"Truy quét" những cá nhân kinh doanh ẩn danh trên không gian mạng

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Thuế, tính tới đầu tháng 10/2023, đã có 74 nhà cung cấp nước ngoài từ nhiều quốc gia như Hoa Kỳ, Hà Lan, Hàn Quốc, Singapore, Ireland, Lithuania… với những tên tuổi hàng đầu thế giới như Meta, Google, Apple, Tiktok, Samsung… đăng kí, kê khai và nộp thuế qua cổng thông tin điện tử dành cho nhà cung cấp nước ngoài, với số thuế thu được chỉ 11.498 tỉ đồng. Trong khi đó, doanh thu từ các doanh nghiệp xuyên biên giới ước tính lên đến hàng tỉ USD/năm. Điều này cho thấy, công tác truy thu thuế trong kinh doanh trực tuyến còn nhiều khó khăn.

Thực tế, thời gian qua, các cơ quan chức năng đã rất nỗ lực trong việc truy thu thuế trên các nền tảng thương mại điện tử. Cụ thể, sau khoảng hơn một năm vận hành cổng thông tin điện tử dành cho nhà cung cấp nước ngoài, Cổng thông tin thương mại điện tử (vận hành từ 15/12/2022) với 3 kỳ cung cấp thông tin cũng đang “truy quét” khoảng 350 sàn giao dịch thương mại điện tử. Nhờ đó, ngành thuế đang nắm bắt thông tin của hơn 191.000 tổ chức, cá nhân kinh doanh trên sàn với tổng giá trị giao dịch lũy kế là 44,5 nghìn tỷ đồng.

Thông tin về các tổ chức, cá nhân kinh doanh trên sàn bao gồm: tên, mã số thuế/đăng ký kinh doanh/căn cước công dân, email, số điện thoại, địa chỉ, ngành hàng, tài khoản ngân hàng, giá trị giao dịch thông qua sàn… Đây là những dữ liệu đắt giá để cơ quan thuế có căn cứ tính thuế và quản lý những cá nhân kinh doanh tưởng như dễ dàng ẩn danh trên không gian mạng.

Vì lẽ đó, gần đây, nhiều người bán hàng trên các sàn thương mại điện tử giục giã, dò hỏi nhau để đi đăng ký thuế trước, tránh trường hợp bị cơ quan thuế mời lên làm việc, truy thu tiền thuế nhiều năm và phạt chậm nộp hàng chục triệu, hàng trăm triệu đồng, thậm chí cao hơn số thuế phải nộp.

Chị Phạm Ngọc Lan - Cầu Giấy, Hà Nội cho biết hiện đang kinh doanh các mặt hàng phụ kiện thời trang. Bên cạnh bán hàng truyền thống, chị đã tiếp cận với hình thức bán hàng trên mạng xã hội.

Theo chị Lan: "Vừa qua, nhiều cửa hàng đã bị truy thu thuế khiến tôi rất lo lắng và đang dò hỏi về thông tin liên quan đến các quy định về đóng thuế. Do không am hiểu nên tôi rất băn khoăn về việc thu thuế đối với hoạt động kinh doanh này".

Theo Tổng cục Thuế, Điều 4, Thông tư 40 của Bộ Tài chính, có hiệu lực từ ngày 1/8/2021 quy định cá nhân, hộ kinh doanh sẽ phải nộp thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập cá nhân khi có doanh thu trên 100 triệu đồng trong một năm. Tuy nhiên, không phải người bán hàng nào cũng nắm rõ quy định này.

Pháp luật về thuế quy định, trường hợp hộ kinh doanh, cá nhân có hoạt động kinh doanh, không phân biệt có đăng ký kinh doanh hay không, không thuộc đối tượng được miễn thuế thì sẽ phải nộp thuế theo quy định của pháp luật như: thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập cá nhân, lệ phí môn bài. Điều 33 Luật Quản lý thuế số 38 nêu rõ cá nhân kinh doanh phải thực hiện đăng ký thuế trong vòng 10 ngày làm việc kể từ ngày bắt đầu hoạt động kinh doanh.

Trong khi đó theo quy định việc quản lý thuế hiện đang thực hiện theo cơ chế tự khai, tự nộp. Vì vậy, việc quản lý về thuế đối với các cá nhân kinh doanh trực tuyến còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là đối với các cá nhân kinh doanh trực tuyến không đăng kí kinh doanh.

Cần có công nghệ để truy thu thuế đạt hiệu quả

Sự bùng nổ của công nghệ thông tin kéo theo sự phát triển mạnh mẽ của các hoạt động mua bán, kinh doanh thông qua mạng xã hội, đặc biệt là các nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới. Chia sẻ về vấn đề này, Th.S Nguyễn Nam Trung, Giảng viên khoa Luật, Đại học Kinh tế - Tài chính TP. Hồ Chí Minh cho biết, thương mại điện tử xuyên biên giới đem lại nguồn thu nhập lớn cho rất nhiều cá nhân, tổ chức. Tuy nhiên cũng mang đến nhiều thách thức đối với công tác quản lý thuế.

Thực tiễn cho thấy, các quy định pháp luật hiện hành về quản lý thuế vẫn chưa giải quyết được tất cả các vấn đề đang gặp phải và còn nhiều lỗ hổng cần khắc phục. Do đó, cần nhanh chóng có những giải pháp giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế đối với các hoạt động cung ứng dịch vụ trên nền tảng số xuyên biên giới.

Trong đó, quan trọng nhất là cần xây dựng, phát triển hệ thống công nghệ thông tin để hỗ trợ và quản lý việc kê khai, tính thuế, nộp thuế một cách thuận tiện và đầy đủ.

Các chuyên gia cũng cho rằng, muốn truy thu thuế từ các nền tảng công nghệ, bắt buộc cơ quan quản lý phải có các công cụ công nghệ có thể bắt kịp sự phát triển của các nền tảng số hiện nay. Dù vậy, thực tế cho thấy các cơ quan quản lý thường luôn đi sau doanh nghiệp về mặt công nghệ. Đó chính là thách thức vô cùng lớn trong công tác truy thu thuế từ các nền tảng số xuyên biên giới.

Thông tin về nguyên nhân trong việc quản lý về thuế đối với các cá nhân kinh doanh trực tuyến tại Việt Nam hiện nay còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là đối với các cá nhân kinh doanh trực tuyến không đăng kí kinh doanh, Th.S Nguyễn Thành Minh Chánh, Giảng viên khoa Luật – Trường Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh cho rằng, các cá nhân hoạt động kinh doanh trên nền tảng trực tuyến với quy mô nhỏ lẻ, theo hình thức tự phát, không được coi là thương nhân thì sẽ không phải đăng ký kinh doanh. Tuy nhiên, việc phân biệt và quản lý đối với các đối tượng được coi là nhỏ lẻ trên với các thương nhân kinh doanh trực tuyến vẫn cần có cơ chế rõ ràng, minh bạch.

Trong khi đó, một số quy định pháp luật về vấn đề này còn chưa phù hợp và thiếu tính cập nhật. Điều này dẫn đến việc bỏ sót quản lý thuế đối với một đối tượng có số lượng đông đảo và hứa hẹn đóng góp không nhỏ trong tổng thể nền kinh tế quốc gia.

Do đó, cần xác định khái niệm thương mại điện tử và xác định chủ thể là cá nhân chịu thuế trong lãnh thổ Việt Nam và ngoài lãnh thổ Việt Nam, cũng như nguyên tắc tính thuế không có sự khác biệt giữa thương mại điện tử và thương mại truyền thống nhằm đảm bảo công bằng, hiệu quả. Để giải quyết điều này, cần phát triển một hệ thống thuế linh hoạt, minh bạch và khuyến khích sự tuân thủ.

Nhấn mạnh về quy mô và sự phát triển bùng nổ của lĩnh vực này thời gian qua, ông Nguyễn Hữu Tuấn, Trưởng phòng Quản lý hoạt động thương mại điện tử, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho biết, lĩnh vực thương mại điện tử tại Việt Nam năm vừa qua chứng kiến tốc độ tăng trưởng khoảng 20% và đạt 16,4 tỷ USD, chi tiêu mỗi người dân ở mức 300 USD/năm. Tốc độ tăng trưởng nhanh nên khó tránh khỏi phát sinh những vấn đề như: hàng giả, hàng nhái và thất thu thuế.

Từ hạ tầng thanh toán, vận chuyển, giao nhận đều thay đổi để đáp ứng các mô hình kinh doanh mới trong lĩnh vực này như: dropshipping (mô hình bán hàng không cần lưu trữ hàng hóa), in theo yêu cầu (bán thiết kế theo yêu cầu), tiếp thị liên kết (giới thiệu sản phẩm/dịch vụ tới khách hàng mới thông qua gửi link)…

Theo ông Tuấn, cơ quan thuế phải nắm rõ đặc điểm từng loại hình thương mại điện tử và doanh thu chủ yếu đến từ bán hàng hóa, dịch vụ; hưởng hoa hồng trên các dịch vụ; doanh thu từ việc quảng cáo, cung cấp các dịch vụ… khi đó, mới có căn cứ tính thuế.

Với những đặc trưng của nền kinh tế số và tình hình phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử, đang đặt ra nhiều thách thức đối với công tác quản lý hoạt động kinh doanh qua sàn thương mại điện tử cũng như công tác quản lý thuế. Vì vậy, các ngành chức năng ngoài việc tăng cường xây dựng, phát triển hệ thống công nghệ thông tin đủ mạnh để "truy quét" thuế, phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp để vừa đảm bảo quyền lợi, nghĩa vụ cho người kinh doanh online, vừa tránh thất thu nguồn ngân sách cho Nhà nước.