viện nghiên cứu Fraser là tương đối phù hợp với Việt Nam.

Kết quả phân tích cho thấy Việt Nam đã tiệm cận nhóm các nước thu nhập trung bình cao ở các chỉ số thành phần gồm quy mô chính phủ, hệ thống pháp luật và quyền sở hữu, quy định quản lý thị trường tín dụng, lao động và kinh doanh. Tuy nhiên vẫn còn tồn tại ở khoảng cách xa ở các chỉ số thành phần gồm: đồng tiền tốt và thương mại quốc tế.

Vị chuyên gia này khuyến nghị cần rà soát lại các hàng rào phi thuế quan theo hướng rõ ràng, minh bạch và ổn định. Cần kiên trì cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực hải quan để giảm chi phí thời gian liên quan đến các thủ tục bắt buộc.

Ông Minh cũng khuyến nghị rà soát lại các quy định về kiểm soát vốn, để thị trường vốn của Việt Nam hấp dẫn hơn nữa nhà đầu tư nước ngoài; mở rộng phạm vi công dân của các quốc gia được miễn visa du lịch vào Việt Nam…

Chính phủ cần rà soát lại các duy định về hợp tác công tư để giảm đầu tư trực tiếp từ Nhà nước, thu hút đầu tư từ khu vự tư để cung cấp các dịch vụ tiện ích; đẩy mạnh cổ phần hoá khu vực doanh nghiệp Nhà nước…

“Trong mọi hoàn cảnh cần tiếp tục kiên trì ổn định vĩ mô, bảo đảm lạm phát ở mức 3-4% như những năm vừa qua”, ông Minh nói.

Tiến sỹ Fred McMahon, trưởng nhóm nghiên cứu về tự do kinh tế tại Viện nghiên cứu Fraser, Canada cho rằng Việt Nam vẫn là một quốc gia tương đối nghèo và đây lại là một “lợi thế”. Ông phân tích điều này giúp Việt Nam sẽ dễ dàng hơn để bắt kịp các nền kinh tế hiện đại, nhờ thúc đẩy các cải tiến và cơ chế mới với chi phí thấp, tiền công thấp mà vẫn lôi kéo được đầu tư.

Theo ông, “đòn bẩy” cho hạ tầng kinh tế sẽ giúp nâng cao thu nhập đầu người đồng thời tăng năng suất và tăng trưởng kinh tế. Lợi thế khác, Việt Nam ghi nhận mức tăng trưởng mạnh mẽ với mức trung bình 6% trong vòng 10 năm qua, trong khi các quốc gia giàu hơn sẽ tăng trưởng chậm lại. Mặt khác, “các quốc gia khác (như Indonesia, Malaysia, Philippines và Thái Lan) bắt kịp tốc độ tăng trưởng của Việt Nam nhưng "mờ nhạt" dần khi họ không thể cải thiện tự do kinh tế”, ông Fred McMahon nói.

Một tiếng nói khác đáng chú ý tại toạ đàm đến từ chuyên gia kinh tế, TS Cấn Văn Lực khi ông này cho rằng, hoàn thiện thể chế thị trường tài chính là yếu tố then chốt hoàn thiện kinh tế thị trường.

TS Cấn Văn Lực cũng nêu khuyến nghị, cần xây dựng mô hình quản lý-giám sát hệ thống, kiểm soát các rủi ro hệ thống, mô hình ổn định tài chính-tiền tệ và cơ chế xử lý khủng hoảng; tăng cường vai trò của Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia và Bảo hiểm tiền gửi; nâng cao năng lực của các cơ quan quản lý, giám sát, ổn định hệ thống tài chính tiền tệ, cũng như đẩy nhanh tiến độ tái cơ cấu và nâng cao năng lực của các định chế tài chính; nâng cao và phát huy vai trò của các Hiệp hội ngành nghề.

Bên cạnh thiết lập và giám sát tuân thủ kỷ luật tài khóa, luật hóa cơ chế phối hợp để phân vai đúng hơn, hạn chế tối đa việc Ngân hàng Nhà nước cung cấp các gói tín dụng ưu đãi....cũng cần kiến tạo phát triển mô hình kinh doanh mới trên nền tảng công nghệ như công nghệ chuỗi khối – blockchain, trí tuệ nhân tạo – AI, cloud…đang ứng dụng nhiều trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng. Đồng thời, tăng cường giáo dục về tài chính và khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính để tiến tới thực hiện tốt Chiến lược quốc gia về tài chính toàn diện.