Chính phủ của hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đang mắc kẹt trong một cuộc chiến thuế quan từ nhiều tháng nay khi Washington thúc ép Bắc Kinh phải giải quyết những lo ngại lâu dài về các chính sách của Trung Quốc liên quan đến trợ cấp công nghiệp, tiếp cận thị trường và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Theo phân tích của các chuyên gia, toàn cảnh bức tranh đàm phán thương mại Mỹ - Trung và những vấn đề then chốt có thể được nhận diện như sau:

Thứ nhất, sau nhiều năm thâm hụt thương mại liên tục của Mỹ với Trung Quốc, Mỹ phàn nàn rằng Bắc Kinh đã có được hệ thống sở hữu trí tuệ và bí mật thương mại của Mỹ thông qua cưỡng chế và trộm cắp, dẫn đến việc chính quyền Trump trong năm ngoái đã yêu cầu thay đổi cơ bản mô hình kinh tế của Trung Quốc để cho phép các công ty Mỹ cạnh tranh ở sân chơi công bằng hơn. Các yêu cầu này bao gồm chấm dứt các chính sách mà Washington tuyên bố là đã buộc các công ty Mỹ chuyển giao công nghệ của họ cho các đối tác Trung Quốc và bảo vệ toàn diện cho quyền sở hữu trí tuệ của Mỹ.

Thứ hai, ở cấp độ cơ bản nhất, một vị trí thống lĩnh trong các ngành công nghệ cao trong tương lai, theo Cơ quan đại diện Thương mại Mỹ. Trung Quốc xác định phải nâng cấp cơ sở công nghiệp của mình trong 10 lĩnh vực chiến lược vào năm 2025, bao gồm hàng không vũ trụ, robot, chất bán dẫn, trí tuệ nhân tạo và phương tiện năng lượng mới. Các quan chức Mỹ cho biết họ không gặp vấn đề gì với việc Trung Quốc tiến lên nấc thang công nghệ, nhưng họ không muốn điều đó xảy ra với những bí quyết của Mỹ bị đánh cắp hoặc không công bằng. Họ cho rằng sự hỗ trợ lớn của Trung Quốc đối với các doanh nghiệp nhà nước đang dẫn đến tình trạng sản xuất quá mức, khiến các công ty Mỹ khó cạnh tranh trên cơ sở định hướng thị trường.

Thứ ba, các quan chức Trung Quốc thường xem các hành động của Mỹ là một nỗ lực rất lớn để ngăn chặn đất nước châu Á này, không thể tránh khỏi sự vươn lên vị trí thống trị trong nền kinh tế toàn cầu. Họ phủ nhận rằng Trung Quốc yêu cầu hoặc ép buộc chuyển giao công nghệ, nói rằng bất kỳ hành động nào như vậy là giao dịch thương mại giữa các công ty Mỹ và Trung Quốc. Đồng thời, Trung Quốc đang tìm cách thỏa thuận với Tổng thống Donald Trump để giảm bớt thuế quan của Mỹ đối với hàng hóa Trung Quốc và trực tiếp làm giảm sự mất cân bằng thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới thông qua việc mua hàng hóa của Mỹ, bao gồm cả đậu nành và năng lượng. Bắc Kinh cũng đã thực hiện một số bước để có nhiều hàng nhập khẩu hơn, bao gồm giảm thuế đối với ô tô nhập khẩu và cho phép các công ty nước ngoài trong một số lĩnh vực sở hữu phần lớn hoạt động tại Trung Quốc.

Thứ tư, cho đến nay, Tổng thống Trump đã áp đặt thuế quan trừng phạt đối với hàng hóa nhập khẩu trị giá 250 tỷ đô la từ Trung Quốc - mức thuế 25% đối với máy móc, chất bán dẫn và các sản phẩm liên quan đến công nghệ khác trị giá 50 tỷ đô la, và mức thuế 10% đối với hàng hóa khác, gói hàng hóa trị giá 200 tỷ đô la bao gồm nhiều hóa chất, vật liệu xây dựng, đồ nội thất và một số thiết bị điện tử tiêu dùng. Tổng thống Trump đã bỏ qua nhiều mặt hàng tiêu dùng, bao gồm cả điện thoại di động, máy tính, quần áo và giày dép từ thuế quan. Nhưng nếu không đạt được thỏa thuận nào trước ngày 2 tháng 3, Mỹ dự kiến ​​sẽ tăng thuế đối với gói hàng hóa trị giá 200 tỷ đô la từ Trung Quốc lên 25% từ 10%. Tuy nhiên, vẫn để ngỏ khả năng gia hạn thêm thời gian để đàm phán thêm.

Thứ năm, Trung Quốc đã trả đũa bằng cách áp thuế 25% đối với hàng hóa trị giá 50 tỷ USD của Mỹ, bao gồm đậu nành, thịt bò, thịt lợn, hải sản, rượu whisky, ethanol và xe cơ giới. Bắc Kinh cũng đã áp thuế từ 5% đến 10% đối với hàng hóa trị giá 60 tỷ USD khác của Mỹ, bao gồm khí tự nhiên hóa lỏng, hóa chất, rau quả đông lạnh và các thành phần thực phẩm. Cho đến nay, Bắc Kinh đã từ chối nhập khẩu máy bay thương mại của Mỹ do Công ty Boeing sản xuất phần lớn kể từ khi hai nhà lãnh đạo cấp cao đồng ý thỏa thuận đình chiến vào tháng 12 năm ngoái để theo đuổi các vòng đàm phán hiện tại, Trung Quốc cũng đã tạm ngừng tăng thuế đối với ô tô do Mỹ sản xuất và đã nối lại một số giao dịch mua đậu nành của Mỹ.

Thứ sáu, Trung Quốc đã cam kết thực hiện các chương trình trợ cấp công nghiệp tuân thủ các quy tắc của Tổ chức Thương mại thế giới và không gây méo mó thị trường, nhưng không đưa ra thông tin chi tiết về cách họ sẽ đạt được điều này. Không rõ liệu điều đó có đủ để thỏa mãn các nhà đàm phán Mỹ hay không, nhưng điều đó cho thấy Trung Quốc có thể sẵn sàng giải quyết những lo ngại của Mỹ. Hai bên dường như vẫn cách xa nhau về trợ cấp công nghiệp và chuyển giao công nghệ bắt buộc tại cuộc đàm phán cuối tháng 01, mặc dù cho thấy một số tiến bộ đã được thực hiện xung quanh các vấn đề về quyền sở hữu trí tuệ. Một yêu cầu quan trọng của Mỹ là tạo ra một cơ chế đánh giá thường xuyên về tiến bộ của Trung Quốc thông qua bất kỳ cam kết cải cách nào mà họ đưa ra. Trung Quốc cũng đã đề nghị mua hàng hóa trị giá hơn 1 nghìn tỷ đô la trong 6 năm tới, bao gồm các sản phẩm nông nghiệp và năng lượng cũng như hàng công nghiệp.

Thứ bảy, đối với cuộc đàm phán mới nhất ngày 14-15/02 ở Bắc Kinh, Tổng thống Trump đã rất lạc quan về một thỏa thuận có thể đạt được khi cho rằng các cuộc đàm phán đang diễn ra rất tốt. Nhưng trong Thông điệp Liên bang ngày 05/02, ông Trump chỉ ra rằng chi tiêu lớn của Trung Quốc cho hàng hóa Mỹ sẽ không đủ cho một thỏa thuận. Bất kỳ thỏa thuận thương mại mới nào với Trung Quốc, phải bao gồm thay đổi thực sự, về cấu trúc để chấm dứt các hoạt động thương mại không công bằng, giảm thâm hụt thương mại và bảo vệ công ăn việc làm của người Mỹ. Các cố vấn của Tổng thống Mỹ cho biết sẽ không làm dịu các yêu cầu của mình rằng Trung Quốc thực hiện cải cách cơ cấu về sở hữu trí tuệ và các vấn đề liên quan. Mỹ đã từ chối một số đề nghị ban đầu của Trung Quốc vào mùa xuân năm ngoái để tăng mua hàng hóa của Mỹ, thay vào đó chọn cách tiến hành thuế quan.

Thứ tám, kỳ vọng tại cuộc đàm phán ở Bắc Kinh, hai bên có thể báo cáo một số tiến bộ đối với một thỏa thuận và có thể gia hạn thời hạn ngày 2 tháng 3 để tiếp tục đàm phán, như đã xảy ra trong các cuộc đàm phán năm ngoái nhằm thay thế Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA). Một sự bế tắc về các vấn đề cấu trúc cốt lõi sẽ được coi là một dấu hiệu tiêu cực, và các nhà đầu tư sẽ chuẩn bị tinh thần cho mức thuế cao hơn. Các cuộc đàm phán thương mại thường sẽ làm cuộc chiến xuống thang, do đó, một kết quả cuối cùng không có khả năng đạt được trước cuối tháng 02, và bất kỳ thỏa thuận nào cũng sẽ cần sự chấp thuận của hai nhà lãnh đạo cấp cao Mỹ - Trung mà hiện hai bên đều dự kiến sẽ không có cuộc gặp thượng đỉnh nào trước thời hạn tháng 3.